fjármálaáætlun 2018--2022.

Frú forseti. Það er svo sem búið að rekja það töluvert hvernig þessu hefur verið háttað varðandi aðkomu Alþingis og tímaramma og annað slíkt sem er algjörlega óviðunandi og við þurfum a.m.k. mánuði í viðbót til þess að ná utan um mál eins og rammafjármögnun sem hér er undir. Á það bæði við fjárlaganefndina og úrvinnslu hennar á því sem kemur frá umsögnum fastanefnda sem líka fengu allt of lítinn tíma. Í upphafi var meira að segja ekki gert ráð fyrir því að stofnanir hins opinbera eða að almenningur fengi tækifæri á að tjá sig um það. En þær viðræður og samtöl sem við fulltrúar í fjárlaganefnd áttum við gesti og allur sá fjöldi umsagna sem bárust um málið voru til vitnis um að það var full þörf á því að vista þessu út á þennan hátt og tíminn var ekki nægur.

Sú umfjöllun sem þegar hefur átt sér stað hefur leitt í ljós að við þurfum að efla faglega þætti í kringum starf þingsins gagnvart þeirri vinnu sem á að fara fram um opinber fjármál þannig að hún verði markviss og þingið geti beitt fjárstjórnarvaldi sínu á markvissan og skipulegan hátt.

Ríkisfjármálaáætlun hvers tíma snertir hvern einasta Íslending á einhvern hátt. Óþörf tímaþröng og upplýsingaskortur mega ekki verða til þess að umfjöllun um svo mikilvægt mál verði flaustursleg, hvorki á vettvangi Alþingis né annars staðar.

Fjármálareglurnar sem hér eru undir fólu í rauninni í sér lögfestingu þeirrar niðurskurðarstefnu og samhaldssemi sem hægri sinnaðar ríkisstjórnir hafa því miður beitt hvarvetna í opinberum fjármálum síðustu áratugi þegar illa hefur árað í efnahagsmálum með þeim afleiðingum að víða hefur verið þrengt að velferð og mikilvægri grunnþjónustu hins opinbera með langvinnu fjársvelti. Þannig hafa verið sköpuð sóknarfæri fyrir auðmagn og einkavæðingu í þágu fjármagnseigenda með röksemdum um að þeim beri að láta til sín taka þar sem hið opinbera valdi ekki verkefnum sínum.

Þetta má sjá, þ.e. stefnumörkun stjórnvalda og áform, á bls. 16 í ríkisfjármálaáætluninni þar sem m.a. þróun samneyslu birtist sem hlutfall af vergri landsframleiðslu. Hún mun fara lækkandi á áætlunartímabilinu og verða undir lok þess undir meðaltali síðustu 25 ára.

Því miður þýðir slík samdráttar- og niðurskurðarstefna að sú yfirlýsing ríkisstjórnarinnar að innviðauppbygging verði að vera töluverð og mikil harmónerar ekki við það sem sett er fram í krónum og aurum. Samtök atvinnulífsins hafa bent á það í umsögn sinni að áætlun um fjármögnun uppbyggingar innviða skorti og stjórnvöld leyni afstöðu sinni til einkareksturs á sviðum sem hingað til hefur verið sinnt af því opinbera.

Ég tek undir það að í áætluninni er ekki hægt að sjá að því hafi verið sinnt sem skyldi að tengja saman áform og útgjöld og fjármögnun þeirra. Það þýðir að þetta gengur gegn varfærnisjónarmiðunum sem talin eru meðal grunngilda sem eiga að einkenna fjármálaáætlunina. Það er líka áhyggjuefni að ekki er greint frá áformum um einkavæðingu almennt í tengslum við innviðauppbyggingu. Þá læðist sá grunur að manni að bak við ófjármagnaðar yfirlýsingar um slíkt hljóti að vera áform um slíka einkafjármögnun framkvæmda og jafnvel eignarhald einkaaðila á innviðum. Það er því miður svo að aðhaldssjónarmið vega þyngra í áformum stjórnvalda heldur en fyrirætlanir um innviðauppbyggingu eða styrkingu velferðarkerfisins.

Hitt er svo annað mál að forsendur áætlana um lækkun opinberra skulda hvíla á mjög breytilegum þáttum, og það er vert að hafa í huga og ræða, á borð við ráðstöfun óreglulegra tekna og sölu eignarhluta í fjármálafyrirtækjum. Af þeim sökum ríkir mikil óvissa um afdrif áætlana ríkisstjórnarinnar um svo mikla lækkun opinberra skulda sem raun er á.

Í tillögunni skortir líka alla umfjöllun um peningalegar og bókfærðar skuldir ríkisins annars vegar og hins vegar þá fjárþörf sem hefur myndast vegna ónógrar innviðafjárfestingar undangengin ár og greiningu á þjóðhagslegum áhrifum þess og þýðingu inn í framtíðina. Það er mikilvægt að hafa í huga að vanræksla á viðhaldi og uppbyggingu innviða á undanförum árum hefur myndað skuld sem ber að greiða, nema ætlunin sé að gjaldfella hana á þær kynslóðir sem á eftir okkur koma. Ofuráhersla á niðurgreiðslu hinna bókfærðu skulda á kostnað þess að viðhalda innviðum samfélagsins á velferðarkerfinu getur hæglega leitt til óskynsamlegra ráðstafana sem ganga í berhögg við þjóðarhag. Það bendir margt til þess að íslenskt samfélag sé statt á þeim slóðum um þessar mundir.

Eins og kom fram hefur framsetningin sætt mikilli gagnrýni m.a. sökum þess hversu óskýr hún er og ekki gagnsæ. Það er mjög bagalegt að slegið er saman tölum um fjárfestingu og rekstrarfé í yfirlitum yfir fjárveitingar málefnasviða. Fulltrúar fastanefnda þingsins, þ.e. annarra en fjárlaganefndar, sem og fjárlaganefnd, þurftu að sækja sér töluvert af viðbótarupplýsingum til þess að hægt væri að greina þetta í sundur og reyna að lesa eitthvað í fjármálaáætlunina. Það tókst að einhverju leyti en alls ekki öllu. Það er mjög mikilvægt að skilja fjárfestingar frá rekstri þannig að við getum líka í framhaldinu borið saman raunveruleg útgjöld til málaflokka og málefnasviða til lengri tíma.

Skattstefnan sem birtist í þessari ríkisfjármálaáætlun er í sjálfu sér beint framhald af skattstefnu hægri stjórnar sem hér sat á undan og sætir það engum sérstökum tíðindum. Þær breytingar sem gerðar hafa verið undanfarin ár fólu í flestum tilfellum í sér afsal á tekjum í ríkissjóð en eru látnar heita einfaldanir, eins og kemur fram á bls. 45, en ekki skattalækkanir eins og rétt væri.

Það eru því miður engin áform um að auka vægi skattheimtunnar við að efla tekjujöfnuð meðal landsmanna. Það hlutverk skattkerfisins teljum við Vinstri græn þó að beri að jafnan að hafa hátt sem og þau ríki sem leggja áherslu á jöfnuð og þar sem velferðarkerfi eru við lýði.

Virðulegi forseti. Þetta er yfirgripsmikið álit sem ég fyrir hönd Vinstri grænna skila hér og munu fulltrúar úr nefndum gera betur grein fyrir einstaka málefnasviðum á eftir en ég kemst yfir að gera núna.

Það eru gallar á því formi sem við erum að fást við. Meðal annars hefur komið fram að samræming og samhæfing ýmissa opinberra áætlana er meðal markmiða nýrrar framkvæmdar opinberra fjármála. Það er gott mál, en það hefur ekki alveg tekist í ríkisfjármálaáætluninni, að mér finnst, að stilla saman áætlanir ríkisstofnana þannig að þær myndi eina heild og virðist sem samstarf ráðuneyta við þær hafi verið takmarkað. Ég vona svo sannarlega að úr því verði bætt við gerð næstu fjármálaáætlunar.

Í umsögn fjármálaráðs, sem er mjög yfirgripsmikið, er m.a. gagnrýnt að einungis eitt þjóðhagslíkan er notað við gerð spáa um framvindu efnahagsmála hér á landi, þ.e. þjóðhagslíkan Seðlabankans. Athygli er vakin á því að bæði stuðli þetta að einsleitni spáa og einnig að umrætt þjóðhagslíkan sé ekki að öllu leyti til þess fallið að fást við þau viðfangsefni sem fylgja gerð fjármálaáætlunar þar sem m.a. er þörf fyrir ríkari möguleika til að meta áhrif stefnu og þróun ýmissa efnahagsstærða á bak við opinber fjármál.

Virðulegi forseti. Nú ætla ég aðeins að stikla á stóru í helstu málaflokkunum en eins og ég sagði er ljóst að ég kemst ekki yfir nema lítinn hluta.

Heilbrigðismálin hafa verið mál málanna, voru það fyrir kosningar, eru það og verða áfram. Ég ætla að lesa það sem kom fram í svari Bjartrar framtíðar, flokki heilbrigðisráðherra, við spurningum Læknablaðsins fyrir kosningar sem birtust í 10. tölublaði 2016, þar sem segir, með leyfi forseta:

„Sannarlega þarf að auka fé til heilbrigðismála til að tryggja réttlæti og öryggi heilbrigðisþjónustu.“

Það voru miklar yfirlýsingar sem núverandi stjórnarliðar gáfu fyrir kosningar um endurbætur á heilbrigðiskerfinu þegar þeir voru að gera hosur sínar grænar fyrir kjósendum. Því miður verður að segjast eins og er að það er lítið um efndir þegar ráðið hefur verið fram úr þeim tölum, eins og ég kom inn á áðan, sem var erfitt að greina. Þegar upphæðir hafa verið sundurgreindar og flokkaðar kemur í ljós að einungis er gert ráð fyrir 338 milljörðum kr. í raunaukningu árið 2018 frá yfirstandandi ári til almenns rekstrar. Mun þetta duga skammt til að mæta 10 milljarða uppsafnaðri viðbótarþörf Landspítalans, rekstri, tækjakaupum og öðrum stofnkostnaði samkvæmt áætlun spítalans sem gerð var að undirlagi stjórnvalda.

Það kom líka fram á fundi velferðarnefndar Alþingis með stjórnendum Sjúkrahússins á Akureyri að þeir teldu að um 370 milljónir vantaði fyrir rekstrarþak, eða um 32 milljónir til viðbótar í raunaukningu liðarins. Yfir stendur bygging og endurbygging á Landspítalanum, eins og við öll þekkjum. Það er stærsta einstaka fjárfestingarverkefni í heilbrigðiskerfinu. Þeim framkvæmdum miðar hægt, hægar en vonir stóðu til, og fé skortir.

Eins og ég segi vantar í kringum 13 milljarða í fjármálaáætlunina til að unnt verði að ljúka uppbyggingu meðferðarkjarna og rannsóknarhúss við Hringbraut, búa þau hús tækjum og gera nauðsynlegar breytingar og endurbætur á þeim byggingum sem ætlunin er að nýta áfram. Enn fremur vantar um 6,5 milljarða til þess að unnt verði að láta áform um legudeild fyrir Sjúkrahúsið á Akureyri verða að veruleika. Aðkallandi þörf er fyrir þá framkvæmd og lagfæringu á eldra húsnæðis sjúkrahússins. Í heild vantar því um 20 milljarða í fjármálaáætlun þessara fimm ára til að takast megi að ljúka þeim brýnu uppbyggingarverkefnum á sviði sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu í landinu sem bíða á áætlunartímanum.

Því er við að bæta í þann flaum fyrirheita og yfirlýsinga um uppbyggingu heilbrigðisþjónustunnar að það eru sett fram markmið, mælikvarðar og aðgerðir og þróun sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu þar sem segir, með leyfi forseta:

„Sérhæfð sjúkrahús á Íslandi standast samanburð við sambærileg sjúkrahús á Norðurlöndum.“

Í ljósi þess sem ég hef áður sagt um ætlaðar fjárveitingar til sérhæfðrar sjúkrahúsþjónustu á næstu árum er vandséð að framangreind markmið verði annað en orðin tóm. Samkvæmt áreiðanlegum gögnum, svo sem ríkisreikningi og endurskoðuðum ársreikningum Landspítalans, er hann nú rekinn fyrir svipað fé og við upphaf aldarinnar mælt á föstu verðlagi. Verður það að teljast kraftaverki líkast að tekist hafi að halda þó þeirri starfsemi uppi sem raun er á með svo snautlegum aðbúnaði. Ljóst er að þetta getur ekki gengið til lengdar, enda margir brýnir þættir í samfélags- og fólksfjöldaþróun sem kalla á að tekist verði á í uppbyggingu Landspítalans og annarra innviða af fullri einurð.

Svo virðist þegar maður les ríkisfjármálaáætlunina að gert sé ráð fyrir því að vöxtur heilbrigðisþjónustu utan opinberu sérgreinasjúkrahúsanna verði mun meiri en innan þeirra. Þetta þýðir að útgjöld til starfsemi á heilbrigðissviði sem er á vegum einkaaðila munu aukast og slík starfsemi jafnframt, enda nýtur hún velvilja þeirra sem nú ráða för. Einkarekstur í hagnaðarskyni er þeim mest að skapi og lítil fyrirstaða virðist vera fyrir fjárveitingum úr opinberum sjóðum þegar þær renna á þær slóðir.

Það er heldur ekki hægt að láta hjá líða að ræða um gefin loforð um þak í greiðsluþátttökukerfinu, þ.e. árlega hámarksgreiðslu hvers notanda heilbrigðisþjónustunnar sem átti að vera 50 þús. með því að afnema hinn illræmda sjúkrakostnað einstaklinga með erfiða sjúkdóma vegna lyfja og læknisþjónustu. Því miður virðist ekki liggja fyrir hvort það verður 50 þús. eða 70 þús., hvað þá að lyfin séu þar tekin öll undir.

Aldurssamsetning þjóðarinnar er með þeim hætti að ekki er annars að vænta en að þörf fyrir hjúkrunarheimili verði ærin á komandi tímum. Þótt gert sé ráð fyrir einhverri fjölgun hjúkrunarrýma er því miður ekki svo að hún svari áætlaðri þörf heldur einungis um helmingi hennar. Ekki eru veittar neinar upplýsingar um hvernig ætlunin sé að takast á við málefni þeirra sem ekki munu eiga kost á hjúkrunarrými. Ekki verður hjá því komist heldur að minnast á þungan rekstur mjög margra hjúkrunarheimila en margir rekstraraðilar, t.d. sveitarfélög, greiða verulegar fjárhæðir með rekstrinum og íhuga jafnvel að skila heimilunum af sér til ríkisins verði ekki ráðin á því bót. Það virðist ekki vera gert ráð fyrir svigrúmi til að rétta stöðuna af.

Í málaflokknum Fjölskyldumál eru liðir sem allir hafa á einhvern hátt mikil áhrif á afkomuöryggi og það umhverfi sem fjölskyldunum er búið. Markmiðin eru um margt ágæt en kannski vantar svolítið upp á efndirnar. Því miður virðist þeim fjármunum ekki vera til að dreifa. Það er hægt að segja að ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar sé frekar metnaðarlaus þegar kemur að þessu og það er frekar afturþróun en framþróun. Ekki er ætlunin að lengja fæðingarorlofið eða setja lágmarksgreiðslu þannig að það fylgi lágmarkslaunum, né heldur að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla.

Ekki er metnaðurinn meiri þegar kemur að barnabótum þar sem haldið er áfram að þrengja kerfið þannig að mun færri njóta greiðslna í stað þess að nýta þær til að auka jöfnuð milli hópa. Aftur og enn eru notuð orðin einföldun og skilvirkni.

Þessi bágborna frammistaða þegar kemur að málefnum barnafjölskyldna og ungu fólki er þeim mun alvarlegri þegar kannanir sýna, bæði á Íslandi og í ýmsum nálægum löndum, að ungt fólk hefur dregist aftur úr eldri aldurshópum í þróun lífskjara. Stjórnvöld hljóta að taka mark á skýrslum sem sýna það að mörg þúsund börn á Íslandi búa við fátækt. Börnin eru það mikilvægasta í samfélaginu og um leið það viðkvæmasta og það er stjórnvalda að hafa þau í huga ef sporna á við barnafátækt með því að setja þau í forgang í áætlunargerð og byggja upp sterkt félagslegt velferðarnet.

Því miður virðist sem ríkisstjórnin ætli ekki að setja viðeigandi fjármuni til að tryggja innleiðingu og vonandi lögfestingu samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Ekki eru sýnilegar aðgerðir sem tengjast beint innleiðingunni heldur er meira púðri eytt í að fjalla um nýgengi örorku og starfsgetumat.

Það sama á við hér og víða annars staðar að þrátt fyrir góða stöðu ríkissjóðs er ekki gert ráð fyrir að bæta stöðu öryrkja og þeirra sem verst standa í samfélaginu. Ætlunin virðist vera að öryrkjar búi áfram við það að framfærslutrygging þeirra, sem á að nafninu til að tryggja greiðslu til þeirra til að halda í við lægstu laun, skerðist krónu fyrir krónu. Má vísa í umsagnir Öryrkjabandalagsins og ASÍ í þeim efnum.

Til stendur að lögfesta ramma um notendastýrða persónulega aðstoð og er það vel, en erfitt er að átta sig á því hvaða raunverulegu fjármunir eiga að fylgja.

Sú aukning sem birtist í málefnasviðum gagnvart öldruðum er fyrst og fremst til að mæta áætlaðri fjölgun aldraðra og til að hækka frítekjumark vegna atvinnutekna í smáskömmtum þar til það nær 100 þús. kr. á mánuði í lok áætlunartímans. Þá virðast innbyggð í áætlunina áhrifin af áætlun um hækkun lífeyristökualdurs almannatrygginga úr 67 árum í 70 ár á 24 árum.

Það er líka vert að halda því til haga að einungis hluti eldra fólks nýtur þeirrar hækkunar og eftir sitja hjón og sambúðarfólk og njóta ekki batnandi þjóðarhags, sem er algjörlega ólíðandi.

Í menntamálunum er að mörgu að hyggja. Sú ákvörðun að skýla menntamálum ekki lengur fyrir almennu aðhaldskröfunni er óskiljanleg og í engum takti við loforð um að styrkja menntakerfið eftir áralangt svelti. Það er enginn rökstuðningur í áætluninni fyrir því hvers vegna það er ekki gert.

Við vissum það að nemendum framhaldsskólanna myndi fækka, ekki bara með því að stytta námið heldur er tímabundin lífeðlisleg fækkun, en hún stendur stutt við, einungis í tvö ár. Því hefur verið haldið fram að sá sparnaður sem verður af því að stytta framhaldsskólanámið eigi að nýtast til eflingar á skólastiginu en það er svikið hér því að í ljós kemur að heildarútgjöld til framhaldsskólastigsins lækka á tímabilinu um tæplega 1,5 milljarða miðað við árið 2017.

Því miður er það svo að það blasir við að ekkert á að gera með loforð fyrri ríkisstjórnar um að nota sparnaðinn sem leiðir af styttingunni til að styrkja námið og efla framhaldsskólastigið. Eldri bóknámsnemendum er vísað í einkarekin úrræði með tilheyrandi kostnaði og óþægindum. Við þurfum að hafa það í huga að skortur á menntun er einn helsti áhættuþáttur fátæktar og því mikið í húfi að öllum sem vilja stunda nám gefist til þess jöfn tækifæri.

Það sama gerist í háskólanum. Það var látið í veðri vaka af hálfu fjármála- og efnahagsráðherra þegar fjármálaáætlunin var kynnt að á grundvelli aukinna útgjalda til háskólanna mættu þeir vænta þess að geta aukið gæði starfseminnar og standast alþjóðlegan samanburð. Það virðist ekki vera mat þeirra sem um málið hafa fjallað að svo verði miðað við þessa áætlun.

Allt frá því á tímum síðustu vinstri stjórnar hefur verið stefnt að því að reisa Hús íslenskra fræða á Melunum í Reykjavík. Nú á að verða af því. Samkvæmt þingsályktunartillögunni eru ætluð útgjöld vegna þessa 3.290 millj. og þegar þau hafa verið tekin út fyrir rammann er ljóst að árin fram til 2021 verða mjög strembin fyrir háskólastigið og vandséð að unnt verði að láta óskina rætast um að fjármögnunin verði sambærileg við meðaltal OECD-ríkja árið 2016 og Norðurlandanna árið 2020, eins og Vísinda- og tækniráð lagði til. Íslendingar munu áfram búa við vanfjármagnaða háskólastarfsemi nema gripið verði til þess ráðs að fækka nemum á háskólastigi og draga háskólastarf verulega saman. Það er kannski það sem stendur til.

Að síðustu vil ég geta þess varðandi skólamálin að húsnæðismál Listaháskóla Íslands, sem við höfum töluvert rætt, eru í miklum ólestri og ekki virðist vera gert ráð fyrir því að úr því eigi að bæta á næstu árum. Því miður, verð ég að segja, virðulegi forseti.

Í málefnasvið 31, sem er húsnæðisstuðningur, kemur í ljós að í ljósi þeirrar stöðu húsnæðismála sem við stöndum frammi fyrir er tæplega verið að takast á við þau fyrirheit sem hafa verið látin í veðri vaka.

Viðmiðunarfjárhæðirnar varðandi vaxtabæturnar standa í stað. Þá stórfækkar auðvitað fjölskyldum sem fá slíkan stuðning. Tekjujöfnunaráhrif kerfisins fara þverrandi sem eykur enn á erfiðleika, sérstaklega yngra fólks.

Áform ríkisstjórnarinnar hljóta að vera vonbrigði, ekki síst fyrir unga fólkið sem samkvæmt rannsóknum er mun verr statt en unga kynslóðin fyrir tæpum 30 árum. Það þurfa að vera raunverulegir kostir í boði fyrir ungt fólk á húsnæðismarkaði, hvort heldur með kaupum eða leigu, því að framtíð íslensks samfélags byggist á því að við búum vel að öllu fólki og ekki síst hinu unga. En því miður blasir við að ríkisstjórnin skilar því sem næst auðu þegar kemur að lausn húsnæðisvandans í landinu, eins og hann blasir við um þessar mundir og er öllum kunnur.

Í málefnasviði 17 er m.a. fjallað um umhverfismál. Við höfum rætt töluvert um loftslagsmál, einkum viðbrögð við loftslagsbreytingum og aðgerðir til að draga úr mengun sem eru meðal brýnustu verkefna samtímans.

Miðað við áætlanir um útgjöld til þeirra málaflokka sem mynda málefnasvið 17 eru því miður ekki miklar líkur á að þeim verði sinnt sem skyldi, en þegar öllu er til skila haldið er svo að sjá sem einungis fáeinum hundruðum milljóna verði varið í málaflokkinn á gildistíma áætlunarinnar.

Við gætum stutt við Parísarsamkomulagið með landgræðslu í mun meira mæli en hér er lagt til. Við þyrftum að styðja myndarlega við markmið Parísarsamkomulagsins. Í rauninni er tilkostnaðurinn lítill en ávinningur ríkulegur.

Þá má líka sjá með því að fjárframlög til skógræktar drógust mjög verulega saman eftir hrunið haustið 2008 og hafa ekki aukist til neinna muna eftir það. Ekki er að sjá í ríkisfjármálaáætlun breytingar í því efni.

Það er áhyggjuefni að mörg hundruð milljónir vantar til þess að efla m.a. skógrækt og auka kolefnisbindinguna. Það er eitt af markmiðum Parísarsamkomulagsins. Með 200 millj. kr. viðbótarframlagi mætti t.d. tvöfalda skógrækt og fjórfalda hana með því að bæta einhverju meira við. Það væri góð fjárfesting til framtíðar og vegsauki hverri ríkisstjórn að hafa staðið að slíkri endurheimt landkosta til handa komandi kynslóðum.

Það er gert ráð fyrir tíu nýjum friðlýsingum náttúruverndarsvæða með hliðsjón af verndargildi og forgangsröðun þar sem áhersla er á vernd miðhálendisins Það er gott og gilt en ljóst að það vantar fjármuni, ekki síst í ljósi aukins ágangs á náttúruna.

Virðulegi forseti. Tíminn rýkur frá mér. Ég ætla næst að víkja að samgöngu- og fjarskiptamálum.

Við þekkjum öll söguna um það hvað Vegagerðin hefur verið svelt til langs tíma. Ríkisstjórnin hefur lýst vilja sínum til að fjárfest verði í samgöngumannvirkjum og samgöngukerfið byggt upp umfram það sem gert hefur verið undanfarin ár. Til þess vilja þau kanna nýjar leiðir, svonefnda samstarfsfjármögnun, en það er þó ekki útfært í ríkisfjármálaáætlun. Þá verð ég að taka undir gagnrýni Samtaka atvinnulífsins um að eðlilegt væri að þeim áformum væri lýst hér þannig að hægt væri að taka afstöðu til þeirra.

Ég vil líka halda því til haga að aukin gjaldtaka fyrir afnot af samgöngumannvirkjum felur í sér aukinn efnahagslegan ójöfnuð og er af þeim sökum afleitur kostur við fjármögnun samgöngumannvirkja. Ég verð að benda á það að á undanförnum árum hafa markaðir tekjustofnar til vegamála, t.d. eins og sérstakt vörugjald af bensíni, bensíngjald og olíugjald, verið veiktir verulega og þar eru í húfi upphæðir sem myndi muna verulega um og hefði munað verulega um undanfarin ár, sem hefði verið hægt að nota í vegaframkvæmdir í stað þess leggja upp með óljós áform af gjaldtöku.

Við þekkjum líka þörfina fyrir hafnarframkvæmdir um land allt sem hafa verið vanræktar og því miður virðist ekki vera mikið borð fyrir báru hér.

Ég hef sagt það oft í þessari pontu að rétt væri að skilgreina innanlandsflugið sem hluta af almenningssamgöngukerfinu og styðja þannig við að það verði raunverulegur valkostur fyrir fólk sem þarf að ferðast milli landshluta.

Í málefnasviði 9, um almanna- og réttaröryggi, er eins og víða annars staðar talnaframsetningin ekki mjög upplýsandi. Það mætti halda að verið væri að leggja verulega aukið fé í rekstur stofnana á sviði almanna- og réttaröryggis en því miður er það svo að raunaukningin er í kringum 2,8% þegar við höfum dregið útgjöld vegna þyrlukaupa frá.

Ítarleg greining hefur líka legið fyrir á málefnum löggæslunnar og samþætting hennar og fjármálaáætlunar hefur að mörgu leyti tekist ágætlega að undanskildu því mikilvæga atriði að fjárveitingaramminn styður ekki við þau orð fjármála- og efnahagsráðherra sem hann lét falla við framsögu málsins, að í henni væri, með leyfi forseta:

„… tryggð efling löggæslu um land allt sem og landamæraeftirlit.“

Þá er ljóst að ekki er fylgt markmiðum löggæsluáætlunarinnar sem unnið hefur verið að undanfarin misseri hvað varðar mannaflaþörf, en hún gefur til kynna að miklu meiri þörf sé hvarvetna á landinu. Raunin er hins vegar sú að við blasir að fækka þarf um tíu lögreglumenn á Norðurlandi eystra og á Suðurlandi vegna veltutengdrar aðhaldskröfu. Þetta er algjörlega afleit staða og ekki í samræmi við þann veruleika sem við búum í með auknum ferðamannastraumi. Við verðum að taka mark á mannaflaþörf ríkislögreglustjóra og gera ráð fyrir auknum útgjöldum til lögreglunnar þannig að við getum tryggt almannaöryggi.

Sama má segja um sýslumannsembættin sem voru sameinuð en um leið varð til ákveðinn rekstrarvandi sem færðist yfir á öll embættin af fáum. Þar hefur ekki verið staðið við það sem átti að fylgja, þ.e. að styrkja embættin þannig að þau yrðu betur til þess fær að gegna hlutverki sínu. Af hálfu hins nýstofnaða dómsmálaráðuneytis hefur komið fram að þar er talin þörf fyrir róttækar aðgerðir í því skyni að efla starfsemi embættanna, en því miður rúmast það ekki innan fjárheimildanna. Verði ekki fjárframlag til embættanna aukið munu hinar róttæku aðgerðir vart felast í öðru en uppsögnum og fækkun starfsstöðva sem væri mjög miður, ekki síst fyrir íbúa landsbyggðarinnar þar sem ýmis mikilvæg þjónusta sem þarf að veita í nærsamfélaginu er m.a. á verksviði sýslumanna.

Sama má segja um Persónuvernd. Verkefni hennar hafa þrefaldast, en framlögin hafa staðið í stað frá árinu 2003. Persónuvernd hefur óskað eftir 95 millj. kr. viðbótarframlagi þar sem fram undan er m.a. innleiðing viðamikillar evrópskrar persónuverndarlöggjafar, en ekki er gert ráð fyrir því hér. Auðvitað er það ótækt að sú stofnun geti ekki sinnt skyldum sínum sem skyldi.

Starfsemi Landsréttar mun hafa verulega áhrif á fjárhagslegt umhverfi dómstólanna þar sem gert er ráð fyrir 600 milljörðum kr. í rekstur hans árlega. Það er ríflega sú upphæð sem útgjöld vegna starfsemi dómstóla munu aukast um ár hvert á áætlunartímabilinu. Ég er með nokkrar töflur í áliti mínu því til stuðnings.

Nokkur atriði að lokum, virðulegi forseti. Það er ekki gert ráð fyrir fjárveitingu til byggingar náttúruminjasafns þrátt fyrir samþykkt Alþingis þar um. Ég vil líka segja að það orkar tvímælis að setja menningarstarfsemi, listir og æskulýðsmál saman undir einn lið áætlunarinnar. Það er frekar ógagnsætt. Mér finnst mikilvægt að við gerum æskulýðsmálum hátt undir höfði, þar á meðal þáttum sem lúta að því að styrkja lýðræðisvitund ungmenna og kosningaþátttöku þeirra.

Síðan í blálokin um ferðamálin. Við þurfum að efla flugþróunarsjóð svo að við getum haldið úti flugi frá Keflavík til innanlandsflugvalla. Við þurfum að gera áætlun um borgarlínu. Það er sérstakt að hún sjáist ekki í áætluninni þrátt fyrir að hafa verið í umræðu töluvert lengi. Það er undrunarefni.

Samband íslenskra sveitarfélaga hefur gert athugasemdir við byggðamálaáætlun ríkisstjórnarinnar, að það vanti framtíðarsýn fyrir málaflokkinn og hvernig eigi að framfylgja henni.

Ég verð líklega að koma síðar inn á önnur mál sem mig langar að viðra en vil segja að endingu að þótt ég hafi bent á margt sem veldur vonbrigðum varðandi áform stjórnvalda um fjármögnun opinberrar starfsemi á gildistíma ríkisfjármálaáætlunarinnar og annað sem því miður er öldungis óhaldbært í þeim efnum þá skiptir mestu að ramminn utan um tekjuöflun hins opinbera er allt of þröngur. Fyrir þær sakir verður þróttur ríkisins og sveitarfélaga til að sinna þjónustu við borgarana og byggja upp í þágu velferðar í samtíð og framtíð minni en ástæða er til. Það svigrúm sem verið hefur í ríkisfjármálum hefur ekki verið nýtt sem skyldi til samfélagslegrar uppbyggingar og hafa skattar og gjöld á auðugustu hópa samfélagsins verið lækkuð með þeim hætti að ríkið hefur orðið af 25–30 milljarða tekjum á ársgrundvelli sem hefði verið hægt að nýta til umbóta og uppbyggingar í þágu samfélagsins.

Hvernig við sem samfélag ákveðum að haga málum okkar er jafnframt ákvörðun um það hvernig samfélag við viljum byggja upp. Vinstri græn vilja að markmið og tilgangur ríkisfjármála sé að tryggja öllum tækifæri til að njóta sín í samfélaginu og að öllum séu tryggð mannsæmandi kjör. Það er hægt að gera með fjármálastefnu og fjármálaáætlun sem miðar að því að auka jöfnuð í samfélaginu með því að afla ríkissjóði tekna með réttlátum hætti sem síðar verða nýttar til að efla heilbrigðisþjónustu, menntakerfi, velferðarkerfi, til uppbyggingar innviða og til að tryggja viðkvæmustu hópunum mannsæmandi kjör.

Í ljósi þess sem ég hef rakið flytur 1. minni hluti breytingartillögu við tekju- og gjaldahlið, til að mæta þeim brýnu þörfum sem samfélagið stendur frammi fyrir.

Ég ætla að lesa greinargerð með breytingartillögunni sem í rauninni byggir á þeirri ríkisfjármálaáætlun sem við Vinstri græn lögðum fram þegar við fórum í kosningabaráttu okkar haustið 2016. Greinargerðin hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Eigi fjármálaáætlun fyrir árin 2018–2022 að þjóna markmiðum um eflingu mikilvægra innviða m.a. uppbyggingu á sviði heilbrigðis-, mennta- og samgöngumála, gefa færi á bættum kjörum öryrkja og aldraðra, og umbótum í húsnæðis- og fjölskyldumálum, þarf að stækka útgjaldaramma hennar og auka tekjur á móti.

Hér er lögð til nokkru meiri tekjuöflun en nemur aukningu útgjalda, einkum framan af tímanum. Það leiðir til meiri afgangs af rekstri ríkissjóðs sem nemur um 0,5% af vergri landsframleiðslu fyrstu tvö ár tímabilsins en nokkru minna eftir það. Þessi áhersla gegnir þeim mikilvæga hagstjórnarlega tilgangi að vinna gegn þenslu og styrkingu gengis gjaldmiðilsins sem auðveldar lækkun vaxta.

Sökum þess hversu óljósar forsendur eru í fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og plaggið ógagnsætt telur 1. minni hluti óhjákvæmilegt að í stað sundurliðaðra útgjalda í núverandi áætlun verði ramminn allur stækkaður til að koma til móts við verulega þörf. Síðan verði unnið að útfærslu á ráðstöfun rammans samhliða vinnu að fjárlagafrumvarpi sem taki mið af útgjaldaþörfinni.“

Virðulegi forseti. Þetta er kannski það sem hefur verið gegnumgangandi í gagnrýni þingmanna stjórnarandstöðunnar, og ekki bara stjórnarandstöðunnar, líka stjórnarliða, varðandi það ógagnsæi sem veldur því að ekki er hægt að átta sig á nema sumu. Þrátt fyrir að við höfum beðið um og fengið eitt og annað sundurliðað er þetta form eitthvað sem við þurfum að fara betur yfir til þess að leggja fram næst mun skýrar en gert hefur verið.