28.11.1978
Neðri deild: 21. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 1132 í B-deild Alþingistíðinda. (749)
106. mál, ráðstafanir til viðnáms gegn verðbólgu
Halldór Sigurðsson:
Herra forseti. Það er nú orðið það áliðið, að ég mun ekki að fara að halda hér langa ræðu. Ástæðan til þess, að ég bað um orðið, var það sem fram kom í ræðu hv. 7. þm. Reykv., að hæstv. forsrh. hefði skipt um skoðun í sambandi við þetta frv. Ég vil taka það skýrt fram, svo ekki sé um að villast, að hæstv. forsrh. skýrði frá því á fundi með þingflokki og framkvæmdastjórn Framsfl., að hann teldi að í stjórnarsamningnum hefði verið reiknað með 10% hækkun, sem kæmi fram 1. des., og við mundum mæta því með 21/2% lækkun í auknum niðurgreiðslum, en að öðru leyti yrðu 6–7% að fara út í kaupgjaldið. Þessi yfirlýsing hans á fundinum var afdráttarlaus sem hans viljayfirlýsing, sem hann taldi að yrði að koma í framkvæmd. Það var hins vegar ekki ákvörðun fundarins í þetta skipti að fara að hans ráðum, þó sumir væru á því. En niðurstaða hans var alveg afdráttarlaus, að 6% væru það sem yrði að fara út í verðlagið eða greiða í kauphækkun, hjá því yrði ekki komist. Þetta vil ég taka skýrt fram, vegna þess að hv. 7. þm. Reykv. hafði ekki tekið þetta alveg gilt frá hendi hæstv. forsrh.
Nú er orðið svo liðið á fundartímann, að ég sé ekki ástæðu til að víkja verulega að þeim málum sem hér hafa verið rædd. Þó hef ég nokkra löngun til að ræða við þennan hv. þm. og hv. 11. landsk. þm., sem talaði fyrr í kvöld, en er nú sennilega farinn úr húsinu, svo ég verð að geyma mér það að mestu þar til síðar.
Út af því, sem báðir hv. þm. töluðu um stuttu skrefin og kjarkleysið við að taka ákvarðanir vegna verðbólgunnar, og jafnvel kom fram í ræðum þeirra, að þeir drógu í efa að sumir stjórnarflokkar hefðu hug á því að reyna að ráða við verðbólguna, þá vil ég segja í fyrsta lagi: Af hverju reyndist kjarabótavísitalan hærri nú heldur en reiknað var með þegar ríkisstj. var mynduð? Það er m.a. vegna þess, að viðskiptakjörin hafa versnað vegna falls dollarans. Þó að okkar hæstv. ríkisstj. sé valdamikil, þá ræður hún ekki við forseta Bandaríkjanna, og þó hann hafi gert tilraun til að gera gengi dollarans stöðugra, þá hefur honum ekki tekist það. Þess vegna held að ef nú hefði verið tekin ákvörðun fyrir árið 1979, þó ég efist ekki um að það hefði verið af góðum vilja gert og löngun til þess að fram kæmist, þá hefði ekkert öryggi verið fyrir því, að það hefði náð fram að ganga. Ég vil líka segja það, að ef á að hafa samstarf við aðila vinnumarkaðarins, þá er sú samstaða ekki komin nú, að það hefði verið hægt að taka ákvarðanir fyrir allt árið 1979. Þó að það sé viljayfirlýsing ríkisstj. að stefna að því að halda þessu svo í skefjum að 5% hækkun eftir þrjá mánuði sé það hámark sem hún geti hugsað sér, þá er allt annað vilji eða geta.
Ég vil líka minna á það, að í mjög merkri ræðu, sem Jóhannes Nordal seðlabankastjóri flutti við setningu vetrarfundar Sambands ísl. rafveitna, benti hann á það stökk sem olíuverðið tók fyrir 5 árum, þegar það fjórfaldaðist með einni ákvörðun. Þessi ákvörðun Arabaríkjanna hafði meiri áhrif á Íslandi en menn vilja nú muna. Og það var einmitt á árunum 1973 og 1974 sem innflutt verðbólga var meiri en verið hafði um langt skeið, e.t.v. sú mesta sem hefur verið á einu ári 1974. Við slíka atburði geta menn ekki ráðið þó þeir vilji vel, sem ég efast ekki um.
Mér finnst hv. 7. þm. Reykv. og hv. 11. landsk. þm., þó þeir vilji nú fara að gera siðabætur á okkur þessum gömlu hér á Alþ., færast allmikið í fang ef þeir ætla að fara að kenna hv. 1, þm. Austurl. sem setið hefur hér á þingi í 36 ár, vinnubrögð í pólitík. Ég held að það mundi reynast þeim erfitt verk þó reynt yrði. Ég held að hv. 1. þm. Austurl. kunni þar nokkuð til verka.
Ég vil segja það, að þau löngu skref, sem hv. þm. tala um að ekki hafi verið farin nú, hefðu kannske verið stökk sem hefðu mistekist og betra sé að fara með gætni, en sækja þó ákveðið fram. Ég minnist þess, að hæstv. fyrrv. forsrh., sem ég tek fram að ég met mikils, sagði í sinni fyrstu stefnuræðu, — ég vona að ég muni það alveg rétt, — að hann stefndi að því að lækka verðbólguna niður í 15% á árinu 1975. Ég veit vel að hæstv. forsrh. stefndi að þessu og ætlaði sér þetta, en ríkisstj. þeir ráðunautar, sem voru henni til ráðuneytis, gerðu sér ekki grein fyrir því, að verðbólgan vegna erlendra áhrifa hélt áfram frá árinu 1974–1975, eins og kom fram hjá hv. þm. Guðmundi J. Guðmundssyni áðan. Þessu verða hv. þm. að gera sér grein fyrir og stór orð gagna þar ekki.
Ég ætla ekki að fara hér út í að meta þm., t.d. hvort þm. Alþfl. nú séu betri menn en þeir, sem áður voru hér, og mikilhæfari. Ég met mikils menn eins og Emil Jónsson, Stefán Jóh. Stefánsson, Gylfa Þ. Gíslason, Eggert G. Þorsteinsson, svo ég nefni aðeins örfáa, og mér þætti vel ef þeir, sem nú eru að störfum í flokknum, færu í þeirra fótspor, þó þeir færu ekki lengra. En ef þeim tekst betur, þá er það vel. En í því sambandi kemur mér í hug það sem Þorsteinn Dalasýslumaður sagði eitt sinn við kjósanda sinn í Dölum vestur, sem spurði hann um Hermann Jónasson, sem þá var forsrh., og sagði við hann: „Er nú ekki Hermann voðalega heimskur?“ Þá var nefnilega siður að tala um það. Þá sagði Þorsteinn: „Það er nú ekki mitt að meta vitsmuni manna, en ef Hermann er heimskur, þá er hann a.m.k. andskoti heppinn.“ Ég vona að þessir hv. þm., sem hér eru að setjast á þingbekki, verði hæfilega heppnir. En um siðfræði þeirra ætla ég ekki að dæma nú. Það verður reynslan að sanna.
Ég sagði áðan að tímans vegna ætlaði ég ekki að fara langt út í umr., þó nokkur ástæða hefði verið til. Það gefst vonandi tími til að hlusta á fleiri siðabótaræður og geta þá rætt um þau mál. Erindi mitt var að taka skýrt fram, að það, sem forsrh. sagði hér áðan, var rétt og satt og engar blekkingar þar í. Og ég vil enda þessi orð mín með því að segja að félagslegar umbætur eru ekki síður umbætur fyrir það fólk, sem verst er sett í þessu þjóðfélagi, heldur en beinar kaupgreiðslur. Af því hef ég nokkur kynni og veit að svo mun verða enn um langa framtíð.