12.03.1980
Efri deild: 46. fundur, 102. löggjafarþing.
Sjá dálk 1034 í B-deild Alþingistíðinda. (1108)
119. mál, Hitaveita Suðurnesja
Iðnrh. (Hjörleifur Guttormsson):
Herra forseti. Ég ætlaði ekki að taka frekar þátt í þessum umr. þar sem innlegg manna varðandi það mál, sem hér er á dagskrá, er eiginlega allt á eina leið, mjög jákvæð viðbrögð við framlagningu þessa frv., svo sem eðlilegt er, þar sem hér er um gott mál að ræða. En það virðist svo sem ýmsir vilji nota þetta tækifæri til þess að glíma við fortíð sína — svo að ég leyfi mér að nota þau orð — og á það kannske jafnt við það sem hefur verið rakið hér varðandi Kröfluvirkjun og upprifjun hv. 4. þm. Vestf. á hugmyndum hans og deilumálum á liðinni tíð um skipulag raforkumálanna í landinu. Það er kannske ekkert óeðlilegt að menn vilji hefja umr. um þau þegar færi gefst, því að það brennur vissulega mjög á okkur að koma þeim málum í betra horf, og ég vænti þess, að það líði ekki mjög langur tími, þó það verði vart á þessu þingi, að hv. þm. Þorv. Garðar Kristjánsson þurfi ekki að berjast um í ótta eða reyna að lesa á milli línanna í stjórnarsamningnum hvað upp úr honum muni vaxa í sambandi við skipulag raforkumálanna. Þegar ég nefni ótta hv. þm. í þessu sambandi, þá er það sú glíma sem hann virðist telja að hljóti að rísa innan ríkisstj. um meðferð á þessu ákvæði málefnasáttmálans, og það er greinilegt, að henni ber ríkan ugg í brjósti, og kom reyndar greinilega fram í orðum hans, að þau sjónarmið, sem hann barðist fyrir og reyndi að ýta á eftir við hæstv. núv. forsrh. á árunum 1974 — 1978 í sambandi við skipulag raforkumálanna, þau sjónarmið nái ekki alfarið — eða kannske í litlu einu og kannske ekki — um það vil ég ekki fullyrða á þessu stigi mála — fram að ganga.
Ég held að það sé ástæða til, vegna orða hv. þm., að átt sig á því, og að ég geri hér grein fyrir því, að málið snýst ekki um það í sambandi við skipulag raforkumála, hvort utan við meginfyrirtæki til raforkuöflunar í landinu standa nokkrar minni háttar virkjanir sem tengst geta orkuveitum í landshlutanum. Um það stendur ekki deilan, hvort heimilt sé í slíkum tilvikum, þar sem stofnaðar hafa verið orkuveitur, að reisa minni háttar virkjanir, t.d. í tengslum við vinnslu jarðvarma eins og verið er að gera í Svartsengi og þetta frv., sem hér er til umr., er þáttur í. Spurningin er um það, hvort við ætlum að deila landinu alfarið upp í hólf í sambandi við raforkuvinnsluna og hafa það sem meginmarkið, að hvert hólf við getum kallað það landshluta — verði sjálfstæður aðili í sambandi við raforkuvinnslu á sínu svæði og beri ábyrgð þar að lútandi og síðan verði samstarf milli þessara aðila um rekstur. Ég er í þeim hópi sem telur að þetta sé stefna sem muni ekki ná fram að ganga, hún sé ekki vænleg, fyrir henni sé takmarkaður áhugi, svo að ekki sé meira sagt. Og ég held að hv. þm. hafi hlotið að finna það, meðan hann vann ötullega að athugun þessara mála fyrir nokkrum árum, að það var ekki ýkjamikill áhugi á því að efna til slíkrar úrlausnar. Hann varð var við það í þeirri nefnd um skipulag orkumála, sem hann veitti forustu og skilaði áliti í okt. 1978, að hann var í miklum minni hluta og hans sjónarmið í þessu efni. En nú er hann að vænta þess — og þó er greinilega sú vonartýra afar veik, að úr kunni að rætast og sá, sem hann vann fyrir í umræddri nefnd, muni reyna að andæfa hinni, að hann telur heldur illu stefnu vinstri manna í sambandi við skipulag raforkumála. Ég held að þarna greinist menn ekki fyrst og fremst í hópa eftir flokkum, enda væri það ekki eðlilegt í máli sem þessu. Viðhorfin liggja meira á dreif heldur en það í þessu efni. En þótt það yrði niðurstaðan — sem ég vænti að verði — að slíkt landsfyrirtæki rísi sem hafi bolmagn til þess að reisa virkjanir og tryggja orkuöflun fyrir alla landshluta á sama verði, þá útilokar það á engan hátt tilvist orkuveitna í landshlutunum, eins og staðreynd er nú á Vestfjörðum, þar sem er Orkubú Vestfjarða sem ég tel að um margt sé mjög athyglisvert fyrirtæki, og hv. þm. getur, að ég hygg, öðrum fremur þakkað sér að það fyrirtæki komst á laggirnar. Það má að vísu kannske finna ýmsa veikleika í því sambandi, ég ætla ekki að fara að ræða það mál eða rekja, en ég hygg að það fyrirtæki muni þurfa á aðkeyptri orku að halda um nokkra framtíð a.m.k. En tilvist þess og tilvist annars meginraforkuöflunar fyrirtækis útilokar ekki að menn geti ráðist í minni háttar virkjun á Vestfjörðum, ef það er talið henta og tryggja öryggi í þeim landshluta eða raforku á lægra verði, sem ég á ekki von á eins og virkjunarmöguleikum er háttað þar. Ég tel líka fremur sennilegt og alls ekki óæskilegt að upp komi veitufyrirtæki á Suðurnesjum, sem standi sameiginlega að orkudreifingu þar og að öflun jarðvarma fyrir byggðarlögin þar, og í leiðinni eigi að nýta til raforkuframleiðslu þá orku, sem til fellur, eins og er um að ræða í Svartsengi. En það breytir ekki nokkrum hlut efnislega um meginatriði þessa máls. Eftir stendur að skynsamlegasta leiðin í sambandi við meginraforkuöflunina er að hún verði á einni hendi.
Um stjórnun þess fyrirtækis getur menn greint á, hver sé æskilegasti hátturinn hvernig að því verði staðið, en ég hygg að með aðild ríkisins að meiri hluta eða jöfnu í slíku fyrirtæki eigi að vera tryggt, að almenningshagsmuna sé gætt. Ég held að það sé vænlegasta leiðin til þess að tryggja mönnum raforku og öryggi í raforkumálum til lengri tíma lítið, og hin leiðin, að ætla að knýja fram þá stefnu, að hver landshluti fyrir sig eða slík svæði sjái um raforkuöflunina, sé alls ekki vænleg leið til þess að tryggja hagsmuni manna í sambandi við raforkuverðið og skynsamlega röðun framkvæmda, eins og fólst í þeirri stefnu og felst í þeirri stefnu sem hv. 4. þm. Vestf. hefur manna ötullegast talað fyrir.
En enn er tækifæri og tími til þess að ræða þessi mál og vonandi að leysa þau þannig að borgið sé almannaheill í þessu efni. Ég hygg að núv. ríkisstj. muni vinna að því að svo megi verða fyrr en seinna. Sú stefna, sem þar verður mörkuð, mun áreiðanlega ekki koma í veg fyrir að fyrirtæki af því tagi, sem um er fjallað í því lagafrv. sem hér liggur fyrir, verði reist og geti verið á vegum orkuveitna í landshlutum sem sjái þar um dreifingu orku og hafi með að gera minni háttar orkuvinnslu, eins og hér er um að ræða. Hvort megawöttin eru 5 eða 10 er algert aukaatriði í þeirri heildarmynd sem ég hef gert hér að umtalsefni.