18.05.1979
Efri deild: 108. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 4943 í B-deild Alþingistíðinda. (4275)

310. mál, almannatryggingar

Flm. (Þorv. Garðar Kristjánsson):

Herra forseti. Ég hef leyft mér að flytja það frv., sem hér er til umr., frv. til l. um breyt. á lögum um almannatryggingar, nr. 67/1971, með síðari breytingum.

Frv. þetta felur í sér félagslegar ráðstafanir sem er ætlað að bæta úr þeim félagslegu ástæðum sem nú geta samkv. lögum heimilað fóstureyðingu. Með frv. þessu er lagt til að bætt sé úr þessum félagslegu ástæðum með því að gera breytingar á lögum um almannatryggingar. Hér er um að ræða verulega aukna aðstoð við einstæðar mæður og heimildarákvæði um slíkt hið sama til hjálpar konum sem eru í hjúskap eða í sambúð, en eru hjálparþurfi. Skal ég nú gera grein fyrir hinum einstöku greinum þessa frv.

1. gr. fjallar um mæðralaun. Þar er kveðið svo á að mæðralaun skuli. vera árlega sem þar segir, eða með einu barni 200 þús. kr., með tveim börnum 500 þús. kr. og með þrem börnum eða fleiri 800 þús. kr. Hér er um að ræða verulega breytingu frá gildandi lögum og er það með tvennum hætti: Í fyrsta lagi eru mæðralaunin stórlega hækkuð frá því sem nú er. Auk þess er breytt hlutföllum á mæðralaunum milli konu með eitt barn og konu með tvö börn og svo konu með þrjú börn eða fleiri, þ. e. a. s. hækkunin er mest þegar um eitt barn er að ræða og það er einnig veruleg hækkun þegar um tvö börn er að ræða.

Til glöggvunar skal þess getið, að samkv. lögum voru mæðralaun 1. mars 1978 57 264 kr. með einu barni. Hér er lagt til að þau verði 200 þús. kr. Með tveim börnum voru mæðralaun samkv. gildandi lögum 1. mars 1978 310 836 kr. Í frv. þessu er lagt til að sú upphæð breytist þannig, að með tveim börnum nemi mæðralaun 500 þús. kr. Samkv. gildandi lögum voru mæðralaun með þrem börnum eða fleiri 1. mars 1979 621 648 kr. Nú gerir þetta frv. ráð fyrir að þau verði hækkuð í 800 þús.

Ástæður til þess að gerð er till. um þessar breytingar eru augljóslega þær, að ekki verður með neinum hætti talið að það sé nóg að gert í þessum efnum samkv. gildandi lögum. Það sjá menn best með því að líta á þær tölur, sem ég hef hér gert grein fyrir, upphæð mæðralauna miðað við 1. mars. s. l.

Ég kem þá að 2. gr. frv. Hún stendur sér og hún er á þá leið, að gert er ráð fyrir að það komi ný grein í lög um almannatryggingar sem hljóði svo:

„Greiða skal einstæðri móður óskerta dagpeninga samkv. 33. gr. (er verður 34. gr.) í 90 daga eftir barnsburð, enda njóti hún ekki orlofsfjár vegna barnsfæðingar.“

Við minnumst þess, að nú eru gildandi lög um að konur þær sem eru í verkalýðssamtökunum, og konur í opinberri þjónustu hafa sérstakt fæðingarorlof. En ekki hafa allar íslenskar konur fæðingarorlof, og það er svo um þær konur sem eru mest þurfi fyrir aðstoð í þessu formi. Þar er um að ræða einstæðar mæður. Þetta ákvæði miðar að því að tryggja að undir öllum kringumstæðum fái einstæðar mæður sérstaka greiðslu í 90 daga eftir barnsburð. En þá er gert ráð fyrir, að konan njóti ekki orlofsfjár vegna barnsfæðingar samkv. öðrum ákvæðum laga. Þetta er um 2. gr. frv.

Ég kem þá að 3. gr. frv og vil segja um hana, sem reyndar á við 4. gr. frv. líka, að samkv. þeim greinum báðum eru teknar upp nýjar bætur til einstæðra mæðra sem nú er ekki fyrir að fara í íslenskri löggjöf. Litið er á það, að einstæð móðir verður við fæðingu barns oft eða oftast fyrir ákveðinni röskun á stöðu og högum. Ekki er óeðlilegt að hin einstæða móðir njóti aðstoðar til þess að mæta þessu. Við gerum slíkt í öðrum tilfellum. Við höfum t. d. sérstakan ekkjulífeyri þegar kona missir maka sinn. Það er hugsað til þess að aðstoða konuna vegna þeirrar röskunar á stöðu og högum sem það hefur fyrir hana að missa eiginmanninn. Af svipuðum ástæðum þykir mér rétt að veita aðstoð til einstæðrar móður til þess að bæta henni upp röskun á stöðu og högum sem hún verður fyrir — og getur orðið með margvíslegum hætti — við barnsfæðingu. Samkv. 3. gr. frv. er gert ráð fyrir að þær bætur, sem gert er ráð fyrir af þessum ástæðum til einstæðrar móður, séu jafn — háar og ekkjubætur samkv. 1. mgr. 17, gr. almannatryggingalaga. Þessum bótum á ekkjan rétt á í 6 mánuði. Ég geri ráð fyrir að hin einstæða móðir hafi rétt til bóta jafnlangan tíma.

Í 17. gr. almannatryggingalaga er svo í framhaldi af ákvæðum um ekkjubætur, sem ég hef hér vikið að, ákvæði um að ef bótaþegi eigi barn yngra en 17 ára á framfæri sínu eigi hann rétt á bótum í 12 mánuði til viðbótar. 4. gr. þessa frv. mælir svo fyrir, að hin einstæða móðir skuli undir sömu kringumstæðum, þ. e. a. s. ef barn innan 17 ára er fyrir á framfæri hennar, eiga rétt á hinum sérstöku bótum í 12 mánuði til viðbótar eins og ekkjan.

Í 5. gr. frv. er gert ráð fyrir, að ný grein komi inn í lög um almannatryggingar þar sem verði tekin upp sérstök heimildarákvæði til aðstoðar í fyrsta lagi við einstæða móður og í öðru lagi við konu í hjúskap eða í sambúð undir vissum kringumstæðum. Hvað varðar konu sem er einstæð móðir er svo kveðið á í 1. mgr. 5. gr. frv., að þegar niður falli bætur þær, sem ég var að gera grein fyrir og eru samkv. 3. og 4. gr. frv., sé tryggingaráði heimilt að greiða einstæðri móður allt að fullum lífeyri einstaklings samkv. 11. gr. almannatryggingalaga ásamt tekjutryggingu samkv. 19. gr. Hér er sett inn heimildarákvæði sem að sjálfsögðu er ekki gert ráð fyrir að verði notað nema undir vissum aðstæðum, þ. e. a. s. að það sé nauðsynlegt til aðstoðar við hina einstæðu móður.

Hér er vitnað til lífeyris einstaklings samkv. 11. gr. laga um almannatryggingar, þ. e. a. s., eins og segir í skýringum með frv., að gert er ráð fyrir að upphæð þessara bóta sé sem svarar til þess sem segir í 11. gr., en þar eru ákvæði um ellilífeyri. En ellilífeyririnn er mismunandi, svo sem kunnugt er, eftir því hvort hann er fyrst tekinn við 67 ára aldur eða 72 ára aldur eða einhvers staðar þar á milli. Það er ekki ástæða að mínu viti til að kveða nánar á um hve upphæðin á að vera há. Samkv. heimildarákvæðinu í 1. mgr. 5. gr. frv. hefur tryggingaráð í hendi sér að meta það. En þó þykir mér líklegt, þar sem er um heimildarákvæði að ræða, að þetta mundi ekki fara yfir lægsta flokk ellilauna, þ. e. ef miðað er við að ellilaunin séu fyrst tekin við 67 ára aldur, en það er veruleg upphæð samt á ári og var 1. mars s. l. 652 776 kr. En með því að þetta er heimildarákvæði er að sjálfsögðu í valdi tryggingaráðs að meta hve upphæð þessi yrði há í hverju einstöku tilfelli.

Allt sem ég hef sagt fram að þessu varðar bætta aðstöðu einstæðra mæðra. En frv. þetta gerir ráð fyrir að það geti verið að fleiri séu aðstoðar þurfi í þessu efni en einstæðar mæður, það geti verið að svo sé ástatt um konu í hjúskap eða í sambúð. Þess vegna gerir 2. mgr. 5. gr. frv. ráð fyrir að tryggingaráð fái heimild til þess að ákveða greiðslur til kvenna í hjúskap eða í sambúð, sams konar greiðslur og gert er ráð fyrir til einstæðra mæðra, en ekki skilyrðislaust. Þetta verði bundið því skilyrði, að tekjur hjónanna eða sambúðarfólksins fari ekki fram úr ákveðnu marki og auk þess að ástand á heimilum þessara mæðra sé það slæmt að það jafngildi þeim ástæðum sem samkv. gildandi lögum heimila fóstureyðingu. Þetta er tekið skýrt fram í 5. gr. frv., því að þar segir að þessar bætur komi aðeins til að uppfylltum eftirfarandi skilyrðum:

1. Hafi konan alið mörg börn með stuttu millibili og skammt er liðið frá síðasta barnsburði.

2. Eigi konan við að búa bágar heimilisástæður vegna ómegðar eða alvarlegs heilsuleysis annarra á heimilinu.

3. Vegna annarra ástæðna, sem eru sambærilegar við ofangreindar ástæður.

Þetta ákvæði er orðrétt upp úrgildandi lögum — orðrétt tilteknar þær ástæður sem geta heimilað fóstureyðingu. Þetta og raunar allt þetta frv. er byggt á þeirri forsendu, að ekki sé eðlilegt að fóstri sé eytt af félagslegum ástæðum, það eitt sé eðlilegt að leysa og bæta úr hinum félagslega vanda.

Frv. þetta er flutt í framhaldi, ef svo mætti segja, af öðru frv., sem ég hef flutt um breytingar á lögum sem fjalla um fóstureyðingar. Í því frv. er lagt til að félagslegar ástæður geti ekki heimilað fóstureyðingu. Ég flutti allítarlega framsögu fyrir því máli og lagði áherslu á það sjónarmið, að þjóðfélaginu bæri að leysa þessar félagslegu ástæður með öðrum hætti en að gripið væri til fóstureyðingar. Þetta frv. er flutt í framhaldi af hinu fyrra frv. um fóstureyðingar og til þess að árétta þetta sjónarmið.

Þetta frv., sem felur í sér tilteknar breytingar á tryggingalöggjöfinni, er að mínu viti um það sem mest er um vert að gert sé og á heima í lögum um almannatryggingar. Ég veit að það geta verið ýmsir aðrir erfiðleikar fyrir hendi sem þetta frv. nær ekki til. En ég tel að þetta frv. sé ákaflega þýðingarmikið, geti verið þýðingarmikið spor í þá átt að þjóðfélagið taki á sig þá skyldu að aðstoða hinar einstæðu mæður í staðinn fyrir að hlaupa frá þessum skyldum með því að heimila fóstureyðingu af félagslegum ástæðum. Við munum aldrei — já, ég segi aldrei þó að mér dytti í hug að segja seint — hafa það ástand í þessu landi í félagslegum málefnum að ekki sé alltaf hægt að finna einhverja erfiðleika sem ekki verður séð við í löggjöf. En við eru á mikilli framfaraleið í þeim efnum. Við höfum verið það á síðustu árum, á síðustu áratugum. Við erum alltaf að bæta okkur í þessum efnum. En það yrði enn þá aukin hvatning ef nú yrði fellt úr lögum að félagslegar ástæður gætu heimilað fóstureyðingar. Og samkv. því, sem ég hef lagt til í því frv. sem ég hef hér áður flutt, á að gera það skilyrðislaust.

Þrátt fyrir mikilvægi hinna félagslegu ástæðna, sem ég legg mikla áherslu á að bæta úr, er ástæðan fyrir því að ekki eigi að leyfa fóstureyðingar af félagslegum ástæðum fyrst og fremst siðferðisleg. Við skulum og hafa það í huga að umhyggja fyrir barni, sem fæðist í þennan heim, fer ekki alltaf eftir ríkidæmi eða því hve félagsmálalöggjöfin er fullkomin. Það hafa margir orðið góðir þegnar sem alist hafa upp við þröngan kost, á sama hátt sem jafnvel ríkidæmi er engin trygging í þessu efni. Ég vil, þó að ég leggi mikla áherslu á hinar félagslegu umbætur, einnig leggja áherslu á þessi víðtækari sjónarmið sem við verðum einnig að hafa í huga.

Ég geri ekki ráð fyrir og ætlast ekki til að þetta frv. né heldur hið fyrra frv., sem ég hef vitnað til, verði afgreitt á þessu þingi. Ég geri mér grein fyrir að þessi mál eru veigamikil og svo þýðingarmikil að eðlilegt er að bera þau fyrst fram til sýnis, þannig að öllum hv. þm. gefist sem best rúm til þess að skoða hug sinn og athuga þessi mál.