19.12.1980
Efri deild: 42. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 1841 í B-deild Alþingistíðinda. (1992)
152. mál, biskupskosning
Frsm. (Þorv. Garðar Kristjánsson):
Herra forseti. Hv. menntmn. hefur tekið frv. þetta til meðferðar og mælir með því að það verði samþykkt. Salome Þorkelsdóttir var fjarverandi afgreiðslu málsins. Frv. það, sem hér er um að ræða, er borið fram af menntmn. Nd. að ósk kirkjuþings og biskups Íslands, en frv. var samþykkt á síðasta kirkjuþingi, í nóvember 1980. Svo sem frv. ber með sér er áð því stefnt, að ýmsar breytingar verði gerðar á lögum um biskupskosningu og gildi hin nýja tilhögun, ef frv. verður að lögum, um biskupskosningu á árinu 1981.
Lög um biskupskosningar eru frá árinu 1921 og hafa þau eigi sætt breytingum. Atkvæðisrétt í slíkri kosningu eiga þjónandi prestar þjóðkirkjunnar og guðfræðikennarar Háskólans. Tilnefna þeir þrjá menn sem biskupsefni, í þeirri röð sem þeim finnst best við eiga. Rétt kjörinn biskup er sá sem fær'Is hluta atkvæða og eru úrslit þá bindandi fyrri veitingavaldið. Ef enginn fær þann atkvæðafjölda skal embættið veitt þeim þeirra þriggja sem flest atkvæði fær.
Ýmsar ástæður valda því, að tímabært er og raunar aðkallandi að mati kirkjuþings að taka lög þessi til endurskoðunar. Í fyrsta lagi eru ákvæðin eigi skýr um kosningarrétt í biskupskosningum, einkum vegna þess að eftir gildistöku laganna hafa ýmsir starfsmenn þjóðkirkjunnar bæst við sem eigi störfuðu þegar lögin voru sett. Það getur orkað tvímælis hvernig fari um kosningarrétt ýmissa þessara manna. Veltur það á skýringu á lögunum frá 1921, sem er talin vandasöm. Í þessu frv. eru ákvæði sem mundu koma að verulegu haldi ef lögfest yrðu.
Í öðru lagi hafa komið upp hugmyndir um það, að leikmenn fái atkvæðisrétt með nokkrum hætti í biskupskosningum. Í frv. þessu er lagt til að kjörnir leikmenn, sem sæti eiga á kirkjuþingi þegar biskupskosning fer fram, fái atkvæðisrétt við kosninguna svo og leikmenn í kirkjuráði þótt þeir séu ekki jafnframt kjörnir kirkjuþingsmenn. Enn fremur fái atkvæðisrétt einn leikmaður úr hverju prófastsdæmi, kjörinn af leikmönnum á héraðsfundum, en þó tveir úr Reykjavíkurprófastsdæmi. Vissulega er margra kosta völ í þessu sambandi, en hér ber að gæta þess að vænta má þess, að á næstunni verði tekin afstaða til stjórnunar og skipulagsmála þjóðkirkjunnar í heild sinni, þ. á m. um skipun biskupsdæma. Má ætla að það fyrirkomulag, sem nú er brotið upp á, verði nánar til reynslu og þykir þá rétt að víðtækari hlutdeild leikmanna í þessum kosningum bíði heildarendurskoðunar á stjórnunarmálum þjóðkirkjunnar ef því er að skipta.
Í þriðja lagi er svo þess að gæta, að ákvæði laga nr. 21 frá 1921 eru næsta fáskrúðug um kosninguna sjálfa og er þörf á ýmsum ákvæðum í því sambandi. Hefur frv. þetta slík ákvæði að geyma og er reynt að fella þau að þeirri kosningatilhögun, sem mörkuð er í lögum um kosningar til kirkjuþings.
Þetta frv. er komið til okkar óbreytt frá því sem það var lagt fram af menntmn. Nd., og sú nefnd lagði frv. fram í því formi sem kirkjuþing gekk frá því. Ég er einn af þeim sem mæla með samþykkt þessa frv. En ég get ekki látið þess ógetið, að mér hefði fundist koma mjög til greina að gerð hefði verið breyting á frv. Það varðar það hverjir hafi kosningarrétt við biskupskjör, og þá á ég við það sem viðkemur prestum. Í 2. gr. frv. er tekið fram að allir þjónandi prestar hafi kosningarrétt við biskupskjör. Þetta þýðir það, að prestar, sem ekki eru lengur þjónandi, hafa ekki rétt til biskupskjörs. Þetta þykir mér nokkuð varhugavert. Sú venja hefur skapast í íslensku þjóðkirkjunni, að prestar, sem hafa látið af embætti og eru ekki lengur þjónandi prestar, hafa rétt til að vinna ýmis prestsstörf. Þeir hafa rétt til þess að framkvæma hjónavígslu og þeir hafa rétt t.d. til þess að skíra börn. Ég tel að þetta sé mjög eðlileg tilhögun, enda notfærir fólk sér þetta óspart. Þarf ekki að skýra það nánar því að mönnum er það vel kunnugt.
En með tilliti til þess, hve frv. þetta er síðbúið — og nú er talið þýðingarmikið að fá það afgreitt fyrir jól, hef ég ekki hugsað mér að bera fram brtt. við það á þá leið, að allir prestar hafi kosningarrétt við biskupskjör, hvort sem þeir eru þjónandi eða ekki, hvort sem þeir eru embættismenn eða ekki. Ég hygg að það megi síðar bæta úr þessu. Ég fell ekki, þrátt fyrir þessa afstöðu mína núna við afgreiðslu frv., frá skoðun minni í þessu efni. Menn verða að gera sér grein fyrir því, að það er annað að vera prestur eða vera embættismaður, bara embættismaður.
Embættismaðurinn lætur af störfum þegar hann hefur náð hámarksaldri eða þegar hann óskar þess, og hann fær svo eftirlaun og þar með er það búið. En sá maður, sem er prestur, er prestur að eilífu, eins og Páll postuli sagði. Og ef við efumst ekki um orð Páls postula í þessu efni, þá hljótum við að vera á þeirri skoðun, að það sé í allra fyrsta lagi að taka kosningarrétt af prestum þegar þeir hverfa af þessum heimi.