17.02.1981
Sameinað þing: 49. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 2316 í B-deild Alþingistíðinda. (2517)
363. mál, Framleiðslueftirlit sjávarafurða
Sjútvrh. (Steingrímur Hermannsson):
Herra forseti. Eins og fram kom hjá fyrirspyrjanda skipaði þáverandi sjútvrh., Kjartan Jóhannsson, nefnd 6. sept. 1979 til að endurskoða lög um Framleiðslueftirlit sjávarafurða til einföldunar og sparnaðar, eins og sagði, í rekstri þeirrar stofnunar. Formaður þeirrar nefndar var skipaður Björn Dagbjartsson. Valdimar Tómassyni var falið að starfa með nefndinni af hálfu fjárlaga- og hagsýslustofnunar. Síðan var óskað eftir tilnefningu frá allmörgum aðilum, þ.e. Farmanna- og fiskimannasambandi Íslands og Sjómannasambandi Íslands í sameiningu, sem tilnefndu Ingólf Ingólfsson, Landssambandi ísl. útvegsmanna, sem tilnefndi Gísla Jón Hermannsson, Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna og sjávarafurðadeild Sambands ísl. samvinnufélaga í sameiningu, sem tilnefndu Hjalta Einarsson. Þá var óskað eftir tilnefningu frá Sölusambandi ísl. fiskframleiðenda og síldarútvegsnefnd í sameiningu og tilnefndu þessir aðilar Tómas Þorvaldsson.
Nefndin hélt 14 fundi og kallaðir voru til viðræðna fulltrúar frá mörgum hagsmunaaðilum og frá Framleiðslueftirliti sjávarafurða.
23. jan. 1980 skilaði nefndin áfangaskýrslu um störf sín og lagði til að 20 eftirtöldum aðilum yrði send áfangaskýrslan til umsagnar: Landssambandi ísl. útvegsmanna, Farmanna- og fiskimannasambandi Ístands, Sjómannasambandi Íslands, Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, Sambandi ísl, samvinnufélaga, Sölusambandi ísl. fiskframleiðenda, Samlagi skreiðarframleiðenda, Framleiðslueftirliti sjávarafurða, Íslensku umboðssölunni, Starfsmannafélagi Framleiðslueftirlitsins, Fagfélagi fiskiðnaðarins, Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins, fjmrn., viðskrn., síldarútvegsnefnd, Félagi ísl. fiskimjölsframleiðenda, Sölustofnun lagmetis, Fiskifélagi Íslands, Sölusambandi ísl. fiskframleiðenda og Sambandi fiskvinnslustöðva í VSÍ.
Öllum þessum aðilum var send áfangaskýrslan, en það tók æðilangan tíma að fá svör, þó að sérstakur maður væri í það settur að ganga eftir slíku. Bárust svör að lokum frá 13 aðilum. Ég hef ekki aðstöðu eða tíma til þess að rekja þau svör. Þau eru mjög misjöfn, og margt var það í áfangaskýrslunni sem þessir aðilar gátu ekki samþykkt og töldu varhugavert og gæti jafnvel leitt til þess, að gæðum hrakaði á íslenskri framleiðslu.
7. júlí s.l. óskaði ég síðan eftir því við formann nefndarinnar, Björn Dagbjartsson, að nefndin skilaði tillögum sínum sem fyrst, þó ekki í formi lagafrv. — Að ósk minni sátu þeir Þórður Ásgeirsson skrifstofustjóri og Baldur Jónsson fulltrúi flesta fundi nefndarinnar sem haldnir voru eftir miðjan ágúst s.l.
Skýrsla nefndarinnar um breytta skipan fiskmatsmála barst mér síðan seint í október. Greinist hún í eftirfarandi sex tillögur:
1. Lagt er til að sett verði á stofn fiskmatsráð, skipað fulltrúum hagsmunaaðila og sjútvrh., er hafi með höndum yfirumsjón gæðaeftirlits og mats á sjávarafurðum.
2. Gert er ráð fyrir því að ferskfiskeftirlit og afurðamat á útfluttum sjávarafurðum verði skilið að. Afurðamatið verði einfaldað og ábyrgð framleiðenda aukin, en ferskfiskeftirlitið byggt upp af opinberum trúnaðarmönnum í hverri löndunarhöfn og sérstökum veiðieftirlitsmönnum sjútvrn.
3. Lögð verði sú skylda á sölusamtök og útflutningsaðila, að þeir komi á fót eigin framleiðslueftirliti eða þeir kaupi þá þjónustu sérstaklega af afurðamati ríkisins eða öðrum viðurkenndum eftirlitsaðilum.
4. Sérstök hreinlætis- og búnaðardeild verði lögð niður, en slíkt eftirlit í vinnslustöðvum falið almennum afurðamatsmönnum undir yfirstjórn gerlafræðings, er starfi hjá stofnun þeirri er annast afurðamat.
5. Lagt er til að hafist verði handa um að endurskoða allar reglugerðir og opinber fyrirmæti um fiskmat undir yfirstjórn fiskmatsráðs strax og það hefur störf. Mætt er með því, að gefnar verði út samræmdar matsreglur og leiðbeiningar um fiskverkun og fiskmat.
Þessi skýrsla nefndarinnar, sem er verulega breytt frá áfangaskýrslu hennar, var síðan send forstöðumanni Framleiðslueftirlitsins til umsagnar. Umsögn hans barst 1. des. s.l. Greinargerð Framleiðslueftirlitsins, sem reyndar er undirskrifuð ekki aðeins af forstjóra, heldur skrifstofustjóra og öllum deildarstjórum, er nokkuð löng og ég hef ekki tíma til að rekja hana hér ítarlega. Þó vil ég, með leyfi forseta, lesa örfáa kafla. Hér segir Framleiðslueftirlitið m.a.:
„Ef tillögur þessar yrðu framkvæmdar, þá yrði ekki í reynd um neitt sjálfstætt, óháð ríkismat sjávarafurða að ræða, heldur einungis framleiðslumat. Þessar tillögur eru hliðstæðar því, að innflytjendum yrði fengið í hendur tolleftirlit og tollafgreiðsla. Tillögur þessar ganga í þveröfuga átt við þá þróun sem nú á sér stað hjá öðrum útflutningsþjóðum fiskafurða, en þar er alls staðar verið að herða eftirlit á vegum hins opinbera. Ein meginástæða þess, að íslenskur fiskur hefur skarað fram úr á Bandaríkjamarkaði að því er gæði varðar, er að hér á landi hefur hið óháða ríkismat verið mun virkara en víðast hvar annars staðar. Kanadamenn, sem verða aðalkeppinautar okkar á mörkuðum, hafa áttað sig á þessu. Þeir eru nú að stórauka og herða ríkiseftirlit sitt í þeim tilgangi að bæta gæði afurðanna og hafa fengið ábendingar og ráðleggingar um, hvað gera þurfi, frá íslenskum fagmönnum í fiskvinnslu sem þeir hafa tekið í þjónustu sína. Ljóst er að aukið framboð verður af sjávarafurðum á erlendum mörkuðum á næstunni og samkeppni fer vaxandi. Vaxandi samkeppni getum við einungis mætt með aukinni vöruvöndun og auknum gæðum og því markmiði verður ekki náð með því að slaka á eftirliti. Þvert á móti verður að herða það.“
Síðan rekur Framleiðslueftirlitið hinar ýmsu tillögur og er þeim flestum mjög andsnúið. Segir hér m.a. að það sé algert grundvallaratriði fyrir opinbera matsstofnun, að hún sé óháð og sjálfstæð og hagsmunaaðilar hafi þar ekki áhrif með beinum eða óbeinum hætti.
Um aðskilnað ferskfiskmats og afurðamats segir: „Þá er lagt til að ferskfiskmat og afurðamat verði aðskilið, en þessi starfsemi var sameinuð árið 1968. Sameiningin leiddi af sér verulegan sparnað, betri nýtingu mannafla og auðveldaði afurðamat þar sem mun betri upplýsingar lágu fyrir um hráefni en áður. Aðskilnaður þessara þátta nú væri því bein afturför í mati og dýrari í framkvæmd.“
Enn segir nokkru síðar:
„Brýnasta verkefni í útflutningi sjávarafurða í dag er aukin vöruvöndun og bætt gæði. Tillögur nefndarinnar eru nær eingöngu fólgnar í niðurskurði og skertu eftirliti og eru því í beinni mótsögn við þá einu raunhæfu stefnu sem við getum framfylgt í dag.“
Síðan ég fékk þessar mjög ólíku niðurstöður hef ég rætt við fjölda manna um Framleiðslueftirlit sjávarafurða. Ég hef komist að því, sem ég vissi að vísu áður, að starfsemi Framleiðslueftirlitsins er gagnrýnd af mörgum og af ýmsum einmitt talin vera of slök. Fjölmargir framleiðendur hafa lagt á það áherslu, að slíkt eftirlit þurfi að herða og við séum í stórkostlegri hættu ef gæðum fer hrakandi. Undir það vil ég alveg sérstaklega taka. Mér þykja tillögur nefndarinnar einum of einkennast af því að spara í ríkisrekstri, sem er góðra gjalda vert og ég skal taka undir hvar sem reynt er. En ég vil ekki fórna gæðum útfluttra íslenskra sjávarafurða fyrir tímabundinn sparnað.
Hv. fyrirspyrjandi orðaði það einhvern veginn þannig áðan, að með þessu væri ábyrgðin flutt til einstakra framleiðenda, sem hefðu þá eftirlit með sinni framleiðslu sjálfir. Þetta er mikið rétt. Ég vil þó vekja athygli á því, að léleg framleiðsla eins framleiðanda getur spillt fyrir öllum. Ég vil einnig leggja áherslu á það, sem ég hef nokkuð kynnt mér, að hjá öðrum þjóðum, m.a. Kanadamönnum, eins og fram kom reyndar í umsögn Framleiðslueftirlitsins, er nú mjög verið að herða framleiðslueftirlit af opinberri hálfu. Kanadamenn hafa tekið upp herferð í sínu landi til að bæta gæði, og nánast öll þeirra viðleitni er meira eða minna styrkt eða undir beinni stjórn opinberra aðila, sem þar hafa verið efldir í þessu skyni.
Ég vil því framar öllu leggja áherslu á að gæði íslenskrar framleiðslu verð tryggð betur en nú hefur verið. Ef það er hægt að gera með því að stuðla jafnframt að sparnaði, þá fagna ég því. Ég hef ákveðið vissar breytingar á framleiðslueftirlitslögunum, sem ég mun leggja fyrir Alþingi mjög fljótlega. En þetta mál er nú á því stigi, að ég tel ekki tímabært að greina frá þeim í smáatriðum. Þó vil ég segja það hér, að ég tel mjög æskilegt að framleiðendur séu kvaddir til ráðgjafar um þessi mál. Ég hef mínar efasemdir um að þeir eigi að vera stjórnendur Framleiðslueftirlitsins, en þeir eiga að vera þar með í ráðum og geta komið öllum sínum ábendingum um betra eftirlit, meiri sparnað o.s.frv. á framfæri bæði við eftirlitið sjálft og ráðh., og hefja þarf þegar endurskoðun á þeim reglugerðum og reglum sem gilda um Framleiðslueftirlit sjávarafurða. Ég geri ráð fyrir því, að slíkt frv. verði mjög fljótlega lagt fyrir Alþingi.