23.01.1980
Neðri deild: 23. fundur, 102. löggjafarþing.
Sjá dálk 515 í B-deild Alþingistíðinda. (566)
58. mál, Framkvæmdastofnun ríkisins
Halldór Blöndal:
Herra forseti. Mér þykja ýmsar ræður orðnar býsna hvatlegar upp á síðkastið og ekki síst sú hin síðasta, þegar hv. 1. þm. Vesturl. uppgötvaði allt í einu að sjálfstæðismenn hefðu verið á móti Byggðasjóði. Var svo að heyra á orðum hans sem sjálfstæðismenn hefðu ekki verið frumkvöðlar að því að móta byggðastefnu hér á landi. Ætti hann raunar að kynna sér söguna betur, því að það vita þeir sem það mál þekkja að þrjú nöfn ber þar fremst. Mestir ákafamenn í þessum efnum á sínum tíma voru Sigurður Bjarnason og nafnarnir Gísli Jónsson og Gísli Guðmundsson.
Ég held að í öllum þeim stærstu átökum sem gerð hafa verið í byggðamálum hafi mest munað um framlag sjálfstæðismanna. Ég vil m.a. minna á Atvinnujöfnunarsjóð í því sambandi, og ég vil minna á áð fyrsta skipulega áætlunin, sem gerð var í atvinnumálum og munaði um, var gerð að tilstuðlan sjálfstæðismanna á viðreisnarárunum, svo að ekki þarf um þetta að þrátta eða deila.
En hitt er rétt, sem hér hefur komið fram, að í ýmsum efnum hefur ekki verið tekið nægilega markvisst á atvinnumálum strjálbýlisins og enginn vafi er á því að s.l. ár, árið 1979, er eitthvert versta ár sem strjálbýlið hefur átt frá lýðveldisstofnun, eins og fram kemur ef maður kynnir sér stöðu ýmissa atvinnufyrirtækja úti á landi og hug fólksins þar. Þar er víða um mjög geigvænlegan samdrátt að ræða, og þess verður líka vart að fólkið treystir sér ekki til að leggja eigið fjármagn í áhættusaman rekstur til að byggja upp byggðarlag sitt eins og áður, vegna þess að ríkisvaldið hefur orðið æ óvinveittara atvinnurekstrinum. Þetta veit ég að hv. 1. þm. Vesturl. hefur orðið var við í kjördæmi sínu. Þessa hefur mjög víða orðið vart. Ef við t.d. tölum um það landshorn sem fjærst er Reykjavík, norðausturhorn landsins, eru þar mjög margvíslegir erfiðleikar sem steðja að einmitt af þessum sökum. Og það er hægt að halda áfram að rekja þetta.
Við getum rifjað upp margar fjálglegar ræður og mörg fjálgleg orð sem sögð hafa verið í sambandi við hliðargreinar í landbúnaði. Bændur hafa verið hvattir til þess að leggja fjármagn sitt í fiskrækt, í minkaeldi, í eitthvað sem gæti gefið eitthvað í aðra hönd og þannig þétt byggðina í sveitunum. Ef við lítum svo á hvernig að þessu er staðið verðum við í fyrsta lagi vör við að fjármagn til þvílíks atvinnurekstrar liggur alls ekki á lausu, fjármagnsstofnanir eru lokaðar fyrir þessum aðilum. Ef um óhöpp verður að ræða af eðlilegum ástæðum, annað hvort að stofninn hrynur niður vegna sjúkdóms, er skorinn niður eða þá ef maður fer út í silungseldi og mikið af seiðum fellur, þá eiga þessir aðilar ekki innangengt í Bjargráðasjóð og verða sjálfir að standa undir slíkum óhöppum. Þarna hefur ekki verið staðið nægilega vel að. Og við getum haldið áfram að rekja þetta. Grundvöllurinn í þessu efni og ýmsum öðrum er náttúrlega að efla manninn sjálfan til dáða og gera það mögulegt, m.a. með því, sem það frv. stefnir að sem hv. flm. flytur, að jafna raforkuverðið á landinu, að gera aðstöðu manna til rekstrar jafna um allt land og hafa ekki of mikla mismunun í þeim efnum. Það held ég að sé mjög mikið atriði.
Hitt er svo ofurlitið skemmtilegt að hlusta á, þegar upphafsmaður neðanjarðarhagkerfisins er farinn að tala um að ríkisbönkum hafi fjölgað, — hæstv. dómsmrh. sem kom inn í þessa stofnun sem hvítur engill, en minnir núna á doppótta tilraunaféð á Hólum í Hjaltadal þegar siðgæðið er annars vegar. Ég verð að segja, að hann hefur áreiðanlega valdið ýmsum vonbrigðum í þeim efnum, og má þar rifja upp ýmsar stöðuveitingar, eins og þegar fyrrv. alþm. fékk stöðu umboðsmanns án heimildar Alþingis til þvílíkrar veitingar.
Það er hins vegar rétt, að ýmsar stofnanir hér mætti vel leggja undir bankakerfið, leggja niður, eins og t.d. Húsnæðismálastofnun ríkisins og láta fjárveitingar úr þeirri stofnun fara í gegnum bankana, eins og við sjálfstæðismenn höfum raunar lengi barist fyrir. Áreiðanlega mætti einnig í sambandi við t.d. Tryggingastofnun ríkisins spara stórkostlegt fé með því að einfalda framkvæmdina, bæði með aukinni tölvuvinnslu og með því að sleppa þar óþörfum milliliðum.
Það er víða sem stjórnmálamenn, ef þeir eru þannig gerðir, geta mismunað fólki. Það er afskaplega víða. En ég held að reynslan hafi samt sýnt að í framkvæmd hefur Framkvæmdastofnun ríkisins farið fram úr öllum vonum manna, einkanlega hin síðustu árin og einkanlega á síðasta ári, vegna þess að þar hefur verið traust stjórn og réttsýni ráðið ríkjum.
Byggðasjóður hefur vissulega mjög þýðingarmiklu hlutverki að gegna til jöfnunar á rekstrarstöðunni víðs vegar um landið. Það er hægt að tala um að menn t.d. norður á Kópaskeri hafi sömu aðstöðu til þess að afla fjár til nauðsynlegrar endurnýjunar o.s.frv. og fyrirtæki sem er hér í Reykjavík.Ég held þó að ef menn athuga það mál sé það alls ekki rétt. Það er alls ekki út í bláinn sem Byggðasjóður var stofnaður. Ég held að nauðsynlegt sé fyrir okkur að reyna að byggja landið upp hringinn í kringum landið, og þá verður þessi stofnun að vera til.
Ég held líka, að það sé ýmislegt sem ekki hefur verið nóg gert að í sambandi við þessi mál, og vil sérstaklega nefna flutningavandamálin. Það er nú komið svo vörubílaflotanum að nær ógerningur er að endurnýja hann vegna þess hversu háir tollar eru á þessum tækjum og hversu dýr þau eru orðin, en skattalög á hinn bóginn á þann veg að menn hafa ekki getað átt eigið fé í rekstri, fest það í sínum rekstri, heldur hefur það verið étið upp jafnóðum af ríkisvaldinu, ýmist með tollum, hvatvíslegum ráðstöfunum eða margvíslegum sköttum. Það hlýtur raunar að koma upp sú spurning núna, hvort ekki sé nauðsynlegt að létta sköttum og aðflutningsgjöldum af vöruflutningaflotanum til að gera aðföng ódýrari. Það kemur líka til greina að ganga lengra í þá átt. Það fjármagn, sem er til ráðstöfunar innanlands, liggur ekki lengur á lausu og við verðum að horfast í augu við að við mætum nú margvíslegum örðugleikum, sem ekki voru áður, af þeim sökum að búið er að éta fjármagnið upp í verðbólgunni og vegna úreltra og rangra skattalaga.
Í þessu sambandi er kannske freistandi að minnast á einn þátt í rekstri strjálbýlisins, sem er verslunin. Verslun um allt land hefur átt í verulegum erfiðleikum — og kannske miklu fremur úti í hinum dreifðu byggðum — vegna verðbólgunnar og vegna hinna dýru aðfanga sem ég var að tala um. Er ástæða til að koma inn á það mál síðar þegar betra tilefni gefst til en núna.
Ég veit ekki hvort er ástæða til að tala miklu meira um þetta mál. Við 11. landsk. þm., Egill Jónsson, höfum flutt um það till. að alþm. skipi nefnd til að ráðast gegn því misrétti sem orðið er hér á landi vegna mismunandi húshitunarkostnaðar. Það er gífurlega stórt mál og í sumum byggðarlögum langstærsta málið sem þar er um að ræða. Það er auðvitað hægt að fara þar fleiri en eina leið. Menn verða bara að koma sér niður á einhverja ákveðna leið í þeim efnum og fylgja henni eftir og gera það áður en fjárlög verða afgreidd á þessu ári. Það vantar fjármagn og það verður að útvega með einhverjum hætti og jafnframt að ráðast í einhverjar aðgerðir til að leysa þetta mál til frambúðar.
Ég vil svo að síðustu segja það í sambandi við Rafmagnsveitur ríkisins, sem raunar eru hér til umr., að nauðsynlegt er að athuga rekstrargrundvöll þeirra. Það er íhugunarefni að Rafmagnsveiturnar hafa búið við óhagstæðari lán en aðrar orkuveitur og af þeim sökum hefur rekstur þeirra orðið erfiðari en ella. Það er líka umhugsunarefni, að Rafmagnsveitunum hefur verið falið að ráðast í margvísleg félagsleg verkefni án þess að fjármagn hafi komið á móti til að standa undir þeim rekstri.
Ég sé nú að hæstv. iðnrh. er ekki við, annars hefði verið freistandi að spyrja hann spurninga í þessu sambandi, kannske fyrst og fremst hvort hann hugsi sér að standa við þau fyrirheit sem fyrirrennari hans gaf ýmsum mönnum úti um landið um framkvæmdir á vegum Rafmagnsveitnanna, en það verður að bíða betri tíma.
En sem sagt vona ég að ummæli hæstv. dómsmrh. áðan, að augu hans hafi aftur opnast fyrir því að stjórnmálamenn eiga ekki að misbeita valdi sínu, vísi til þess, að við eigum ekki eftir að kynnast fleiri embættaveitingum á borð við þær sem orðið hafa undanfarið, ekki aðeins embættaveitingar þessa hæstv. dómsmrh., heldur líka þess, sem á undan var, og þeirrar ríkisstj., sem kvaddi á undan þeirri sem nú situr.