07.12.1978
Sameinað þing: 32. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 1366 í B-deild Alþingistíðinda. (935)
Umræður utan dagskrár
Svava Jakobsdóttir:
Herra forseti. Það vill svo til að ég á sæti í stjórn Máls og menningar sem kom þessari bók á framfæri. Ég get m.a.s. upplýst hv. þm. Ragnhildi Helgadóttur um það, að ég las þýðinguna í handriti og mælti með útgáfu hennar. Það kemur mér hins vegar ekki á óvart, að jafníhaldssamur þm. og hv. þm. Ragnhildur Helgadóttir er skuli koma upp í ræðustól til þess að krefjast aðgerða til þess að banna nánast að bækur séu gefnar út. Hún fer fram á ritskoðun, jafnvel ritbann, kallar á atfylgi Alþingis, Norðurlandaráðs, ríkisstj. til þess að koma í veg fyrir þann ósóma að frjáls bókaútgáfa skuli eiga sér stað hér á Íslandi. (Gripið fram í.) Hún hefur eins og margir aðrir þm. Sjálfstfl. býsnast ósköp mikið yfir þeim skorti á ritfrelsi og mannréttindum sem er í sumum löndum, en hún talar hér nákvæmlega sama máli og yfirvöld í þeim löndum þar sem ríkið hefur fulla umsjón með því, hvað megi koma út og hvað ekki.
Það var mjög athyglisvert, að hún lýsti ekki bókinni. Hún sagði bara, að hún væri þess eðlis að það yrði að grípa til aðgerða. (Gripið fram í.) Hef ég orðið, herra forseti?
Hún vitnaði m.a.s. í hegningarlögin. En hún gleymdi að vitna í þá grein stjórnarskrárinnar þar sem segir að ritskoðun og aðrar tálmanir fyrir prentfrelsi megi aldrei í lög leiða. Þetta er, að ég hygg, æðra ákvæði en þau ákvæði sem gera má ráð fyrir að breyta megi með lögum. Vissulega er hin evangeliska lútherska kirkja ríkiskirkja, en það er ekki þar með sagt að hún hafi forræði yfir hugum manna og hugmyndum. Ég held að aldrei verði færð að því rök.
Hún lýsti bókinni ekki, eins og ég sagði, en hún fullyrti að þar væru smánuð trúarbrögð. Mig vantar rök fyrir þessu og sannanir. Það var ekkert, sem kom fram í máli hv. þm., sem benti til að þetta væri gert. Ég hef lesið bókina, alveg eins og hv. þm. Ragnhildur Helgadóttir hefur lesið hana, og ég fullyrði að lýsingin á Kristi og samtíma hans dregur alls ekki dár að trúarbrögðum manna eða smánar þau. Hins vegar er þetta söguleg skáldsaga. Og það er kannske ástæða til þess að minna á að hér er um skáldsögu að ræða. Hér er ekki um kennslubók í kristnum fræðum að ræða.
Og þá erum við komin að þeirri spurningu: Hvað má skáldsagnahöfundur leyfa sér, hvað má hann fjalla um og hvernig má hann fjalla um það? Það hafa komið út bækur á Íslandi fyrr sem hafa haft Krist að aðalpersónu. Þær hafa verið skilgreindar sem sögur eða skáldsögur. Íslenskir höfundar hafa skrifað slíkar bækur og þær hafa verið þýddar úr öðrum málum. Það getur út af fyrir sig varla verið saknæmt.
Þá er komið að því að athuga hvernig höfundur sögulegrar skáldsögu eigi að vinna. Á hann að þræða í einu og öllu viðteknar hugmyndir úr sagnfræðinni? Má hann víkja frá þeim, eða má hann yrkja í þær eyður sem sagnfræðin skilur eftir sig? Þá er komið að spurningunni, hvaða skilning við leggjum í sagnfræðina. Er sagnfræðingurinn algerlega óskeikull? Ég held að menn séu nú almennt komnir að þeirri niðurstöðu í bókmenntarannsóknum, hvort sem það eru Íslendingasögur eða Biblían eða forngrískar sagnfræðiheimildir, og almennt farnir að gera ráð fyrir því, að sagnfræðingurinn sé mannleg vera og túlki sagnfræðina út frá sínum forsendum, eftir því sem hann hefur sjálfur efni til. Nýja- testamentisfræðingar draga ekki dul á það, að í guðspjöllunum séu ýmsar tegundir bókmennta: helgisögur, spakmæli og ljóð. Sú kristinfræði, sem a.m.k. til skamms tíma hefur verið kennd í skólum sem algerar staðreyndir, er enginn grundvöllur fyrir upplýst mannkyn að vinna eftir. Nýja- testamenntisfræðingar, sem mest og best hafa rannsakað þessi fræði, viðurkenna að Kristur verður eingöngu þekktur út frá sinni samtíð. Það, sem segir frá Kristi í Nýja testamentinu, er ekki dagbók hans eða annáll, ekki grg., eins og lesa má í bókinni „Faðir minn“, sem gefin er út á Íslandi. Það er því ákaflega hæpið að standa hér upp og fullyrða að bók, sem lýsir sögupersónunni á annan hátt en lesandinn vildi sjálfur hafa, sé smán og andstyggð.
Ef við segjum sem svo, að það sé fullgilt að yrkja eða skrifa um Krist sem sögulega persónu, eins og gert hefur verið, og það ætti þá að byggjast á hefð, þá hlýtur eitthvað í persónulýsingunni í þessari bók að fara afskaplega mikið í taugarnar á hv. þm. Ragnhildi Helgadóttur. Ég get aðeins giskað á hvað það er, því ekki vildi hún lýsa því sjálf. Sannleikurinn er sá, að í þessari bók er Kristur gæddur mannlegum eiginleikum sem guðspjallahöfundar, sem uppi voru á eftir honum, höfðu annaðhvort ekki áhuga á eða vissu ekki um. Hann var gæddur þeirri áráttu að vilja liðsinna hinum arðrændu. Ef það er andstyggð, þá er bókin auðvitað andstyggð. Ef Kristur er dreginn þannig í þessari bók að valdi andstyggð, þá er kynlífið andstyggð. Ef hann er dreginn þeim dráttum að það valdi andstyggð, þá er mannlegt eðli samkv. skilningi hv. þm. Ragnhildar Helgadóttur líka andstyggð.
Sannleikurinn er sá, að þessi skáldsagnahöfundur hefur sett atburðina í pólitískt samhengi sem nútímafólk skilur. Ætli það sé ekki aðallega þetta sem hv. þm. Ragnhildur Helgadóttir o.fl. „skribentum“ Morgunblaðsins og prestum í stól þykir andstyggð?
Ég ætla ekki að fjölyrða hér um Norræna þýðingarsjóðinn. Það var sótsvart afturhald sem réði málflutningi hv. þm. í þeim efnum, og allt ber þar að sama brunni: ákall um ritskoðun og ritbann og að skrúfa fyrir allt það sem óleyfilegt gæti talist samkv. hugmyndafræði íhaldsmanna. Ég vil aðeins minna á það, að frumkvæði að því, hver fær styrk úr Norrænna þýðingarsjóðnum, er í höndum þeirra sem vilja gefa út bækurnar og láta þýða þær.
Ég vil í lokin lýsa andstyggð minni á greinum, sem birst hafa í Morgunblaðinu og Vísi, þar sem þýðandi þeirrar bókar, sem hér er til umr., er ausinn persónulegum svívirðingum. Enginn tilraun hefur að mínu mati verið gerð til þess að skrifa um þessa bók á því „plani“ sem hún gefur tilefni til. Ég held að menn ættu að láta tilfinningarnar aðeins jafna sig áður en þeir fara að hlaupa upp og hrópa á ritskoðun og ritbann.