breyting á ýmsum lögum vegna fjárlaga 2018.
Frú forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti 2. minni hluta, en hann skipar fulltrúi Samfylkingarinnar í efnahags- og viðskiptanefnd.
Annar minni hluti vill í upphafi lýsa vonbrigðum með það fyrirkomulag sem viðhaft hefur verið við afgreiðslu nefndarinnar og Alþingis í heild á frumvarpi því sem hér er til umfjöllunar samhliða frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2018. Með því að veita fagnefnd Alþingis örfáa daga til að fjalla um jafn viðamikil og -mikilvæg mál er faglegum vinnubrögðum kastað fyrir róða og aðkoma þingsins að vinnunni, einkum stjórnarandstöðuflokkanna, veikt og nánast að engu höfð. 2. minni hluti telur þennan hátt með öllu óforsvaranlegan og lýsir eindreginni andstöðu við vinnubrögðin.
Frú forseti. Mér þykir mjög mikilvægt að segja þetta hér. Vissulega gerðum við þingmenn saman samkomulag um að gera tilraun til þess að afgreiða þessi stóru mál fyrir áramót vegna þess að aðstæður væru sérstakar. Reynsla okkar núna sýnir að þetta er eitthvað sem við eigum ekki að gera. Við skulum sjá til þess komi aftur sú staða upp að ný ríkisstjórn tekur við seint á árinu verðum við að finna einhverja aðra leið til að vinna þau stóru mál sem skipta svo miklu máli fyrir líf fólksins í landinu. Alþingi er ekki bara stimpill fyrir framkvæmdarvaldið, fyrir ríkisstjórnina, fyrir tillögum meiri hlutans. Hlutverk stjórnarandstöðunnar er sannarlega eitthvað annað en að afgreiða á færibandi stór frumvörp eins og við erum að gera núna.
Frú forseti. Af tillögum í frumvarpi til laga um breytingar á ýmsum lögum vegna fjárlaga fyrir árið 2018 má sjá að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hyggst ekki beita skatta- og bótakerfinu til að vinna gegn vaxandi ójöfnuði í samfélaginu. Ójöfnuður hefur aukist hratt hér á landi undanfarin ár. Núna er nettóeign þeirra 5% landsmanna sem mest eiga jafn mikil og samanlögð eign 95% landsmanna svo sláandi dæmi sé tekið.
Á árunum fyrir efnahagshrunið jókst ójöfnuður hér á landi mikið og mun meira en annars staðar á Vesturlöndum en minnkaði síðan í hruninu. Um þetta er m.a. fjallað í bókinni Ójöfnuður á Íslandi sem kom út á dögunum eftir þá Stefán Ólafsson og Arnald Sölva Kristjánsson. Þar kemur fram að um tveir þriðju aukins ójafnaðar fyrir hrun skýrist af miklum vexti fjármagnstekna í efri hluta tekjustigans. Stærsti hluti þess þriðjungs sem eftir stendur skýrist af breyttri stefnu stjórnvalda í skatta- og bótamálum. Eftir hrun snerist þetta algjörlega við því þá skýrðist vaxandi jöfnuður að einum þriðja hluta af stefnu stjórnvalda í skatta- og bótamálum en að tveimur þriðju hlutum af minnkandi fjármagnstekjum. Nú hefur sú þróun sem varð fyrir efnahagshrunið hins vegar hafist aftur og aðgerðir ríkisstjórnarinnar ýta undir vaxandi ójöfnuð líkt og aðgerðir hinna tveggja ríkisstjórnanna sem starfað hafa eftir hrun.
Stjórnvöld búa yfir stýritækjum sem geta í senn mildað og magnað ójöfnuðinn í skiptingu tekna og eigna í samfélaginu. Spurningin er aðeins hvort eða hvernig þau beita þeim stýritækjum. Ljóst er að stefna ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur er að ekki eigi að beita stýritækjunum til að auka jöfnuð á árinu 2018.
Miðstjórn ASÍ bendir í ályktun sinni um fjárlagafrumvarpið á að rannsókn hagdeildar ASÍ á skattbyrði sýni að skattbyrði launafólks síðastliðin 20 ár hafi aukist og þeim mun meira eftir því sem tekjurnar séu lægri. „Það eru því mikil vonbrigði að ekki sé brugðist við þessari þróun í fjárlagafrumvarpinu heldur þvert á móti haldið áfram á sömu braut með því að lækka útgjöld til barnabóta, vaxtabóta og húsnæðisbóta. Tekjuójöfnuður mun halda áfram að aukast þar sem dregið er enn frekar úr jöfnunarhlutverki skattkerfisins,“ segir í ályktuninni.
Skattstefna stjórnvalda segir til um hvernig þau vilja búa að almenningi og hvernig stjórnvöld vilja sjá samfélagið þróast. Jöfnunarhlutverk skattkerfisins og áhrif þess á eignamyndun og tekjudreifingu eru ekki síður mikilvæg en tekjuöflunarhlutverk þess. Franski hagfræðingurinn Thomas Piketty er sama sinnis og leggur til í metsölubók sinni sem kom út árið 2014 að komið verði á þrepaskiptum fjármagnsskatti til að auka jöfnuð í heiminum. Hann telur að skattkerfið sé langáhrifamesta tæki samfélagsins til að ná því markmiði að jafna kjör fólks.
OECD, Efnahags- og framfarastofnunin, birti í desember 2014 skýrslu þar sem vitnað er til rannsókna sem sýna að aukinn ójöfnuður dregur úr hagvexti. Þær rannsóknir og fleiri virtar rannsóknir sýna að meiri jöfnuður leiðir til sanngjarnari samfélaga og styrkir hagkerfi og hagsæld. Breytingar síðustu ára hér á landi á barna- og vaxtabótakerfinu, húsnæðisbótum, virðisaukaskatti og tekjuskatti ásamt afnámi auðlegðarskatts hafa allar haft neikvæð áhrif á tekjujöfnun. Niðurstöður alþjóðlegra rannsókna, sem sýna neikvæð áhrif ójafnaðar á samfélög ásamt íslenskum og erlendum greiningum sem sýna skýr áhrif tekjujöfnunaraðgerða ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur, ættu að vera stjórnarmeirihlutanum næg rök fyrir því að hverfa frá stefnu ójafnaðar síðastliðinna ára og ætti meiri hlutinn að forðast að róa aftur á mið vaxandi misskiptingar.
Annar minni hluti er hlynntur hækkun á fjármagnstekjuskatti. Hlutur fjármagnstekna af heildartekjum hátekjuhópa hefur vaxið umtalsvert eftir hrun. Frá árinu 2012 til ársins 2016 var samanlögð raunhækkun launatekna um 24% en hækkun fjármagnstekna um 58%. Annar minni hluti gagnrýnir hins vegar að hækkunin er smávægileg og verður ekki til þess að þeir sem mestar fjármagnstekjurnar hafa nýti sér skattahagræði með því að greiða sér arð frekar en laun. Hækkunin frá neðra þrepi tekjuskattskerfisins er aðeins 0,66 prósentustig en 8,64 prósentustig eru enn upp í hærra tekjuskattsþrepið. Auk þess gagnrýnir 2. minni hluti það að um leið og tilkynnt var um hækkun fjármagnstekjuskattsins var einnig greint frá áformum um að breyta skattstofninum. Sérstaklega yrði skoðað hvort skattleggja ætti raunávöxtun fjármagnstekna en ef það verður niðurstaðan þýðir breytingin sennilega tekjutap fyrir ríkissjóð en bætta stöðu þeirra sem mestar hafa fjármagnstekjurnar.
Frú forseti. Meiri hluti efnahags- og viðskiptanefndar leggur til hækkun á frítekjumarki fyrir fjármagnstekjuskattinn. Formaður nefndarinnar, hv. þm. Óli Björn Kárason, benti á það í andsvari við mig fyrr í dag að jafnaðarmenn ættu að vera ánægðir með þá breytingu þar sem þar væri verið að beita jöfnunartæki skattkerfis. Þegar ég er að tala um að stjórnvöld eigi að beita stýritækjunum sem þau eiga til þess að auka jöfnuð í samfélaginu þá er ég að tala um að bæta stöðu þeirra sem eru með börn á framfæri á við hina sem ekki eru með börn á framfæri, bæta stöðu fátækra fjölskyldna, þannig að þeir geti t.d. séð til þess að börnin þeirra taki þátt í tómstundastarfi, að ég tali nú ekki um fari í tónlistarskóla eða eitthvað slíkt. Ég er ekki að tala um að beita jöfnunartækjunum aðeins til að sjá til þess að þeir sem eiga inni á bankabók 7–8 milljónir þurfi ekki að borga fjármagnstekjuskatt. Það getur verið ágætt í sjálfu sér, en ekki forgangsröðun sem við jafnaðarmenn viljum sjá. Það er skattbreytingin og það sem hv. formaður nefndar efnahags- og viðskiptanefndar telur að sé tæki til jöfnunar.
Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur leggur til nákvæmlega sömu krónutölu til barnabóta og ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar gerði, en viðmiðum til úthlutunar barnabóta er lítillega breytt. Foreldrar með minna en 242 þús. kr. í mánaðarlaun fá óskertar barnabætur í stað 225 þús. kr. í ár. Greiðslur með fyrsta barni hækka aðeins um 1.447 kr. á mánuði og greiðslur hækka um 1.758 kr. á mánuði fyrir hvert barn eftir það. Það er allt og sumt og ótrúlega rýrt í ljósi þess að barnabætur hafa dregist saman um 23% að raunvirði frá árinu 2008. Þeim fjölskyldum sem njóta barnabóta hefur fækkað um 12 þúsund frá árinu 2013. Og enn er verið að veikja kerfið.
Á Norðurlöndum og víða í Evrópu hefur ríkt mikil sátt um gildi stuðnings til barnafjölskyldna en hér hafa hægri stjórnir dregið úr vægi þeirra og þeirri stefnu á að halda áfram í ríkisstjórn undir forystu Vinstri grænna. Barnabætur á Norðurlöndum eru föst upphæð á barn á meðan stuðningur á Íslandi er háður fjölda og aldri barna, tekjum foreldra og hjúskaparstöðu. 2. minni hluti leggur til að þróuninni verði snúið við og barnabætur lagaðar að norræna kerfinu þar sem barnabætur hafa það hlutverk að jafna lífskjör fólks með svipaðar tekjur en mismunandi framfærslubyrði.
Í bókinni Ójöfnuður á Íslandi eftir Stefán Ólafsson og Arnald Sölva Kristjánsson er fjallað um áhrif barnabóta og þeirra viðmiða sem eru notuð við úthlutun bótanna. Raunin er sú að mikil skerðing barnabóta strax við lágar tekjur, líkt og ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur leggur til, stuðlar að meiri fátækt meðal vinnandi fólks. Hjón sem bæði eru í launaðri vinnu en á lágum launum fá litlar barnabætur hér á landi og það er ein af ástæðunum fyrir því að fátækt meðal barnafjölskyldna er meiri en hjá barnlausum fjölskyldum. Þetta er þekkt staðreynd og engra frekari greininga er þörf. Ríkisstjórnin þarf ekki að bíða með aðgerðir og ætti að hækka barnabætur strax og breyta viðmiðum úthlutunar. 2. minni hluti leggur til breytingar sem miða að því að skref verði tekið í átt til hækkunar barnabóta. Fyrsta skrefið verði breytingar á viðmiðunartölum í 3. málslið 4. mgr. a-liðar 68. gr. laga um tekjuskatt, nr. 90/2003.
Þrengri fjárhagsleg staða ungs fólks og veiking barnabóta- og vaxtabótakerfisins hefur vafalaust haft áhrif á það að barneignum hefur fækkað hér á landi. Lífskjör ungs fólks eru nú verri en foreldrar þess bjuggu við og staða ungs fólks á húsnæðismarkaði hefur versnað. Minnkandi stuðningur stjórnvalda til barnafjölskyldna er því risastórt skref aftur á bak. Samhliða skuldaleiðréttingunni svokölluðu á þarsíðasta kjörtímabili lækkuðu stjórnvöld vaxtabætur, létu barnabætur tapa verðgildi sínu og gerðu tekjuskerðingar bótanna þar að auki grimmari. Fólk sem á rétt á vaxtabótum sér afborganir sínar lækka lítillega en vaxtabæturnar lækka miklu meira þar sem fasteignaverð hefur hækkað umtalsvert. Mörg heimili sitja vegna þessa eftir með mun minna ráðstöfunarfé en áður.
Nú segja menn þegar jafnaðarmenn gagnrýna þetta: Já, en fólk á miklu meira í húsunum sínum, á miklu meira í íbúðunum sínum. En það er ekkert að fara að selja þessar íbúðir. Það er ekkert að fara að kassa gróðanum. Bara venjulegt fólk sem þarf að sjá fyrir sér og sínum. Með því að rýra húsnæðisbótakerfið og stuðning við lágtekjufólk og meðaltekjufólk og rýra vaxtabæturnar, og um leið er fasteignaverð að hækka, þá minnka ráðstöfunartekjurnar. Þetta er ekki flókið dæmi. Það er ekki flókið að breyta þessu heldur.
Hugmyndin með vaxtabótum er að auka ráðstöfunarfé þeirra sem eru með lágar tekjur og meðaltekjur og taka þátt í þeim mikla vaxtakostnaði sem lagður er á fólk með þeirri ákvörðun að halda úti minnsta sjálfstæða gjaldmiðli í heimi, íslensku krónunni. Þetta jöfnunartæki vill ríkisstjórnin veikja enn frekar. Það telur 2. minni hluti mikið óráð og alls ekki til hagsbóta fyrir fólk með lágar tekjur eða meðaltekjur og leggur til breytingar.
Annar minni hluti varar við þeim áformum ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur sem felast í því að lækka skatta og auka útgjöld í senn á toppi hagsveiflunnar. 2 minni hluti telur nauðsynlegt að bregðast við mikilli þörf fyrir innviðauppbyggingu en hana þarf að fjármagna með varanlegum tekjum í stað óreglulegra tekna. Fjármálaráð, hagdeild ASÍ og fleiri hafa bent á að rekstur ríkisins er í járnum ef litið er fram hjá áhrifum hagsveiflunnar. Óábyrg hagstjórn mun valda almenningi tjóni í formi versnandi kjara.
Frú forseti. Íslenskt samfélag stendur frammi fyrir gríðarlegum áskorunum sem felast í loftslagsbreytingum og áhrifum þeirra á umhverfi og samfélag. Það er forgangsverkefni að setja hagstjórnina í samhengi við breyttar aðstæður í heiminum, endurskoða hagræna mælikvarða og koma á loftslagsbókhaldi í ríkisrekstrinum. Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar sem féll í haust lagði nokkra áherslu á græna skatta en ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur fellur frá áformum hennar um tvöföldun kolefnisgjalda. Nú er lagt til að þau verði hækkuð um 50%. Áætlað er að ríkissjóður verði af 2 milljörðum kr. miðað við áform fyrri ríkisstjórnar vegna þessa. Hvatinn til að skipta yfir í vistvænar samgöngur minnkar sem því nemur og fjárhæðin sem fer í samneysluna minnkar að sama skapi.
Enginn vafi er á því að ef góður árangur á að nást í baráttunni gegn hlýnun jarðar verður að minnka útblástur. Til að samstaða náist um græna skatta þarf að skoða þá í samhengi við aðrar skattbreytingar. Ganga verður þannig frá málum að grænir skattar leggist ekki þungt á viðkvæma hópa og að ekki sé gefið með annarri hendi en tekið með hinni. Áform ríkisstjórnarinnar um að gefa áfram afslátt af vörugjöldum til bílaleiga er aðgerð sem vinnur gegn markmiðum um að draga úr losun koltvísýrings. Alþingi hefur samþykkt og gefið góðan fyrirvara um að afslátturinn falli niður 1. janúar 2018. Nú nokkrum dögum fyrir gildistöku þeirra laga er lagt til að framlengja helming afsláttarins í eitt ár til viðbótar. Þetta er tillaga sem stenst enga skoðun enda bílaleigur væntanlega löngu búnar að gera ráð fyrir lagabreytingunni í áætlunum sínum um rekstur næsta árs. Áleitnar spurningar vakna einnig um skattastyrki til atvinnugreina almennt og áhrif styrkjanna á samkeppnisstöðu greinanna.
Því hefur verið haldið fram úr þessum ræðustól í dag að þessi afsláttur af vörugjöldum hvetji bílaleigur til að kaupa vistvæna bíla, en það er rangt vegna þess að vörugjöld eru ekki greidd af rafmagnsbílum og vistvænum bílum. Með þessum afslætti er einmitt verið að hvetja til þess og minnka líkurnar á því að bílaleigur fari frekar út í það að bjóða viðskiptavinum sínum upp á rafmagnsbíla.
Annar minni hluti lýsir, að framangreindu virtu, andstöðu við frumvarpið. Þá boðar 2. minni hluti að lagðar verði fram breytingartillögur í samræmi við það sem í áliti þessu greinir við 3. umr. þar sem ekki hefur unnist tími til að afla forsendna tillagnanna. Það er einfaldlega vegna þess, frú forseti, að hér er allt unnið á methraða. Til að gera breytingartillögu við viðmið barnabóta og gera breytingartillögu við viðmið þeirra við útreikninga á vaxtabótum þá þarf að ígrunda tölurnar og fá útreikning frá ráðuneytinu um hvoru tveggja. Sú vinna er í gangi og verður væntanlega tilbúin að öllu leyti, bæði fyrir vaxtabætur og barnabætur, fyrir 3. umr. Breytingartillögurnar varðandi viðmiðin bíða þess tíma.
Hins vegar leggur Samfylkingin og fulltrúi hennar í fjárlaganefnd fram breytingartillögur á gjaldahliðinni sem munu síðan rýma við þessar viðmiðunarbreytingar sem koma fram við 3. umr. sem ég vænti að verði samþykktar vegna þess að þær eru skynsamlegar og góðar og munu bæta kjör fólksins í landinu og stuðla að árangri í baráttunni gegn loftslagsvánni.
