146. löggjafarþing — 73. fundur,  29. maí 2017.

löggjöf gegn umsáturseinelti.

462. mál
[11:38]
Horfa

dómsmálaráðherra (Sigríður Á. Andersen) (S):

Virðulegur forseti. Ég vil byrja á því að vekja athygli á hugtakinu umsáturseinelti. Ég hafði ekki áttað mig á því fyrr hversu ágætt þetta hugtak er, hafði ekki tamið mér notkun á því fyrr en ég fór að skoða þetta mál í tilefni af þessari fyrirspurn. Oftar í umræðunni er notað hugtakið eltihrellir, á ensku hugtakið, með leyfi forseta, „stalking“, en mér þykir þetta prýðilegt hugtak, umsáturseinelti.

En ég vil þá geta þess að á síðasta ári tóku gildi lög sem sett voru til breytinga á almennum hegningarlögum svo unnt væri að fullgilda samning Evrópuráðsins um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi, svokallaðan Istanbúl-samning sem málshefjandi vék að. Við undirbúning að fullgildingu samningsins fór þáverandi innanríkisráðherra þess á leit við refsiréttarnefnd að nefndin kannaði hvort og þá hvaða breytingar væri nauðsynlegt að gera á íslenskri refsilöggjöf til að fullgilda mætti þennan Istanbúl-samning. Eitt af ákvæðum samningsins sem refsiréttarnefnd tók sérstaklega til skoðunar í því sambandi var ákvæði 34. gr. samningsins sem fjallar um umsáturseinelti. Í athugasemdum með framangreindu frumvarpi, sem ég nefndi áðan, til breytinga á almennum hegningarlögum var sérstaklega fjallað um þetta ákvæði Istanbúl-samningsins. Þar kemur fram, í 34. gr. samningsins, að samningsaðilar skuli gera nauðsynlegar ráðstafanir með lagasetningu eða öðrum hætti til að tryggja að ásetningsverknaður sem felst í ógnandi hegðun gagnvart öðrum einstaklingi sé lýstur refsiverður. Í 3. mgr. 78. gr. þessa sama samnings er að finna heimild samningsaðila til fyrirvara um þetta ákvæði og geta þeir því beitt öðrum viðurlögum en refsingum ef þeir kjósa.

Beiting nálgunarbanns getur þannig verið ein tegund viðurlaga sambærileg við refsingu eða viðurlög önnur en refsing.

Í almennum hegningarlögum er í dag ekki að finna ákvæði sem tekur til háttsemi eins og þeirrar sem lýst er í þessu ákvæði Istanbúl-samningsins. Hins vegar eru í gildi lög um nálgunarbann og brottvísun af heimili, lög nr. 85/2011, og þar er að finna slíkt ákvæði. Samkvæmt 1. gr. þeirra laga er með nálgunarbanni samkvæmt lögunum átt við þau tilvik þegar manni er bannað að koma á tiltekinn stað eða svæði, veita eftirför, heimsækja eða setja sig með öðru móti í samband við annan mann. Samkvæmt 4. gr. þessara sömu laga er heimilt að beita nálgunarbanni ef rökstuddur grunur er um að sakborningur hafi framið refsivert brot, hætta er á að viðkomandi brjóti gegn brotaþola og þar fram eftir götunum. Þá er ástæða til að vekja líka athygli á ákvæði í almennum hegningarlögum sem er 1. mgr. 232. gr. Samkvæmt því ákvæði getur brot gegn nálgunarbanni varðað sektum eða fangelsi allt að einu ári en allt að tveimur árum ef brot er ítrekað eða stórfellt. Þá getur jafnvel 233. gr. almennra hegningarlaga líka komið til álita og viðurlög þar í því sambandi. Þar er kveðið á um að það geti varðað sektum og fangelsi líka ef menn hafa í frammi hótun um að fremja refsiverðan verknað og hótunin til þess fallin að vekja hjá öðrum manni ótta um líf, heilbrigði og þar fram eftir götunum.

Þegar litið er til ákvæðis almennra hegningarlaga sem og til þessara sérstöku laga nr. 85/2011, um nálgunarbann, og upptöku þeirra í íslenskan rétt og íslenska dómaframkvæmd er í rauninni ekki talið að 34. gr. Istanbúl-samningsins kalli á sérstakar breytingar á íslenskri löggjöf. Það varð niðurstaða refsiréttarnefndar á sínum tíma að ákvæði Istanbúl-samningsins kallaði ekki sérstaklega á breytingar á íslenskri löggjöf. En það er rétt sem fram kemur hjá málshefjanda, við meðferð málsins, þessi breyting á hegningarlögum á síðasta þingi hjá allsherjarnefnd, var farið rækilega yfir þetta ákvæði um umsáturseinelti og ákvæði laga um nálgunarbann. Niðurstaða allsherjarnefndar var sú að þörf væri á sérstöku ákvæði um umsáturseinelti í íslenskri refsilöggjöf en jafnframt væri mikilvægt að ekki yrði dregið úr þeirri réttarvernd sem nú er til staðar. Þetta er auðvitað alltaf grönn lína eða þröngt einstigi sem menn þurfa að feta þegar þeir breyta ákvæðum hegningarlaga, oft í þeim tilgangi að skýra ákvæði, en þá er oft hætta á að menn missi þá réttarvernd sem fyrir er fyrir hendi.

Allt að einu hefur refsiréttarnefnd verið falið að taka málið aftur til skoðunar í framhaldi af niðurstöðu allsherjarnefndar.