12.02.1981
Neðri deild: 51. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 2268 í B-deild Alþingistíðinda. (2468)
189. mál, tekjuskattur og eignarskattur
Sighvatur Björgvinsson:
Herra forseti. Eins og lýst hefur verið lýtur frv. þetta, sem hér er til afgreiðslu í síðari deild, að ákvörðun um heimild til frádráttar á framtali einstaklinga til tekjuskatts. Það hefur einnig komið fram, að sá framtalsfrestur, sem fyrst var gefinn, er nú úti. M.ö.o.: hæstv. ríkisstj. kom ekki frá sér tillöguflutningi um þetta mikilvæga mál fyrr en um það bil sem framtalsfrestur var að renna út. Málið er nú þannig á vegi statt hér í hv. Alþingi að framtalsfrestur, sem upphaflega var gefinn, er liðinn fyrir tveimur dögum. Hann hefur verið framlengdur vegna seinagangsins í hæstv. ríkisstj. um eina viku og því geta menn ekki fengið langan tíma til þess að afgreiða það mál sem hér um ræðir, ef á þá að afgreiða mál af þessu tagi áður en seinni framtalsfresturinn rennur út. Þetta er eitt dæmið af mörgum um hvílík upplausn er orðin í skattamálum undir forustu hæstv. ríkisstj. Þar má segja að allt sé á huldu.
Þegar hæstv. fjmrh. lagði fram fjárlagafrv. sitt nú í haust tók hann það fram í aths. frv., að enn væri ekkert hægt að fullyrða um hvort tölur þær, sem í frv. væru, mundu fyllilega standast, enda — eins og hæstv. ráðh. mun hafa sagt í aths. — væru bókstaflega öll lög um skattaálagningu á einstaklinga og atvinnufyrirtæki til skoðunar. Þessi skattalög eru enn þá til skoðunar hjá hæstv. ríkisstj. og fást engin svör um það. M.a. fást engin svör við fsp. sem með þinglegum hætti voru lagðar hér fram á Alþingi í haust. Þetta sýnir hve öll skattamál hjá hæstv. ríkisstj. eru í algeru uppnámi.
Við stjórnarandstæðingar höfum lofast til að afgreiða það mál, sem hér um ræðir, fljótt og vel, þannig að ekki þurfi að bitna á framteljendum frekar en orðið er sú upplausn sem í stjórnarherbúðunum ríkir í sambandi við skattamál. Til að standa við þessi fyrirheit okkar um að afgreiða þetta mál frá Alþingi verðum við að sjálfsögðu að stytta mjög mál okkar þar sem fundartími Alþingis í dag er takmarkaður af öðrum ástæðum. En þetta sýnir, — ég vil enn leggja áherslu á það, herra forseti, — í hvílíku uppnámi öll þessi mál eru hjá hæstv. ríkisstj., að nú fyrst — þegar ýmsir einstaklingar á Íslandi eru búnir að því samkv. fyrstu ákvörðun fjmrh. — er verið að afgreiða frá Alþingi mikilvæga breytingu á tekjuskattslöggjöfinni. Og hæstv. fjmrh., sem tók við fsp. frá mér og fleirum löglega fram bornum á Alþingi snemma í haust, hefur ekki enn þá getað veitt svör við einföldustu fsp. Mér er nær að halda að hann ætli að láta þessu þinghaldi lokið án þess að veita svör við þeim spurningum.
En eins og ég segi, af þeirri ástæðu, að við erum allir af vilja gerðir, stjórnarandstæðingar, til þess að hægt sé að fá afgreiðslu á þessum málum áður en seinni framtalsfresturinn rennur út hjá hæstv. ríkisstj., þá mun ég að sjálfsögðu reyna að takmarka mig mjög í því sem ég segi hér á eftir.
Í sambandi við 1. gr. frv., eins og hún er flutt af hæstv. ríkisstj., er raunar fátt að segja. Ég vil aðeins taka fram að hér er um að ræða samkomulag sem gert hafði verið við þá aðila sem njóta eiga, í þessu tilviki hljómlistarmenn og iðnaðarmenn, og út af fyrir sig hef ég ekkert við það að athuga, að Alþingi staðfesti það samkomulag. En ég vil leggja áherslu á að hæstv. ríkisstj. verður þá að móta einhverja endanlega afstöðu til þess, hvaða kostnaðarliðir við tekjuöflun eigi að vera frádráttarbærir. Hvers vegna skyldi t.d. frekar vera frádráttarbær hjá iðnaðarmönnum kostnaður við handverkfæri, sem þeir þurfa að leggja sér til, en t.d. kostnaður við hlífðarfatnað og ýmisleg verkfæri sem aðrar starfsstéttir þurfa fram að leggja af eigin fé vegna kostnaðar við tekjuöflun? Þetta er að sjálfsögðu sú afstaða sem upphaflega var tekin við gerð þeirra tekjuskattslaga sem nú gilda. Hæstv. ríkisstj. virðist ekki geta almennilega gert það upp við sig, hvort hún ætlar að hverfa frá þessu atriði tekjuskattslaganna eða hvort hún ætlar að halda sér fast við þetta, heldur virðist einna helst vera að hún ætti að láta það ráðast af samkomutagi sem hún þurfi að gera í það og það sinnið: við þennan hópinn í dag og hinn hópinn á morgun.
Ég vil taka það alveg sérstaklega fram í þessu sambandi, vegna þess að það kom ekki fram, að ég heyrði, hjá formanni hv. fjh.- og viðskn., að einn starfshópurinn, sem sendi fulltrúa til viðræðna við fjh.- og viðskn., voru sjómenn. Nú hefur komið fram í blöðum að umræða sé milli ríkisstj. og sjómanna á einhverju stigi — ég veit ekki á hvaða stigi — um hugsanlegar úrbætur í skattamálum, a.m.k. að eitthvað slíkt hafi borið á góma. Fulltrúar sjómanna, sem gengu á fund fjh.- og viðskn., báru fram þá ósk sérstaklega, sem ekki er í valdi nefndarinnar að sinna, að sú breyting yrði gerð á reglugerð um sjómannafrádrátt, að sjómannafrádráttur yrði miðaður við ráðningardaga, en ekki við lögskráningardaga. Ástæðan er sú, að mörg útgerðarfyrirtæki beita þeim rétti sem þau vissulega hafa til þess að afskrá menn, sem eru sjómenn í fullu starfi, jafnvel þó að skipið hafi ekki viðdvöl í höfn nema röskan einn sólarhring. Samt sem áður grípa ýmis útgerðarfyrirtæki til þess ráðs að afskrá mannskapinn af skipum sínum á sömu stundu og þau koma til hafnar og skrá ekki skipið aftur fyrr en það heldur úr höfn að nýju þó að ekki líði nema einn sólarhringur þarna á milli. Þetta þýðir að viðkomandi sjómenn missa — að óbreyttum reglum — þann sjómannafrádrátt sem þeir ættu annars heimtingu á, einfaldlega vegna þessa ákvæðis í samningum sjómanna — eða skorts á ákvæði öllu heldur, sem útgerðarfyrirtæki nota til þess að losna við iðgjöld af tryggingum.
Nú hefur hæstv. fjmrh. algerlega á valdi sínu hvort hann vill fallast á þessa málaleitun sjómanna, einfaldlega vegna þess að reglugerðarvaldið er í hans hendi. Hann getur breytt þessu með þeirri einföldu breytingu á reglugerð, að sjómannafrádráttur sé miðaður við ráðningardaga, en ekki bara lögskráningardaga. Þetta breytir því, að það skipti ekki máli t.d. hvort sjómaður er afskráður vegna þess að skip hans hefur viðdvöl í landi í einn sólarhring, eins og dæmi eru til um, eða hvort sjómaður er afskráður vegna þess að hann er veikur eða verður fyrir slysi. Hann nýtur þá sjómannafrádráttarins engu að síður án þess að þurfa að standa í stimpingum við skattayfirvöld, af þeirri einföldu ástæðu að maðurinn stundar sjó sem aðalatvinnu allt árið um kring.
Ég vildi gjarnan óska eftir að fá upplýst frá hæstv. fjmrh. hvort hann væri ekki reiðubúinn til að gera þessa breytingu á reglugerðinni, sem honum er innan handar að gera, eða a.m.k. hvort hæstv. ráðh. mundi ekki vilja taka þessa málaleitun til velviljaðrar athugunar. Ég held að þetta sé atriði, sem upp hafi komið en ekki verið á vitorði manna þegar umrædd reglugerð var gefin út, að útgerðarfyrirtæki gætu gert sér að leik að afskrá sjómenn í örstuttan tíma, þann tíma sem skip þeirra hefur viðdvöl í höfn, til þess einvörðungu að sleppa við iðgjöld þeirra vegna, með þeim afleiðingum að sjómenn yrðu af skattafrádrætti sem þeir ella ættu fullan rétt á. M.ö.o.: hæstv. ráðh. getur breytt þessu svo að segja með einu pennastriki. Mér leikur forvitni á að vita hvort hæstv. ráðh. vill ekki fallast á að gera þá breytingu eða a.m.k. að taka hana til velviljaðrar athugunar. Um seinni grein frv., sem er meginefni hennar, ætla ég ekki að fjalla í löngu máli. Ég vil aðeins taka fram að um hana og frv. allt var fjallað sameiginlega af hálfu fjárhags- og viðskiptanefnda beggja deilda. Við athugun málsins í nefndunum settum við fulltrúar Alþfl. í fjh.- og viðskn. Ed og Nd. fram ýmsar hugmyndir um breytingar á upphaflegu frv. ríkisstj. Allar þessar hugmyndir okkar miðuðu að því að komið yrði til móts við hagsmuni húsbyggjenda og íbúðakaupenda og að greiða fyrir því, að þeir gætu nýtt sér vaxtakostnað af lánum vegna öflunar eigin húsnæðis til frádráttar við álagningu tekjuskatts. Það verður að segja þá sögu eins og hún gengur, að fulltrúar ríkisstj. í fjárhags- og viðskiptanefndum hafa tekið öllum þessum hugmyndum mjög vel og komið til móts við sjónarmið okkar Alþfl.-manna og fallist á margar þær hugmyndir og tillögur sem við gerðum við meðferð málsins. Margar breytingar á frv. ríkisstj. til rýmkunar á vaxtafrádráttarmöguleikum húsbyggjenda eru þannig til komnar. Og allar þessar breytingar voru gerðar í samkomulagi, a.m.k. við okkur fulltrúa Alþfl. í þessum nefndum og að því er ég hélt fram undir hið síðasta einnig við fulltrúa Sjálfstfl. En nú hefur komið í ljós að svo er ekki.
Þar sem þannig hefur verið komið til móts við þau sjónarmið, sem við Alþfl.-menn lýstum, föllumst við á það samkomulag sem ég tel að náðst hafi í fjárhags- og viðskiptanefndum beggja deilda með stjórnarsinnum og okkur Alþfl.-mönnum, og ég mæli með afgreiðslu frv. eins og það er úr garði gert. Okkur er að sjálfsögðu öllum ljóst, sem að þeirri afgreiðslu stöndum, að hér er um algerlega ný ákvæði að ræða varðandi heimilaðan frádrátt til tekjuskatts hjá einstaklingum, sem framkvæmdaörðugleikar kunna að verða á og ekki verður fyrir séð hverjir gætu verið. En í ljós munu þeir þá væntanlega koma við álagningu. Og ég geri fastlega ráð fyrir því, að ef svo fer muni Alþingi endurskoða þessi ákvæði, og ef um sérstakt óréttlæti yrði að ræða, þá með afturvirkni í huga. Ég tel að þetta sé í hug okkar fjh.- og viðskn.-manna allra, að þannig verði haldið á málum, bæði fulltrúa stjórnarmeirihluta á Alþingi og fulltrúa stjórnarandstöðunnar.
Í nefndinni komu upp hugmyndir um það, sem nú hafa verið fluttar sem brtt. á sérstöku þskj. af fulltrúum Sjálfstfl. í hv. fjh.- og viðskn. Nd., að veitt verði heimild til því sem næst ótakmarkaðs vaxtafrádráttar, t.d. vaxtafrádráttar af því tagi sem næði til allra auk húsbyggjenda, en takmarkaðist við eitthvert hámark. Slík frádráttarregla er að sjálfsögðu mjög einföld í framkvæmd — og sjálfsagt af því tagi sem þeir, sem að framkvæmdinni standa, mundu helst óska eftir — einföld og ljós. En ef slík frádráttarregla væri í lög leidd væri verið að hverfa alfarið frá grundvallarreglum gildandi skattalaga, sem allir flokkar þingsins, sjálfstæðismenn og allir aðrir, hafa verið sammála um til þessa, auk þess sem heimildir af því tagi sem veittar yrðu bjóða upp á þá grófu misnotkun við álagningu skatta, að atvinnurekendur gætu flutt lán, sem þeir taka vegna rekstrar atvinnufyrirtækja sinna, yfir á einkaframtal sitt og fengið þannig vaxtagjöld vegna atvinnurekstrarlánanna frádregin frá skatti á eigin framtali.
Við Alþfl.-menn erum atfarið andvígir því, að veittar séu heimildir sem bjóða upp á slíka misnotkun. Við viljum þá heldur gera tilraun til þess — þó að aðferðin kunni að vera nokkuð flókin — að takmarka vaxtafrádráttinn við þann sérstaka hóp manna sem á nú um sárast að binda, þ.e. íbúðabyggjendur og íbúðakaupendur. En við leggjum jafnframt áherslu á það, að með eðlilegri lánsfjármögnun og eðlilegum lánakjörum, sem ættu að vera búin húsbyggjendum, þar sem þeir gætu fengið eðlileg lán til kaupa og bygginga á eigin húsnæði, — lán sem væru veitt til langs tíma og með eðlilegri greiðslubyrði, — þyrfti ekki til þessa sérstaka vaxtafrádráttar þeirra vegna að koma.
Ástæðan fyrir því, að það verður að skoða mál húsbyggjenda með þessum sérstaka hætti, sem samkomulag hefur náðst um milli okkar Alþfl.-manna og fulltrúa stjórnarliðsins í fjh.- og viðskn. beggja deilda, er sú, að þeir njóta nú hvorugs: eðlilegrar lánafyrirgreiðslu né heldur eðlilegrar greiðslubyrðar af lánum sínum. Það er í okkar huga miklu stærra mál að gera þær breytingar á lánsfjármögnun íbúðarhúsnæðis, að íbúðarbyggjendum og kaupendum verði boðin slík eðlileg fyrirgreiðsla til byggingar og kaupa eins og viðgengst í öllum nálægum löndum, þannig að lánstími og greiðslubyrði yrði eðlileg. Þetta er miklu stærra mál en þær vaxtafrádráttarbreytingar sem hér er verið að gera, enda, herra forseti, hafa þm. Alþfl. í Ed. Alþingis flutt frv. til laga um slíkar breytingar á kjörum húsbyggjenda og þeirra sem íbúðarhúsnæði kaupa.