13.12.1978
Efri deild: 26. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 1490 í B-deild Alþingistíðinda. (977)
126. mál, Seðlabanki Íslands
Ágúst Einarsson:
Herra forseti. Það er ástæða til að rifja upp í sambandi við þetta frv. það sem stendur í samstarfsyfirlýsingu ríkisstj., að stefnt skuli að því að lækka rekstrarkostnað útflutningsatvinnuveganna um 2%. Hins vegar vil ég benda á það, að við síðustu fiskverðsákvörðun, 1. okt. s.l., var gengið út frá því af hálfu fiskkaupenda, að þessi vaxtalækkun kæmi til framkvæmda og þá sem svaraði u.þ.b. 2%, að meðtöldum öðrum aðgerðum sem hafa þegar verið framkvæmdar, en það er niðurfelling á söluskatti á vélum til fiskiðnaðar.
Fiskiðnaðurinn gengur út frá því, að þessi lækkun, sem var lofað, reyndist verða sú lækkun, sem um er talað og hæstv. viðskrh. vék að áðan. Aftur á móti má benda á að það tímabil, sem um var talað, frá 1. okt., þ.e. fiskverðstímabilið, rennur út nú um áramótin og ný fiskverðshækkun, sem enginn veit hvað verður mikil, tekur við. Ég óttast að þessi gengistryggingarleið, þó svo hér hafi verið nefndar tölur, leiði mjög líklega til hærri vaxta en nú er vegna gengissigs.
Vextir af afurðalánum eru, eins og hæstv. viðskrh. nefndi, 18% á Seðlabankalánunum og 231/2% á svokölluðum viðbótarlánum, en meðaltalsvextir um 20%. Þetta eru lægstu vextir sem sjávarútvegur á Íslandi greiðir. En það er ekki þeir vextir sem eru til umr. þegar talsmenn sjávarútvegsins eru að tala um háa vexti. Það eru miklu frekar þau lán sem eru tryggð með byggingarvísitölu, sem eru talin vera óhagstæðustu lán sem til eru, enda óeðlileg viðmiðun í sjávarútvegi. Hins vegar er hægt að færa rök að því að miða vaxtaprósentu í sjávarútvegi og vaxtakostnað við erlent gengi, vegna þess að sjávarútvegur er gengistryggður atvinnuvegur. Lán og endurgreiðslur eru núna víða í íslenskum sjávarútvegi bundinn við gengi, og gengistryggð lán eru í íslenskum sjávarútvegi ekki nú sem stendur talin óhagstæð lán. Hins vegar má benda á í sambandi við prósentureikninga, sem voru nefndir í ræðu hæstv. viðskrh., en hann vitnaði í Þjóðhagsstofnun, sem gengur út frá vaxtabyrði frystingar um 5%, að þetta mat Þjóðhagsstofnunar er eins og oft áður of lágt. Það eru algengustu vextir í frystingu, er liggja á bilinu 6–7% upp í 9%. Til eru fyrirtæki sem greiða um 12% af veltu í vexti.
Hins vegar er ekki gert ráð fyrir í þessu frv. að komi til hækkun á afurðalánum. Það er að mínu mati nauðsynlegt að næsta skref, sem verður stigið í þessu máli, verði í þá átt, því að það er orðið aðkallandi, þó að væri ekki nema aðeins til þess að geta staðið í skilum með kaupgreiðslur til sjómanna, en eins og kunnugt er gera samningar ráð fyrir því, að kaup til sjómanna sé greitt mánaðarlega, og þeir, sem standa í sjávarútvegi, þekkja erfiðleikana á því að greiða hráefni, sem leiðir til þess að útgerðin getur ekki staðið í skilum við sjómenn. Einnig má benda á það, að mikið fé er bundið í birgðum í sjávarútvegi, sem er æ erfiðara fyrir íslensk fiskvinnslufyrirtæki að fjármagna vegna þeirrar verðbólgu sem hér geisar.
Nú er það að mínu mati ekki aðalástæðan, hvort vextirnir eru háir eða lágir, í sambandi við rekstrarafkomu sjávarútvegs, heldur hefur rekstrargrundvöllur í íslenskum sjávarútvegi verið reiknaður niður á það sem við köllum í þessari atvinnugrein núll og yfirleitt fyrir neðan það, því að eins og ég vék að áðan eru spár Þjóðhagsstofnunar yfirleitt of bjartsýnar. T.a.m. má nefna að í öllum spám Þjóðhagsstofnunar er gert ráð fyrir 6–7% hækkun í erlendri mynt, það var gert ráð fyrir því í fyrra, og það má benda á að fiskur á okkar helstu mörkuðum hefur sáralítið hækkað síðustu ár, en þetta er enn þá inni í spá fyrir næsta ár. Sú bjartsýni, sem þar ríkir, hefur því fært núllið neðar, eins og við sjáum á stöðu þessa undirstöðuatvinnuvegar þjóðarinnar nú, að hann er fyrir neðan núll.
Það er mjög jákvætt sem segir í frv. um útflutningslán sem verða greidd strax við afskipanir. Ég fagna því, að þetta skuli vera gert. Það hefur skapað mikla erfiðleika í íslenskum sjávarútvegi að þurfa að bíða eftir greiðslum eftir afskipanir, eins og hæstv. viðskrh. vék að. Sú bið getur farið upp fyrir mánuð, er oft skemmri tími, en þetta er til mikilla bóta og ber að fagna því. Hins vegar lít ég svo á að þetta frv. sé einungis spor, að vísu í rétta átt, en þetta sé spor sem gefi fyrirheit um frekari aðgerðir af hálfu ríkisstj. til að viðunandi rekstrarskilyrði sjávarútvegsins séu tryggð. Í þessu sambandi langar mig að spyrja hæstv. viðskrh. að því, hvort það sé ekki rétt skilið hjá mér, að með því að taka upp gengistryggingu á afurðalánum sé úr sögunni hinn svokallaði gengismunarsjóður sem myndast við gengisfellingar. Og hins vegar langar mig að spyrja hæstv. viðskrh. í þessu sambandi, hvort til standi að hækka afurðalán útflutningsatvinnuveganna, en ég hef leitt að því rök að það sé nauðsynlegt. Ég vil aftur á móti taka undir það með hæstv. viðskrh., að svigrúm viðskiptabankanna til að taka á sig frekari lánastarfsemi, í stað þess að Seðlabankinn geri það, sé ekki til eins og staða viðskiptabankanna er núna. Við vitum að a.m.k. annar aðalviðskiptabanki sjávarútvegsins á í mjög miklum erfiðleikum og ekki eru líkindi til þess að hann geti veitt frekari lán. Hins vegar tel ég að leið sú, sem hæstv. viðskrh. nefndi í sambandi við að skera niður framkvæmdasjóðsframlagið gegn því að hækka þetta upp, gæti vel komið til álita, og ég vona það. Það tengist þeirri spurningu, sem ég spurði áðan, hvort það leiðir til hækkunar á þessum lánum.
Ég vil að lokum ítreka að það er eðlileg þróun í sjávarútvegi, sem er gengistryggður atvinnuvegur, að miða lán hans og kjör við það verðlag sem hann er að selja á. Það er eðlilegra en tilbúnar vísitölur hér innanlands. Það má ímynda sér hvort það megi ekki stíga skrefið lengra og leyfa þá jafnvel viðskiptabönkunum að útvega þetta erlenda lán eða jafnvel gera það í gegnum sölusamtökin, sem eru mjög sterk og öflug til þess, og mundi létta á lánakerfinu. Það er líka hugsanleg leið í frekari útfærslu á þessu atriði. Það er rétt sem hæstv. viðskrh. segir, að þetta er gert til reynslu, og hann talaði um að þetta yrði endurskoðað. Það, sem sjávarútvegurinn leggur áherslu á, er að þessi lækkun vaxta verði raunveruleg lækkun vaxta. Það var ekki samið um það, að vextir yrðu lækkaðir um ákveðið prósent, gegn því að þeir hækkuðu annars staðar. Ég vona að þessi ríkisstj. beri gæfu til að halda genginu sæmilega stöðugu og þurfi ekki að grípa til sigs og gengisfellinga, og ég vænti þess, að þó að á móti blási verði það ekki íslenskur sjávarútvegur sem verði látinn gjalda þess eins og oft áður.