stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana.
Frú forseti. Kæru landsmenn. Einhvern tímann hefði það þótt skynsamlegt, þegar forsætisráðherra semur stefnuræðu á sama tíma og fjármálaráðherra skrifar fjárlagafrumvarp, að þeir bæru örlítið saman bækur sínar. Það virðist þessum herramönnum þó ekki hafa dottið í hug í þetta skipti. Samskiptaleysi þeirra frænda er orðið pínlegt. Á meðan hæstv. forsætisráðherra talar um nauðsyn á góðu heilbrigðiskerfi og mikilvægi menntunar í ræðu sinni birtir hæstv. fjármálaráðherra metnaðarlítið frumvarp þar sem hvorugum málaflokknum eru sýndur skilningur. Þá var ræða hæstv. forsætisráðherra dapurlegt framlag inn í komandi kjaraviðræður. Stéttarfélög og félagsmenn eru skömmuð fyrir að krefjast kjarabóta. Nær væri að forsætisráðherra lærði af hinum Norðurlöndunum, vinnumarkaðslíkan þeirra byggir ekki eingöngu á efnahagslegum stöðugleika, heldur líka félagslegum. Það mætti ríkisstjórnin fara að skilja. Á hinum Norðurlöndunum er fjárfesting hins opinbera í velferðar- og menntakerfinu ásamt umbótum í atvinnulífinu stór hluti af sátt á vinnumarkaði. Raunverulegar lausnir á húsnæðismarkaði, auknar vaxtabætur og ríkari stuðningur við barnafjölskyldur hefðu liðkað fyrir en í nýju fjárlagafrumvarpi er þetta því miður allt skorið við nögl.
Þá er ömurlegt að vilji almennings um uppbyggingu á opinberu heilbrigðiskerfi skuli fullkomlega hunsaður. Sú aukning sem þó er boðuð mun lenda í vasa einkaaðila og grafa enn frekar undan opinbera heilbrigðiskerfinu.
Hæstv. forsætisráðherra talar um mikilvægi öldrunarþjónustu. Veit hann virkilega ekki að hún er vanfjármögnuð um marga milljarða? Sá kostnaður er m.a. borinn uppi af nokkrum sveitarfélögum sem þurfa að borga hallann með útsvarstekjum sem ætlaðar voru í aðra þjónustu. Það rýrir samkeppnishæfni þeirra og er óboðlegt.
Hæstv. forsætisráðherra bítur þó líklega höfuðið af skömminni þegar hann fullyrðir í ræðunni að það skipti engu máli að skattbyrði hækki mest á lægstu launin, almenn velsæld hafi nefnilega aukist svo mikið. Skítt með það þótt bilið milli þeirra hæst- og lægstlaunuðu breikki. Það væri kannski ágætishugmynd að hæstv. forsætisráðherra bankaði upp á hjá nokkrum þúsundum barna sem búa við fátækt, fólki sem hrekst um á ótryggum íbúðamarkaði, öryrkjum sem lifa margir á hungurlús eða öldruðum sem búa við krappa stöðu. Hann gæti kannski hjálpað þeim að finna, og tína upp, brauðmolana sem falla af veisluborðinu.
Við erum ríkt land og við getum vel boðið öllum mannsæmandi líf. Það verður aðeins gert með klassískum aðferðum sem gert hafa Norðurlöndin að fyrirmynd annarra ríkja, með því að tryggja öllum öryggi, velferð og menntun en ekki síst skipta gæðum og byrðum réttlátar.
Frú forseti. Það er mikilvægt að ríða þétt öryggisnet sem grípur fólk ef það af einhverjum ástæðum fellur milli skips og bryggju og tryggir þeim öryggi og skjól. En fyrst og fremst eigum að skapa samfélag sem gefur öllum tækifæri til að eflast, þroska hæfileika sína og standa á eigin fótum. Það er því skammsýni að gefa ekki eldra fólki tækifæri á að vinna án þess að megnið af laununum skerðist. Og það er óviturlegt að bæta ekki kjör öryrkja, heldur skerða húsnæðisstuðning og draga úr barnabótum.
Vissulega er líka alltaf mikilvægt hlutverk stjórnvalda að bregðast við óvæntum aðstæðum og leiða þær sem best til lykta. Við megum þó ekki festast algjörlega í stjórnmálum sem fyrst og fremst snúast um viðbragð, hvort sem um er að ræða sveiflur á gengi örmyntar eða offramleiðslu á kindakjöti. Við verðum að vera nógu skynsöm til að horfa til framtíðar og nógu djörf til að þora að fjárfesta í henni.
Þær breytingar sem eru að verða á samfélagi okkar, samfara aukinni tölvu-, tækni- og sjálfvirknivæðingu, krefjast þess beinlínis. Atvinnulíf framtíðarinnar mun í auknum mæli þurfa að byggjast á þróun og nýsköpun og þar þurfum við að reiða okkur á eiginleika eins og sköpun, innsæi og frumkvæði. Aukin framleiðni og verðmætasköpun eru forsenda þess að við getum tekist á við breytta aldurssamsetningu þjóðarinnar, skapað samfélag þar sem allir eru virkir þátttakendur og staðist samkeppni við aðrar þjóðir.
Í dag getur ungt fólk nefnilega valið sér allan heiminn að vettvangi og við verðum að fjárfesta í framtíð þess ef við viljum áfram vera í fremstu röð. Svarið við þessari áskorun er menntun, menntun og aftur menntun.
Skólastarf þarf að taka mið af þessari nýju framtíð. Menntun verður hluti af veruleika einstaklingsins með einum eða öðrum hætti alla ævi. Við eigum að leggja enn meiri áherslu á tækni og skapandi greinar, en líka menningu og listir. Þær veita manninum ekki bara ánægju, heldur skipa stöðugt stærri sess í atvinnulífi þjóðarinnar og þroska frumlega og skapandi hugsun. Sókn í menntamálum mun vissulega kosta mikla fjármuni en á endanum skilar það sér margfalt þegar til lengri tíma er litið.
Frú forseti. Við höfum vissulega náð góðum árangri í jafnréttismálum en eigum þó enn langt í land. Áskorunin felst ekki síst í því að breyta óskrifuðum reglum og gildismati samfélagsins. Það á sér rætur í margra alda kerfi sem stjórnað hefur verið af okkur körlum. Á síðustu árum hafa fleiri og fleiri rannsóknir sýnt hvernig þáttur kvenna var beinlínis falinn langt fram á okkar daga. Við erum enn að glíma við óútskýrðan kynbundinn launamun, og hefðbundin kvennastörf eru oftar verðmetin lakar en dæmigerð karlastörf. Nægir þar að nefna kennslu og umönnun.
Við þekkjum líka öll dæmin af bryggjukallinum sem gekk sér til húðar um miðjan aldur. Erfiðisstörf samtímans eru iðulega unnin af konum. Góð dæmi eru fiskvinnslukonur og sjúkraliðar. Við verðum að horfa sérstaklega á þessar staðreyndir þegar samið verður um kaup og kjör á næstu misserum.
Hv. þingmenn. Við trúum því að allir menn séu fæddir jafnir og með víðtæk mannréttindi. Það er þó grundvallarmunur á því hvaða merkingu við leggjum í þetta og hvaða leiðir stjórnmálaflokkar vilja fara til að tryggja þetta. Íslenskir stjórnmálaflokkar hafa gefið Sjálfstæðisflokknum allt of mikil völd í gegnum tíðina. Í krafti 30% fylgis hefur hann setið í allt of mörgum ríkisstjórnum þrátt fyrir að 70% þjóðarinnar hugnist hvorki viðhorf hans né stefna.
Þar sem það eru gömul og ný sannindi að bátur kemst hraðar og lengra ef fleiri leggjast á árar er brýnt að flokkar sem aðhyllast félagshyggju og mikla samhjálp nái saman vopnum sínum. Við verðum að skilgreina mikilvægustu snertifletina, vinna þéttar saman og þá verðum við raunverulegur valkostur fyrr en varir. Um stór mál getum við nefnilega alltaf sameinast þótt okkur kunni að greina á um einstakar útfærslur. Ég nefni aukinn jöfnuð, sterkt opinbert mennta- og heilbrigðiskerfi, sanngjarnt afgjald af auðlindum og nýja stjórnarskrá. Ef okkur auðnast þetta ekki höldum við áfram að vera á víxl fylgitungl Sjálfstæðisflokksins með vel þekktum afleiðingum, bæði fyrir flokkana en sérstaklega fyrir samfélagið.
Kæru landsmenn. Við höfum ekki alltaf verið vel stæð þjóð, raunar aðeins í mjög skamman tíma. Fyrir rúmum 100 árum vorum við meðal fátækustu þjóða í Vestur-Evrópu. Í upphafi Brekkukotsannáls segir Álfgrímur, með leyfi forseta:
„Í það mund sem ég var að verða til, þá var þar í kotinu mikil örtröð af því fólki sem nú á dögum heitir flóttamenn; það er að flýa land; það leggur á stað með tárum úr heimkynnum sínum og ættbygð af því svo illa er að því búið heimafyrir að börn þess ná ekki þroska heldur deya.“
Þessi orð eru vissulega upp úr skáldsögu en lýsa þó nöprum veruleika þess tíma á Íslandi. Og þau nísta inn að beini, sérstaklega vegna þess að það er svo stutt síðan forfeður okkar, jafnvel afar og ömmur, voru í þeim sporum að þau gátu almennt ekki tryggt börnum sínum öryggi og mikil óvissa var um hvort þau kæmust á legg. Þjóð sem bjó við slíkar aðstæður fyrir örfáum áratugum hlýtur og verður að geta sett sig í spor annarra, stutt við og sýnt þeim kærleik sem nú búa við svipaðar aðstæður og jafnvel verri stöðu.
Aðstoð við einn hóp í erfiðri stöðu er ekki á kostnað annars sem á bágt. Við erum rík þjóð og höfum vel efni á því að gera vel við þá báða ef við aðeins deilum gæðunum réttlátar.
Góðir landsmenn. Þegar öllu er á botninn hvolft er samúð og samkennd líklega það fallegasta sem mannskepnunni var gefið.
