12.02.1980
Sameinað þing: 24. fundur, 102. löggjafarþing.
Sjá dálk 734 í B-deild Alþingistíðinda. (802)
Umræður utan dagskrár
Garðar Sigurðsson:
Herra forseti. Ég verð að byrja á að lýsa yfir undrun minni á því hvernig þessi nýja hæstv. óskastjórn þjóðarinnar hefur starfsemi sína, sem sagt með því að taka stórar og mikilvægar ákvarðanir án þess að ræða um það við nokkurn mann. Það er sannarlega ekki góð byrjun, vegna þess að hinir nýju hæstv. ráðh., sem enginn efast um að séu að flestöllu leyti hinir færustu menn, hljóta að gera sér grein fyrir því, að þeir eiga eftir um einhvern tíma, sem maður veit aldrei hvað verður langur eftir þessa byrjun, að hafa samráð við okkur hina sem eigum að annast viðkomandi málaflokka. Ég undrast hversu djarfur hæstv. sjútvrh. er að sletta þessu svona framan í þá menn sem hann á eftir að hafa nauðsynlegt samband við í framtíðinni. Það er áreiðanlega ekki til þess að menn verði mjög liðugir í samstarfinu ef samráð verða ekki höfð með öðrum og betri hætti en þessi byrjun bendir til.
Hæstv. ráðh. sagði áðan að sú ákvörðun, sem við fengum náðarsamlegast að heyra í Ríkisútvarpinu í hádeginu, hefði í rauninni verið tekin í síðustu viku. Ekki hafði mér dottið í hug fyrr að svo stór og mikill maður sem hæstv. ráðh. Steingrímur Hermannsson tæki upp á því að reyna að skýla sér á bak við Kjartan Jóhannsson.
Það var vissulega ekki neitt gleðiefni fyrir þá sem heyrðu hann segja að það væri óhjákvæmilegt fyrir hann í þessu máli og kannske öðrum að framfylgja stefnu kratastjórnarinnar sálugu. Og þá er að mínum dómi, ef það á að vera stefnan, ekki neitt sérstakt góðverk að koma þessari hæstv. ríkisstj. á. Maður átti sem sagt von á því að stefnan yrði önnur.
Hæstv. ráðh. sór af sér að hann tæki nokkurt minnsta tillit til norskra fiskifræðinga eða álits þeirra. Hann sór það alveg af sér. Hann og starfsmenn hans í ráðuneytinu ætluðu að gera þetta sjálfir og höfðu Norðmenn alls ekki í huga. En í því bréf frá Hafrannsóknastofnun, sem hann las upp, lagði hann á það þunga áherslu, að það hefðu verið norskir og íslenskir fiskifræðingar sem hefðu komist að þeirri niðurstöðu sem notuð var og er við þessa ákvörðun megingrundvöllur að takmörkun loðnuveiða. Þetta kalla ég ekki að sniðganga álit Norðmanna, heldur að eltast við það. Það er staðreyndin. Það er ekki nóg að mæla hér fögur orð og aðhafast síðan allt annað.
Ég held að ástæða væri til að athuga dálítið betur ýmislegt það sem hæstv. ráðh. las hér í belg og biðu til þess að menn tækju ekki nægilega vel eftir hvað í því stóð. Þar eru ýmis fleiri atriði, og ég vil leggja sérstaka áherslu á eitt eða kannske tvennt.
Í þessu bréfi segir, með leyfi hæstv. forseta: „Þessar tillögur voru byggðar á niðurstöðum stofnstærðarmælinga sem norskir og íslenskir fiskifræðingar höfðu gert um mánaðamótin sept.–okt“, þ.e. í nokkra daga á einu skipi í senn. — Ég veit ekki hve mörg þúsund fermílur þetta hafsvæði er. En það eru mikil afbragðsskip sem komast yfir eitthvað af því hafsvæði svo gagn megi vera að. Og svo segir:„ Eins og rn. er kunnugt, fengust hins vegar hærri gildi í leiðangri sem farinn var skömmu seinna“. — Hvers konar fikt er þetta ? Hvað skyldi það skip hafa farið yfir stórt hafsvæði? Ég veit ekki hversu margir hv. alþm. hafa verið á loðnuveiðum, en ég hef stundað loðnuveiðar á hverju hausti síðan þær hófust þarna fyrir norðan, nema fyrsta sumarið. Mér er vel kunnugt um á hve stóru svæði þessi loðna heldur sig, og ég vil benda á eitt atriði varðandi það, hversu afkastamikil og áreiðanleg leit eins skips getur verið.
Eitt veiðiskip var fengið til að leita að loðnu til að vera búið að finna hana áður en flotanum yrði sleppt lausum til veiða. Það fór yfir geysilega stórt hafsvæði og þar voru færir menn um borð með góð tæki. Það byrjaði vestarlega út af Norðurlandi. Það hélt sem leið lá austur með Norðurlandi, á Kolbeinseyjarsvæðið, sem kallað er, austur fyrir Sléttu og út af Langanesi og þar fram og til baka með mikla yfirferð og fann ekki eina einustu loðnu. Sama daginn og skipunum var leyft að fara út á veiðar fundu menn loðnuna og það mikið af henni. Þeir fóru nefnilega þangað sem þeir vissu að hún hafði verið, því hún hafði komið upp úr hverjum einasta fiski sem hafði veiðst út af Vestfjörðum í mjög langan tíma. Þorskarnir eru nefnilega miklu fundvísari á loðnuna en hv. fiskifræðingar og hafa þó ekkert próf.
Þetta sýnir að ekki má leggja trú á allt sem okkar ágætu fiskifræðingar segja, sem ég ber þó mikið traust til. Ég get lýst því yfir, að mér dettur ekki í hug eitt augnablik að efast um útreikninga þeirra. En útkoma úr reikningsdæmi verður aldrei betri en forsendurnar sem reiknað er út frá. Og ef forsendurnar, sem þeir hafa í höndunum til að reikna út einhvern fiskstofn, eru byggðar á skammtímaleit eins skips, er augljóst að þær hljóta að vera veikar. Og ef forsendurnar eru veikar er niðurstaðan veik, það er augljóst.
Mér dettur ekki í hug að halda því fram, að ég viti hvað loðnustofninn er stór. Ég er hins vegar viss um að hann er stór. Ég treysti mér ekki upp á eindæmi að segja að það megi fiska svona og svona miklu meira. En mér þykir hv. fiskifræðingar býsna djarfir að taka svo stórar ákvarðanir, sem skipta milljörðum og milljarðatugum fyrir þjóðarbúið, á svo veikum forsendum sem þeir gera. Það mætti halda að þeir væru ákveðnir pólitíkusar!
Herra forseti. Þetta er kannske ekki meginatriðið í því sem ég hafði hugsað mér að segja, heldur það, að hæstv. ráðh. skuli hafa flýtt sér svona ógurlega mikið að gera það sem Kjartan Jóhannsson ætlaði að gera og hafði ákveðið, því ég get ekki séð að það hafi legið svona mikið á. Þær upplýsingar fékk maður líka í hádegisútvarpinu. Blessað útvarpið! Það var nefnilega sagt að síðasta sólarhring hefðu 35 skip fengið fullfermi og önnur 11 fengið fullfermi. Samkvæmt mínum útreikningum gerir það 46 ef lagt er saman með venjulegri aðferð. Og ef öll skipin eru 53 fæst mest með svipuðum frádrætti út sjö. Það eru sem sagt sjö skip núna tilbúin að fara til veiða. Kannske geta einhverjir þeir farið sem fyrstir voru í land. Það má slá á það með áreiðanlega ekki óvissari útkomu en hjá hv. fræðingum, að hugsanlegt sé að þeir, sem geti bætt við sig afla, séu einhvers staðar á milli 10 og 15 og meðalburðarmagn skipanna um 700 tonn. Þá hækkar þessi tala ekki úr 240 upp í 400 þús., eins og hæstv. ráðh. nefndi áðan, heldur upp í 247 þús. tonn. Það er því ekkert stórkostlegt sem þessi floti hefði veitt þó að ráðh. hefði beðið nægilegt lengi til að geta látið okkur vita af stöðvuninni einhvern veginn öðruvísi en í Ríkisútvarpinu. Ég hélt að það hefði verið samið um það, þegar þessi stjórn var mynduð, að ekki yrðu teknar meiri háttar ákvarðanir varðandi leyfilegt fiskmagn og friðunaraðgerðir öðruvísi en að hafa samráð um það við alla flokkana og þeir samþykktu það. En það hefur ekki verið gert að þessu sinni. Ég ætla að vona að í svona stórum ákvörðunum verði slíkt ekki gert oftar. Þarna er ósiðlega að staðið.
Það eru nefnilega miklu fleiri sérfræðingar til í fiskveiðum og ekki síst loðnuveiðum hér við land en þeir sem eru á Skúlagötunni. Við eigum ákaflega hæfa fiskimenn, mjög hæfa á heimsmælikvarða, menn sem hafa stundað veiðar af öllu lagi um áratuga skeið og safnað ótrúlegri vitneskju. Þessir menn eru í raun hámenntaðir. Slíka menntun veitir enginn háskóli nema háskóli lífsins. Og af þeim 53 skipstjórum, sem þarna eru að veiðum má fullyrða að miklir sérfræðingar séu a.m.k. helmingurinn, ef ekki fleiri. Menn geta auðvitað sagt að þegar skipstjórar eru komnir með mikla veiði vilji þeir veiða meira og taki kannske ekki tillit til friðunarsjónarmiða. En það hefur komið í ljós í samtali við þessa skipstjóra oft og mörgum sinnum, að þeir taka fullt tillit til þess að halda þurfi fiskstofnunum sæmilega lifandi. Þeir hafa gert það. Þessir menn skilja þetta, þeir eru engir kjánar. Þess vegna er ósæmilegt að mínum dómi að taka ekki einnig tillit til þess, hvað þessir reyndu menn, sem búa yfir svo mikilli þekkingu, segja.
Hæstv. ráðh. sagði, að það væri mikill misskilningur að um meira magn væri að ræða en samkv. þessum rannsóknum, og hafði eftir fiskifræðingunum að loðnan væri svo samþjöppuð á svo litlu svæði að þess vegna gætu þeir mælt hana auðveldlega. Ég dreg þetta mjög í efa og ég vil raunar fullyrða að það sé rangt, því að reynslan hefur sýnt að sjómenn, sem eru að sækja afla af þessu lagi, fara auðvitað fyrst á þann stað þar sem þeir vita örugglega að loðnutorfan er þétt og gott að veiða hana. Þeir eru ekki að fara annað að leita meðan þeir hafa ákveðinn stað til að ganga að. Það er augljóst. Þeir eru ekki að eyða olíu og tíma í að leita að einhverri annarri loðnu en þeirri sem þeir vita að er á staðnum. Það þýðir ekki að loðnan sé ekki líka annars staðar. Reynslan hefur nefnilega sýnt að ef gert hefur vond veður á þeim svæðum þar sem loðnan hefur verið veiðanlegust og ekki hægt að leita þangað hafa þeir ósköp einfaldlega farið annað, þar sem veður var betra, og í flestum tilfellum fundið loðnu þar einnig. Þannig eru þær röksemdir allar, sem hæstv. ráðh. kom með, meira og minna götóttar.
Herra forseti. Ég vil aðeins minnast á það, sem vikið var að áðan í máli hæstv. ráðh., þegar hann talaði um að þó loðnuveiðin hefði verið leyfð í einhvern lengri tíma hefði hagur þeirra byggðarlaga, sem út undan hafi verið hingað til, ekki batnað. Þá gerir hann einungis ráð fyrir, að allt fyrirkomulag og stjórnun séu óbreytt og engin tilraun gerð til að grípa þar inn í. En það er að mínum dómi afar auðvelt. Það má t.d. auka vald loðnunefndar í því að beina hinum stóru förmum á fjarlægari hafnir. Það má t.d. taka upp í skyndingu loðnuflutningasjóð, sem gafst mjög vel um árið og varð til þess að hinar ýmsu fiskmjölsverksmiðjur fengu hráefnið miklu fyrr en áður hafði reynst. Og það verður líka að gæta að hagkvæmni í rekstri þessara fyrirtækja. Þar liggur á bak við afar mikil fjárfesting. Á sama tíma og menn halda hér mikil fagnaðarerindi um aukna hagræðingu í rekstri og það eigi að hagræða um svona og svona mörg prósent á árinu eru notaðar þessar aðferðir. Þetta eru alveg öfugar leiðir.
Það eru sem sagt margar útgönguleiðir í þessu máli, ef menn nenna að hugsa um það og þora að gera það sem gera þarf. Þetta er ekkert smáhögg fyrir t.d. verksmiðjurnar á suðurfjörðunum eða verksmiðjurnar í Vestmannaeyjum og allt starfsfólk þar.
Þess var getið áðan, að það hefði verið 4000 millj. kr. verðmæti unnið úr loðnu í Vestmannaeyjum í fyrra, en þá voru lögð þar á land 76 þús. tonn af loðnu, fyrir utan það sem var fryst og fyrir utan þau loðnuhrogn sem þangað komu, samtals 3500 tonn. Vinnulaunin ein voru 900 millj. kr. í þessum bæ sem stendur illa á marga vegu af bæði gömlum og nýjum ástæðum. Það er geysilegt áfall fyrir þetta byggðarlag og önnur álíka stödd að ekki skuli hafa verið reynt að grípa til þeirra nauðsynlegu ráðstafana sem gerðu þeim kleift að fá sinn hluta af loðnuveiðinni. Það hefði auðvitað þurft að gera fyrr. Þess vegna er nauðsynlegt fyrir alla sjútvrh., bæði fyrrv. og núv., að reyna að mynda sér sjálfir skoðun, þó góðir menn séu fyrir í ráðuneytinu. Þeir þurfa líka að hugsa og þeir þurfa að vera menn til að taka ákvarðanir.
Það er ósköp auðvelt að sitja í einhverju embætti, t.d. sjútvrh.-embætti, og hlusta á þá sem eru að kvaka í kringum mann og segja að þeir séu sérfræðingar. Stjórnmálamenn verða Sjálfir að vera menn til að mynda sér skoðanir og þeir verða sjálfir að reyna að finna nýjar leiðir þegar þær gömlu bregðast og aðstæður breytast. Það er aldrei hægt að finna upp neina reglu, hvorki í stjórnmálum né öðru, sem gildir til eilífðarnóns. Þjóðfélagið og lífið allt er í sífelldri framþróun og breytingu og engar reglur af neinu lagi duga til eilífðar. Þær verður sífellt að taka til endurskoðunar, hvað sem kreddutrúarlýðurinn segir.
Herra forseti. Ég harma að hæstv. sjútvrh. og raunar aðrir ráðh. skuli hafa látið þetta ganga svona fram. Ráðh. Alþb. eiga þar auðvitað hlut að máli eins og aðrir. Það er ekki hægt að fría neinn í þeim efnum.
S.l. fimmtudag voru stöðvaðar í hv. Sþ. umræður um mjög áríðandi sjávarútvegsmál, sem hv. þm. Halldór Ásgrímsson vakti máls á. Þær voru stöðvaðar til þess að hæstv. fyrrv. fjmrh. gæti flutt heilmikla langlokuræðu um marklaust fjárlagafrv. Þetta var auðvitað hneyksli hjá hæstv. forseta. Það er tímanna tákn að taka slíka gervimennsku fram yfir undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar. Það er í fullu samræmi við það samansafn pappírstígrisdýra og súkkulaðistráka sem nú fá vaxandi völd í þingflokkum á hv. Alþ. og eru ekki í neinu sambandi við höfuðatvinnuvegi þjóðarinnar.