19.10.1978
Sameinað þing: 5. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 75 í B-deild Alþingistíðinda. (87)

Stefnuræða forsætisráðherra og umræða um hana

Gunnar Thoroddsen:

Herra forseti. Góðir hlustendur. Allar íslenskar ríkisstjórnir frá stríðslokum hafa í upphafi sinnar vegferðar heitið því að reyna að ráða niðurlögum verðbólgunnar. Þær hafa talið glímu við efnahagsvandann eitt aðalviðfangsefni sitt. Engri ríkisstj. hefur þó orðið verulega ágengt í þessari viðureign utan einni. Það var viðreisnarstjórnin sem mynduð var haustið 1959. Á fyrstu fjórum árunum hélt hún verðbólgunni í skefjum þannig að hún hækkaði um 10% á ári að meðaltali, og henni tókst öll þessi ár að halda fullri atvinnu án verðbólgu.

Núv. hæstv. ríkisstj. hefur sett sér það mark og telur það höfuðverkefni sitt að draga markvisst úr verðbólgunni, og er það vel. Jafnframt vill hún vinna að félagslegum umbótum, auka fétagslegt réttlæti og jafna lífskjör. Einn þáttur í ráðstöfunum ríkisstj. til að ná þessu marki er stóraukin niðurgreiðsla á mjólk, kjöti og smjöri. Þessi aukning á niðurgreiðslum mun kosta í ár um 3.5. milljarða og á næsta ári að óbreyttu um 13 milljarða.

Vegna þess, hve þetta ráð, niðurgreiðslur, hefur verið notað af mörgum, í rauninni flestum ríkisstj., en er geysikostnaðarsamt, þá er rétt að íhuga kosti og galla þessa fyrirkomulags hleypidómalaust.

Niðurgreiðslur hafa löngum verið notaðar hér á landi til þess að lækka vísitölu og hafa þannig áhrif á kaupgjald. En stórfelldar niðurgreiðslur á matvörum hafa marga ókosti. Fyrst er að telja þann gífurlega kostnað fyrir ríkissjóð sem kallar á nýja skatta. Annar ókostur er sá, að niðurgreiðslur skekkja verðlag og auka sölu og neyslu á hinum niðurgreiddu vörum á kostnað annarra framleiðslugreina og raska eðlilegum og heilbrigðum rekstrargrundvelli þeirra. Þriðji ókosturinn snýr að bændum. Það er oft hringlað með niðurgreiðslur, ýmist stórhækkaðar eða dregið úr þeim. Aðalhættan fyrir bændur eru miklar sveiflur sem ýmist auka söluna eða draga úr henni. Fyrir bændur væri hagkvæmast að niðurgreiðslur væri stöðugar, t.d. fast hlutfall af heildarverði. En fjórði ókosturinn og ekki sá minnsti er sá, að niðurgreiðslur renna ekki síður til hátekjufólks og eignamanna heldur en látekjufólks og jafnvel fá hátekjumenn meira af þessu fé í sinn hlut, því að þeir nota yfirleitt meira af kjöti og smjöri en þeir sem lág laun hafa. Hér er verið að veita fé úr almannasjóði til þeirra sem ekki þurfa á að halda. Stórauknar niðurgreiðslur stefna því ekki að auknu félagslegu réttlæti eða jöfnun lífskjara, því að öllu þessu fé mætti koma betur til skila hinum efnaminni og lágt launuðu til góðs með öðrum hætti, t.d. með fjölskyldubótum til barnafólks, með sérstökum bótum til þeirra sem sjúkir eru, öryrkjar eða aldurhnignir.

Ég rek þessi atriði hér vegna þess, hversu niðurgreiðslur hafa mjög verið notaðar á undanförnum áratugum af flestum ríkisstj. En það er vissulega kominn tími til, sérstaklega þegar niðurgreiðslur hafa verið stórauknar eins og nú hefur gerst, að skoða það. fordómalaust, hverjir eru kostir og gallar þessa fyrirkomulags.

Til þess að rísa undir þessum stórauknu niðurgreiðslum nú hefur ríkisstj. lagt á nýja skatta. Þessi skattheimta er á ýmsa lund hæpin. Ég vil minnast hér á einn þátt hennar. 50% álag á eignarskatt lendir harkalega á öldruðu fólki sem á íbúð. Oft er hér um að ræða öldruð hjón eða einstæðinga. Til viðbótar því dæmi, sem fyrri ræðumaður Sjálfstfl. nefndi, vil ég nefna þessi:

Ekkja ein hér í borg, rúmlega níræð, á íbúð sem hún býr í. Tekjur hennar á síðasta ári voru ellilífeyrir og ekkert annað. Á þessa gömlu konu er nú lagður um 36 þús. kr. aukaskattur.

Kona ein, 57 ára að aldri, einstæð móðir með barn, er öryrki, hefur aðeins örorkubætur og mæðralaun, býr í lítilli eigin íbúð. 40 þús. kr. aukaskatt á hún að greiða af sínum naumu tekjum.

Okkur alþm. og öðrum, sem hafa góðar tekjur, finnast þetta kannske ekki háar greiðslur. En fyrir aldraða og sjúka einstaklinga eru þetta þungbærir skattar, og ég fæ ekki séð að þessi dæmi sýni í verki það félagslega réttlæti og jöfnun lífskjara, sem stjórnarsáttmálinn talar um. Ég vona, að þetta sé fremur slys en viljaverk, og vil skora á stjórnarflokkana að fallast á að leiðrétta slíkt ranglæti þegar Alþingi fær lögin til meðferðar.

Af þeim ástæðum, sem ég hef nú rakið, tel ég vafasama þá stefnu að halda áfram á næsta ári á niðurgreiðslum verðlags með svipuðum hætti og nú. Tekjuskattsaukinn hefur að sjálfsögðu vakið mikla athygli, m.a. vegna þess að hann er í algerri mótsögn við margyfirlýsta stefnu eins stjórnarflokksins, Alþfl. Á sínum tíma áttum við Sjálfstfl.-menn og Alþfl.-menn samleið um mikla lækkun beinna skatta, bæði tekjuútsvars og tekjuskatts, og á undanförnum þingum hefur Alþfl. hvað eftir annað flutt till. og frv. um ekki aðeins að lækka stórlega, heldur jafnvel afnema tekjuskattinn sem nú sé í reynd aðallega launþegaskattur. Þessi nýi tekjuskattsauki vakti því slíka gremju meðal margra Alþfl.-manna að aðalleiðtogi flokksins um fjölda ára, fyrrv. formaður hans, sá sig knúinn til þess að skýra málið og mótmæla þessum samningum Alþfl. nú í sambandi við stjórnarmyndunina.

En það eru fleiri en Alþfl.-menn sem hafa gagnrýnt hinn nýja tekjuskattsauka. M.a. ritaði einn af bæjarfulltrúum Framsfl. fyrir nokkru grein í Tímann þar sem hann ræðst mjög gegn þessu og telur þetta ranglátan skatt. Hann talar þar um, að nú sé skattlagningin um 70% af hæstu tekjum, og tekur þá að sjálfsögðu með skyldusparnaðinn. Hann segir: Í fæstum tilvikum eru það þeir, sem eftir stöðutáknum að dæma viðrast hafa það best, sem þurfa að greiða þessa háu skatta. Nei, það eru sennilega hjón, sem vinna fyrir miklum tekjum, og ýmsar starfsstéttir, sem vinna mikla og oftast óhjákvæmilega yfirvinnu. Má þar nefna sem dæmi starfslið tengt fiskiðnaði sem víða vinnur mjög langan vinnudag til að bjarga verðmætum, og einnig má nefna ýmsa sérfræðinga sem leggja á sig vinnuframlag umfram það sem eðlilegt getur talist. Þakklætið sem þessar stéttir fá, segir þessi bæjarfulltrúi, Markús Á. Einarsson, þakklætið sem þeir fá er það, að af launakúfnum fá þeir að halda um 30 kr. af hverjum 100 sem þeir vinna inn.

Í sambandi við þessa hækkuðu skatta er svo ákveðið í stjórnarsáttmálanum að herða skattaeftirlit. Ég vil nú telja að hyggilegra væri að lækka skatta og herða skattaeftirlit þannig að það yrði virkt og raunhæft.

Þótt í efnahagsmálum hafi stjórnarsáttmálinn mótast mjög af till. Alþb., þá er athyglisvert hvernig farið er með varnarmálin. Í forustugrein Þjóðviljans skömmu eftir að stjórnin var mynduð var fjallað um þetta mál. Þar segir m.a., með leyfi hæstv. forseta:

„Það hefur vakið óskipta athygli, að Alþb. hefur samþykkt samstarfsyfirlýsingu um myndun ríkisstj. án þess að þar sé að finna fyrirheit um afdrifaríkt skref í hermálum. Í síðustu vinstri stjórn lögðu hernámsandstæðingar mikið upp úr því að hafa í málefnasamningnum þá að finna fyrirheit um brottför hersins. Reyndin sýndi þá, að ótryggt var að trúa á bókstafinn í stjórnarsáttmála.“

Þarna fáum við eina skýringu á því, hvers vegna þeir hafa ekki lagt áherslu á það, að það sé ótryggt að trúa á bókstaf í stjórnarsáttmála vinstri stjórnar. En málið var leyst þannig nú, eins og Þjóðviljinn segir, að það er sérstaklega tekið fram í yfirlýsingu stjórnarinnar, að ekki hafi verið samið um stefnuna í utanríkismálum.

Litlu síðar en þetta gerðist hittust þeir Begin forsrh. og Sadat forseti í Davíðslundi. Þeir hafa vafalaust frétt af þessari snjöllu lausn á Íslandi og tóku hana fegins hendi og notuðu hana til þess að leysa eitt allra erfiðasta deilumálið. Þeir lýstu því nefnilega yfir í lokin, að þeir hafi orðið sammála um að ekkert væri samið um Jerúsalem. Þar með var þeim steini velt úr vegi, þeir sömdu og féllust í faðma. En það virðist efir ummælum Þjóðviljans hafa verið mikill sigur fyrir Alþb., að ekkert var samið, því að það er svo ótryggt að trúa á bókstaf stjórnarsáttmála.

En þó var eitt, sem Alþb. fékk í sambandi við varnarmálin. Það segir í þessum sama leiðara:

„Það er nokkuð sérstakt, að samið var um að skipuð yrði sérstök nefnd sem tæki sérstaklega varnarmálin til athugunar.“

Þessi merkilega nefnd ætti eiginlega að heita „Nefndin sérstaka“, og þetta var náttúrlega ákaflega mikill sigur fyrir Alþb.

Í þessari sömu grein er fagnað þriðja stórsigri Alþb. í stjórnarsáttmálanum. Þar segir nefnilega að Alþb. hafi tekist að knýja Framsfl. og Alþfl. til þess að samþykkja að leggja niður viðræðunefnd við erlenda aðila um orkufrekan iðnað. Hvaða n. er nú þetta? Þetta er stóriðjunefndin sem Magnús Kjartansson, iðnrh. Alþb., stofnaði haustið 1974, þegar hann var að hefja undirbúning undir samninga við bandaríska stóriðjufyrirtækið Union Carbide um járnblendiverksmiðjuna. Já, það er mikill sigur fyrir Alþb. að fá nú lagða niður stóriðjunefndina hans Magnúsar Kjartanssonar!

Herra forseti. Tími minn mun nú útrunninn, en ég vil að lokum vitna í það sem hæstv. forsrh. segir í stefnuræðu sinni, að í stjórnarsáttmálanum sé í mörgum tilfellum um að ræða framhald fyrri stefnu sem enn hefur ekki náð í áfangastað, og nefnir þar m.a. umhverfismál og verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga. Að báðum þeim málum hefur verið unnið mikið verk og vona ég að því verði fram haldið. Ég tel það líka mjög ánægjulegt, að ríkisstj. mun beita sér fyrir því, að n. sú, sem stofna ber til að fjalla um endurskoðun stjórnarskrár samkv. samþykkt Alþingis, ljúki því,verki á tilsettum tíma, þ.e.a.s. innan tveggja ára samkv. ákvörðun Alþingis. Og ég vænti þess, að um þá nauðsynlegu endurskoðun stjórnarskrárinnar verði alger samstaða allra flokka um að hraða því verki og ljúka því sem best.