20.03.1979
Sameinað þing: 70. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 3405 í B-deild Alþingistíðinda. (2644)
338. mál, brennsla svartolíu í fiskiskipum
Sjútvrh. (Kjartan Jóhannsson):
Herra forseti. Fsp. varðar það, hvaða reynsla hafi fengist af tilraunum með brennslu svartolíu í íslenskum fiskiskipum. Vegna þessarar fsp., sem var borin upp fyrir jól, var haft samband við útgerðaraðila 10 togara af 15 sem brenna eða hafa brennt svartolíu. Reynslutími þessara aðila af svartolíu var frá 5 mánuðum og upp í 3 ár. Þeir voru allir á einu máli um það, að svartolíunotkun kæmi vel út, þ. e. a. s. að reynsla af henni væri góð. Einn tók sérstaklega fram að hafa bæri í huga að svartolían, sem hér væri notuð, væri þynnri en sú sem notuð væri í Evrópu og auðveldari í notkun og því ekki sambærileg, eins og kom fram hjá fyrirspyrjanda. Þetta yrði að hafa í huga þegar stuðst væri við tilraunir og reynslu erlendra sérfræðinga um þetta mál.
Í þessari könnun rn. voru útgerðaraðilar spurðir hvort svartolíubrennslan hefði haft í för með sér aukið slit á tilgreindum vélahlutum, þ. e. strokkloki, stimplum, ventlum, loftblásurum og brennsluolíukerfi, en svartolía er ekki talin bilanavaldur umfram gasolíu á aðra vélarhluta. Hjá öllum var svarið hið sama, að ekkert mælanlegt eða óeðlilegt slit á vélum hefði komið í ljós við notkun svartolíunnar. Sumir hefðu sjálfir annast mælingar, en aðrir hefðu fengið sérfræðinga til að annast þær. Einn aðili átti í vandræðum með útblástursventla, en taldi þau ekki stórvægileg.
Ekki voru allir sammála um hvort svartolíubrennsla hefði í för með sér aukið vinnuálag vélstjóra. Meiri hlutinn taldi þó að um aukna vinnu væri að ræða vegna aukins eftirlits með ventlum. Ekki var talið, að hið aukna eftirlit leiddi til taps á veiðidögum. Vildi einn sérstaklega leggja áherslu á að hann hefði ekki tapað einum einasta veiðidegi vegna þessa á seinasta ári.
Útgerðaraðilarnir voru á einu máli um að aukinn kostnaður samfara auknu eftirliti, einkum á ventlum, væri sáralítill samanborið við þann sparnað sem notkun svartolíu í stað gasolíu hefði í för með sér. Sögðu þeir, sem höfðu gert samanburð, að sparnaður á ársgrundvelli á togara hefði 1978 verið frá 6 millj. og upp í 11–12 millj. kr. Þessar sparnaðartölur eru sjálfsagt í vægara lagi, og má í því sambandi benda á að ársnotkun togara af stærri gerð er um 1.7–2.1 millj. lítra. Miðað við verðlag um s. l. áramót kostar sú olía 84–108 millj. kr. Minni togarar eru taldir nota um 1.2–1.5 millj. lítra á ári og er kostnaður miðað við sama verðlag um 60–70 millj. kr.
Um s. l. áramót var svartolían 40% ódýrari en gasolía. Sá verðmunur bendir fremur til, miðað við verðlag þá, að árssparnaður á svartolíunotkun hafi verið allt að 24–30 millj. kr. á minni togurunum, en á bilinu 35–43 millj. á þeim stærri, og er þá náttúrlega ekki talinn kostnaður við að standa undir breytingum og auknu eftirliti og hugsanlegu viðhaldi.
Eins og alkunna er hefur verðlag á gasolíu hækkað síðan og mun meira en verðlag svartolíu. Mun láta nærri að svartolían sé um 60% ódýrari. Sparnaður af svartolíunotkun gæti því, miðað við núverandi verðlag, numið á ársgrundvelli jafnvel um 70 millj. kr. að meðaltali fyrir togara, en með sömu fyrirvörum um kostnað og áður, bæði að því er varðar fjármagn og viðhald.
Í áðurgreindri könnun var einnig rætt við allmarga útgerðaraðila skipa, sem brenna ekki svartolíu, og þeir spurðir hvers vegna þeir notuðu ekki svartolíu. Svör þessara manna bera þess e. t. v. merki að vera gefin fyrir síðustu olíuverðshækkun og hina miklu umr. um hagkvæmari orkunýtingu sem átt hefur sér stað undanfarið. Nokkrir sögðu að engin vísindaleg rannsókn hefði farið fram sem sannaði ágæti svartolíunnar og að notkun hennar leiddi til meira viðhalds og styttra úthalds, sem aftur leiddi til veiðitaps, og vélstjórar væru margir hverjir á móti notkun hennar, jafnframt að engar marktækar tölur sýndu sparnað. Svartolía væri e. t. v. hagkvæm á skipum sem sigldu á jafnri ferð, en ekki hjá togveiðiskipum. Hjá þeim vildi sót myndast í ventla, enda notuðu engin fiskiskip í Evrópu svartolíu. — Þetta voru þau helstu viðhorf, sem komu fram hjá þeim sem á þeim tíma höfðu ekki tekið upp notkun svartolíu í sínum skipum. En almennt kváðust þeir fylgjast með þróun í svartolíumálum og nokkrir tóku fram að mundi olíuverð hækka, sem það nú hefur gert reyndar, væru þeir að íhuga að skipta yfir í svartolíu, þar sem m. a. olíukostnaður væri að sliga útgerðina.
Einn aðili skilaði skriflegu svari dags. 5.2., sem lýsir trúlega allvel viðhorfum þeirra sem ekki hafa farið yfir í svartolíunotkun, en það var fyrirtækið Ögurvík hf., og ætla ég að leyfa mér að lesa hér hluta úr því bréfi. Það er þannig:
„Þegar Ögurvík hf. hóf samninga sem smíði togara 1969 var eitt aðaláhugamál félagsins að skipin yrðu búin vélum, sem brennt gætu svartolíu, vegna hins mikla verðmunar sem er á þeirri tegund olíu og gasolíu. Sá vélaframleiðandi varð ekki fundinn sem vildi taka ábyrgð á vélum á fiskiskipum sem knúðar voru svartolíu. Enn í dag er það staðreynd, að svartolíu er hvergi í heiminum brennt í vélum fiskiskipa nema á Íslandi. Vélaframleiðendur hafa gert tilraunir árum saman með brennstu svartolíu í vélum sem notaðar eru í fiskiskipum og ganga með mjög misjöfnu álagi, en tilraunir enn ekki gefið þá raun að þeir vilji mæla með notkun svartolíu.
Árið 1975 gerði þekkt vélafyrirtæki sérstaka rannsókn á máli þessu á vegum hollensku stjórnarinnar. Niðurstaðan varð neikvæð. Fyrirtækið komst að þeirri niðurstöðu, að þrátt fyrir verðmismun á svartolíu og gasolíu yrði dýrara að nota svartolíu í fiskiskipum en gasolíu. Af því yrði efnahagslegt óhagræði. Þá hefur enska fyrirtækið, sem framleiðir þá vélategund sem er í Ögra og Vigra, einnig gert athuganir á brennslu svartolíu, en fengið neikvæða niðurstöðu. Vélstjórar útgerðarinnar hafa frá byrjun fylgst vel með öllum breytingum, sem gerðar hafa verið á vélum togara til að brenna svartolíu, svo og reynslu af þeim breytingum. Engar þessar athuganir hafa leitt til þess, að vélfróðir ráðunautar okkar hafi viljað ráðleggja útgerðinni að breyta yfir í svartolíubrennslu.
Af framangreindum umsögnum erlendra vélaframleiðenda svo og vegna álits vélfróðra starfsmanna útgerðarinnar hefur ekki verið brennt svartolíu á vélum togaranna. Ögurvík hefur eins og aðrar útgerðir fullan hug á að halda útgerðarkostnaði sem lægstum, og þess vegna verður áfram fylgst með þessu máli af fullri athygli og vonandi tekst sem fyrst að yfirstíga þann annmarka sem nú er á þessu máli.“
Ég rek þetta hér vegna þess að ég tel að það lýsi allvel þeim viðhorfum sem munu vera ríkjandi hjá þeim aðilum sem ekki höfðu á þessum tíma tekið ákvörðun um eða framkvæmt að koma upp svartolíubrennslu í skipum sínum.
Um nokkurra ára skeið starfaði á vegum sjútvrn. sérstök nefnd, svartolíunefnd, að athugun á notkun svartolíu í dísilskipum svo og tæknilegum leiðbeiningum. N. taldist hafa lokið störfum á árinu 1978, en tæknideild Fiskifélags Íslands var um leið falið að annast þetta verkefni eftir því sem tilefni gæfist til. Eins og kunnugt er hefur Ólafur Eiríksson unnið manna mest að þessum málum og m. a. ritað grein um þetta mál í 11. tbl. Ægis 1978 og vísa ég til þess varðandi viðhorf hans.
Í jan. s. l. var settur á fót starfshópur þriggja rn. sem hafði það verkefni m. a. að gera till. um hvernig opinberir aðilar gætu stuðlað að aukinni notkun svartolíu í togurum. Í samandregnu máli eru helstu till. starfshópsins þær, að komið verði á fót ráðgjafarþjónustu með starfsmönnum hjá Landssambandi ísl. útvegsmanna og verði hlutverk hennar að veita aðstoð við breytingar á fiskiskipum vegna svartolíubrennslu og einnig að fylgjast með þeim vandamálum sem upp kunna að koma í þessu sambandi, safna upplýsingum og miðla þeim til útgerðaraðila. Þessi ráðgjafarþjónusta yrði tengd iðnrn. og sjútvrn. þannig að fulltrúar frá þeim hefðu tækifæri til þess að fylgjast með því sem þarna væri að gerast. Í öðru lagi væri kostnaður í sambandi við þessa ráðgjafarþjónustu greiddur úr ríkissjóði. Það mál er nú til umfjöllunar í ríkisstj., að sjútvrn. verði veitt aukafjárveiting til að standa straum af þessum kostnaði. Samkv. áætlun starfshópsins er kostnaður við breytingar talinn um 6 millj. kr. á skip, og stjórnvöld hafa þegar tryggt að veitt verði 5 millj. kr. lán á skip vegna breytinga yfir í svartolíubrennslu. Hefur viðskrh. ritað bönkunum bréf þar sem þeir eru hvattir til þess að veita slíka fyrirgreiðslu, lán til þessara hluta.
Þessu til viðbótar er rétt að upplýsa eftirfarandi: LÍÚ hefur upplýst nú um mánaðamótin eða í byrjun þessa mánaðar, að eigendur 26 stórra skipa, mest togara, séu reiðubúnir og óski þess að ráðast í breytingar af þessu tagi, enda fái þeir lánafyrirgreiðslu til þess, tæknilega þjónustu og leiðbeiningar. Auk þess séu líklega um 40 skip, sem mætti breyta búnaði í í þessu skyni, þar af 10 með franskar vélar, sem rannsaka þarf betur hvort til þess séu hæfar.
Sú stefnumörkun hefur í rauninni verið tekin í þessu máli, að ríkisstj. vilji greiða fyrir því með ráðgjöf og lánafyrirgreiðslu að áframhald geti verið á þróun til þessarar áttar og geti verið sem greiðust. En ákvarðanir hljóta ævinlega að liggja hjá útgerðaraðilunum sjálfum, og nauðsynlegt er að fylgjast vel með þeirri reynslu sem hefur fengist og fæst varðandi breytingar af þessu tagi.