24.02.1981
Efri deild: 56. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 2531 í B-deild Alþingistíðinda. (2702)
193. mál, viðnám gegn verðbólgu
Frsm. 2. minni hl. (Kjartan Jóhannsson):
Herra forseti. Eins og kemur fram í nál. frá 2. minni hl. fjh.- og viðskn. hefur þingflokkur Alþfl. mótað brtt. við frv. til l. um ráðstafanir til viðnáms gegn verðbólgu sem flutt er til staðfestingar á brbl. ríkisstj. frá því á gamlársdag. Þessar tillögur eru á þskj. 455. Till. miða að því að hlífa hinum verr settu við kjaraskerðingu ríkisstj., lækka skatta og bæta kjör sparifjáreigenda og húsbyggjenda. Þær miða að því að ná betri tökum á lánamálum og sníða nokkra agnúa af frv. ríkisstj.
Eins og ég hef látið koma fram áður munu þær ráðstafanir, sem hér er til gripið af hálfu ríkisstj., ekki duga til þess að ná varanlegum árangri. Það er líka mikill ljóður á þessum tillögum, að í þeim er ekkert um hvernig eigi að vernda hag og kjör þeirra sem verst eru settir í þjóðfélaginu. Í yfirlýsingu, sem ríkisstj. gaf á gamlársdag, er að vísu talað um að leitast verði við að lækka skatta hjá fólki með lágar tekjur og miðlungstekjur, en um það hefur ekkert sést. Við í þingflokki Alþfl. teljum nauðsynlegt að sem liður í þeim ráðstöfunum, sem hér verði gerðar, sé lágmarkskrafa að það liggi skýrt fyrir með hvaða hætti eigi að vernda hag hinna verst settu með aðgerðum í skattamálum og í tryggingamálum.
Till. þær, sem ég tala hér fyrir og þingflokkur Alþfl. stendur að, fela í sér sex meginefnisþætti: Í fyrsta lagi er gert ráð fyrir að tekjuskattur einstaklinga sé lækkaður um 240 millj. kr. eða 24 milljarða gkr. frá því sem gildandi skattalög gera. — Í annan stað verði sú kaupskerðing, sem ríkisstj. boðar hinn 1. mars, ekki látin ná til bóta almannatrygginga. — 3. Komið verði á nýjum sparifjárreikningum, sem veiti fulla verðtryggingu á því fé sem óhreyft er hverja fjóra mánuði, en peningarnir séu ekki bundnir og geti eigendur þeirra gengið að allri innstæðunni hvenær sem er. — 4. Að lán húsnæðisstjórnar verði aldrei lægri en 35% af kostnaðarverði staðalibúðar. — 5. Að veitt verði viðbótarlán úr bankakerfinu er nemi helmingi húsnæðisstjórnarláns. Þessi lán verði verðtryggð, með lágum vöxtum til langs tíma. — 6. Heimild til frestunar framkvæmda verði miðuð við 100 millj. kr. (10 milljarða gkr.) og háð samþykki fjvn.
Eins og hv. deild er sjálfsagt kunnugt eru engar ráðstafanir gerðar til þess í brbl. ríkisstj. að verja hag þeirra sem njóta bóta hjá almannatryggingum. Þvert á móti er hugmyndin að sú 7% launaskerðing, sem fyrirhuguð er hinn 1. mars, gangi líka yfir gamalt fólk og öryrkja og aðra þá sem njóta bóta frá almannatryggingum. Þetta er að sjálfsögðu óviðunandi ástand með öllu og fyrir því flytjum við tillögu um að þessar bætur verði óskertar hinn 1. mars n.k.
Í tillögum ríkisstj. er svo gert ráð fyrir að mynda verðtryggða reikninga þar sem innstæða sé bundin til sex mánaða, og birtar hafa verið allflóknar reglur um hvernig féð ávaxtist og hvenær það sé bundið og hvenær það sé laust. Það tekur heilar tvær síður í Hagtíðindum að útskýra það fyrir sparifjáreigendum hvers konar reglur gilda í þessum efnum. Hér er farið inn á flókna leið sem er óaðgengileg, tyrfin og er ekki líkleg til árangurs. Það, sem við leggjum til í þessum efnum, er einfalt og mundi koma til móts við sparifjáreigendur með eðlilegum hætti. Menn mundu njóta verðtryggingar á því sem er raunverulegur sparnaður. Lægsta innstæðan á hverju tímabili yrði verðtryggð, en að öðru leyti reiknaðir sparifjárvextir á inn- og útlán.
Að því er húsnæðismál varðar hefur ríkisstj. talað um að leitast við að breyta í lengri tíma lán ýmsum skammtímalánum hjá húsbyggjendum sem á því þurfa að halda. Það voru fróðlegar umr. sem fóru fram um þessi mál hér í deildinni fyrir ekki löngu, þar sem hæstv. viðskrh. fjallaði um hvernig sérstakt lánalengingarráð, sem væri samsett af fjórum „bureaukratískum“ stofnunum, ætlaði að rýna í framtöl manna til þess að komast að því, hvort þeir hefðu virkilega þörf fyrir þessa lánalengingu. Það var verið að undirbúa starf þessara fjögurra stofnana, sem eru félmrn., Seðlabanki, húsnæðismálastjórn og viðskrn., ef mig misminnir ekki. Ég er ansi hræddur um að það verði djúpt á aðgerðum í þessum efnum, og auk þess verður það þá eins konar skömmtunarkerfi sem þarna er tekið upp. Í stað þessa höfðum við Alþfl.-menn þegar í desembermánuði lagt fram tillögur um það, og þær eru hér með ítrekaðar, að þörfum húsbyggjenda verði mætt með því annars vegar að halda sér við þá stefnumörkun, sem núv. hæstv. félmrh. stóð að á sínum tíma, að hækka lán húsnæðisstjórnar upp í 35% af verði staðalíbúðar á þessu ári, en því til viðbótar gerum við tillögur um að bankakerfið veiti lán til langs tíma sem nemi helmingi húsnæðisstjórnarlána, en þessi lán verði verðtryggð með lágum vöxtum. Þetta mundi gagnast sparifjáreigendum mjög vel og að þessum lánum gætu menn þá gengið.
Ég gat þess hér í upphafi, að í tillögum okkar væri gert ráð fyrir verulegri lækkun á tekjusköttum einstaklinga. Það er vert að gefa því gaum, að núgildandi skattalög munu færa ríkissjóði tekjur sem eru 5.5 milljörðum kr. hærri en í fjárlögum er áætlað. Það er líka vert að gefa því gaum, að skattar samkv. fjárlagatillögum eru öðrum 5.5 milljörðum kr. hærri en svarar til óbreyttrar skattbyrði milli áranna. Skattbyrði einstaklinga á árinu 1980 var um 13.3%, ef við tökum greiðslubyrði með tilliti til greiðsluárs, sem er eðlilegasta viðmiðunin. Heildarskattar, þ.e. beinir skattar, munu hafa verið 123–124 milljarðar kr., en tekjur einstaklinga 927 907 millj. kr. Til þess að halda þarna óbreyttu hlutfalli þarf sem sagt skattlagningin af tekjuskatti að vera 5.5 milljörðum kr. lægri en í fjárlögum eða 11 milljörðum kr. lægri en núverandi skattalög gera ráð fyrir.
Ég vek sérstaka athygli á þessu. Þetta þýðir það í raun og sannleika að þegar koma á til framkvæmda lækkun á greiðslubyrði skatta til að vernda ráðstöfunartekjur verður fyrst að lækka um 11 milljarða og síðan um viðbótarfjárhæð sem nemur því sem nauðsynlegt er til að mæta hugmyndum um að lækkunin verði 1 – 1.5% af tekjunum. 11 milljarða kr. lækkun ein sér mundi ekki þýða neina lækkun á greiðslubyrði af sköttum á greiðsluári, heldur óbreytta greiðslubyrði. Það er mikilvægt að menn hafi þetta í huga þegar lítið er á það viðfangsefni að tryggja ráðstöfunartekjur fólks með skattalækkun.
Tillögur okkar Alþfl.-manna gera ráð fyrir að lækka skattbyrði frá því, sem hún var í fyrra, um 1.5% af tekjum hjá öllum þeim sem hafa miðlungstekjur eða minna. Þetta þýðir að samkv. okkar till. mundi skattbyrðin lækka um þessi 1.5% að því er varðar greiðslubyrði eða meira hjá hjónum sem hafa minna en 12 millj. gkr. í tekjur á liðnu ári. Sama gildir um einhleypa með 8 millj. gkr. eða minna og einstæða foreldra með 10 millj. gkr. eða minna.
Skattatillögurnar eru allfjölþættar og mun ég nú gera grein fyrir efni þeirra.
Í fyrsta lagi er gert ráð fyrir að persónuafsláttur hækki úr 7325 kr. í 8600 kr. eða um 1275 kr. (127 500 gkr.) Þetta þýðir reyndar samtals 255 þús. gkr. hjá hjónum.
Í annan stað er gert ráð fyrir að persónuafsláttur nýtist til greiðslu eignarskatts. Fram til þessa hefur persónuafsláttur ekki nýst til greiðslu eignarskatts, en með því að leiða það í lög og taka upp það form mundi væntanlega verða létt undir með t.d. ýmsu öldruðu fólki sem þarf að standa undir eignarsköttum af íbúðum sem það býr í. Sama mundi auðvitað gilda um þá sem hefðu orðið fyrir áföllum einhverra hluta vegna og hefðu lækkað verulega í tekjum eða hefðu lágar tekjur.
Í þriðja lagi er gert ráð fyrir því, að ónýtanlegur persónuafsláttur allt að 430 þús. gkr. greiðist út þeim sem eldri eru en 20 ára og stunda ekki atvinnurekstur. Hér er um það að ræða að innan þjóðfélagsins er ákveðinn hópur fólks sem hefur verið skattlaus að undanförnu, en býr við mjög bág kjör. Við viljum freista þess að koma til móts við þennan hóp með því að sá persónuafsláttur, sem ekki nýtist til þess að mæta opinberum gjöldum og eftir stendur, verði greiddur út allt að 430 þús. í gkr. Þetta höfum við þó takmarkað við fólk, sem er 20 ára og eldra og stundar ekki atvinnurekstur. Takmörkunin tekur mið af því, að á yngri árum eru margir heima við og að því leyti sem þeir eru ekki heima við væri réttara að mæta þeirra þörfum t.d. með námslánum og því um líku, og í annan stað höfum við ekki séð ástæðu til þess að hinn ónýtanlegi persónuafsláttur og útgreiðsla hans næði til atvinnurekenda.
Í fjórða lagi gerum við ráð fyrir að lágmarksupphæð fasts frádráttar hjá einhleypum hækki úr 550 þús. gkr. í 900 þús. gkr. Þessi fasti frádráttur var upp tekinn í fyrra eftir allmiklar umr. hér, þar sem einhleypum hafði verið ætluð mjög mikil aukning á skattbyrði, og á elleftu stundu ekki bara í óeiginlegri merkingu heldur líka bókstaflega séð — fann fjmrh. það til ráðs að finna upp þessa tágmarksupphæð fasts frádráttar til að draga úr skattaíþyngingu á þessu fólki. Nú stendur þessi upphæð óhreyfð vegna þess að hún hefur ekki verið miðuð við skattvísitölu eða bundin við skattvísitölu. Hér er gert ráð fyrir því, að hún aukist verulega umfram þá skattvísitölu, sem hæstv. ráðh. hefur látið samþykkja, og fari úr 550 þús. gkr. í 900 þús. gkr.
Í annan stað er gert ráð fyrir því, að þessi lágmarksupphæð fasts frádráttar, sem var 550 þús. gkr. hjá einstæðum foreldrum í fyrra, verði nú 13 500 kr. eða 1 millj. 350 þús. gkr. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að skattur var hækkaður mjög verulega á einstæðum foreldrum samkv. þeim skattalögum og því skattkerfi sem lögfest var hér í fyrra. Að vísu hefur hæstv. fjmrh. ekki verið mjög ginnkeyptur fyrir að viðurkenna að svo hafi verið. En ég rökstuddi það í fyrra að svo væri, og af þeim gögnum, sem ég hef fengið vitneskju um hjá sérstakri nefnd sem hæstv. ráðh. skipaði, hefur einmitt sannast að einstæðir foreldrar með tekjur á bilinu 2–5 millj. kr. í hittiðfyrra hafa orðið fyrir verulegri skattaíþyngingu, rétt eins og ég sagði. Með þessari sérstöku aðgerð, að hækka fastafrádráttinn verulega umfram það sem hann er hjá einhleypum að því er varðar einstæða foreldra, er leitast við að lagfæra þetta. Hér er sem sagt sú regla upp tekin, að lágmarksupphæð fasts frádráttar hjá einstæðum foreldrum sé 50% hærri en hjá einhleypum.
Þessar aðgerðir þýða það, að skattur lækkar mjög verulega hjá fólki eða um það bil um 255 þús. gkr. hjá hjónum, yfirleitt á bilinu 215–300 þús. gkr. hjá einhleypum og hjá einstæðum foreldrum yfirleitt á bilinu 325–400 þús. gkr. Hér væri því stigið mjög myndarlegt skref til þess að vernda kaupmátt ráðstöfunartekna hjá fólki. En ég vil þó vekja sérstaka athygli á því, að það hefur mjög veruleg áhrif að greiða út ónýtanlegan persónuafslátt. Það bætir einkanlega og langt umfram þetta hag þeirra sem lægstar hafa tekjurnar og verst hafa orðið úti. Enn fremur er það einkenni þessara tillagna, að skattlækkunin er hlutfallslega meiri af lágum tekjum en miðlungstekjum.
Að því er framkvæmdaratriði varðar, um fyrirframgreiðslu og því um líkt, flytjum við tíka brtt. um tvö atriði. Við teljum að það sé augljóst að sú kjaraskerðing, sem boðað er að komi til framkvæmda núna 1. mars, muni bitna harðast á fólki á fyrstu þremur mánuðum á eftir mars, apríl, maí, og reyndar verulega í júní líka. Þess vegna er það augljóst mál, að til að mæta þörfum þessa fólks og vernda það og ráðstöfunartekjur þess fyrir þeirri kjaraskerðingu, sem koma á til framkvæmda 1. mars, komi tekjuskattslækkunin í reynd til framkvæmda einmitt þann dag líka, þannig að fyrirframgreiðslurnar á þessum mánuðum verði lækkaðar sem nemur þeirri tekjuskattslækkun sem koma á til framkvæmda. Það eru vitaskuld ótæk vinnubrögð ef fara á þannig að að láta tekjuskattslækkunina einungis koma til framkvæmda á síðari hluta ársins. Fólkið þarf á þessum ívilnunum að halda strax upp úr 1. mars. Auðvitað kostar þetta þá fyrirhöfn að það verður að senda út nýja seðla um fyrirframgreiðslur, en ég tel að það sé lítið í lagt með tilliti til þess að þarna væri verið að koma til móts við fólkið þegar þegar það tekur á sig þessa kjaraskerðingu, sem ég geri ráð fyrir að verði að lögum. Einkum á þetta náttúrlega við varðandi þá sem lægst hafa launin.
Enn fremur flytjum við tillögu um það, að barnabætur verði greiddar út á fyrirframgreiðslutímabilinu hjá þeim sem eiga tvö börn eða fleiri. Ég vænti þess, að hv. deild sé ljóst að barnabætur eru nú einungis greiddar út á síðari hluta ársins eða eftir að álagning hefur farið fram, rétt eins og menn eigi ekki börnin nema hálft árið. Ég tel að slíkt sé ótækt fyrirkomulag sem sjálfsagt sé að leita leiðréttingar á. Það er að vísu svo, að þeir, sem í nauðum eru staddir og kunna á kerfið, geta óskað eftir því að fá barnabæturnar greiddar út líka á fyrirframgreiðslutímabilinu. En ekki kunna allir á kerfið og stundum síst þeir sem helst þyrftu á fyrirgreiðslunni að halda. Það er afleitt kerfi að vera með undanþágu- og umsóknarákvæði gagnvart fólki sem stendur höllum fæti. Og ég vek athygli á því, að þetta á einmitt við að því er varðar það fólk, vegna þess að hér er um að ræða það fólk sem fær barnabæturnar greiddar út, en ekki þá sem nýta barnabæturnar til að mæta skattinum. Úr þessu þarf vissulega að bæta. Þörfin hefur náttúrlega orðið enn brýnni með tilliti til þeirrar kjaraskerðingar sem fyrirhuguð er 1. mars n.k. Við höfum að vísu takmarkað þetta við að börnin séu tvö eða fleiri þannig að þetta yrði heldur einfaldara í framkvæmd.
Nú kunna ýmsir að spyrja hvernig eigi að mæta þeirri tekjuskattslækkun sem Alþfl. boðar með þessum till. Því er fljótsvarað. Í fyrsta lagi eru áætlanirnar í fjárlögum lægri sem nemur 5.5 milljörðum kr. en það sem kemur út úr gildandi skattkerfi. Í annan stað gerum við ráð fyrir að sú fjárhæð sem er í fjárlögum og ætluð er til efnahagsráðstafana, verði nýtt í þessu skyni. Þar eru 11 milljarðar kr. Þá gerum við ráð fyrir því, að heimild í fjárlögum til lækkunar ríkisútgjalda um 3 milljarða gkr. verði enn fremur nýtt. Þetta eru samtals um 29 milljarðar kr. þannig að svigrúm er nægilegt í þessum efnum. Auk þess get ég bent á tillögur Alþfl. frá því að fjárlög voru til afgreiðslu. Þar var líka bent bæði á niðurskurðaratriði og eins á atriði sem mættu verða til frekari tekjuöflunar. Ég tel að með samþykkt till. af þessu lagi væri stigið mjög verulegt spor í þá átt að jafna aðstöðu fólksins í landinu og vernda ráðstöfunartekjur þess og einkanlega þá þeirra sem verst eru settir.
Þær brtt., sem við höfum flutt, birtast á sérstöku þskj., eins og ég gat um áðan, 455.
Við gerum ráð fyrir því, að við 2. gr. bætist nýr málsliður sem fjalli um nýja innlánsreikninga og viðbótarlán úr bankakerfinu til íbúðabygginga og íbúðakaupa.
Við gerum ráð fyrir því að 3. gr. verði breytt þannig, að þar verði tekið fram að lánahlutfall megi ekki ákvarðast undir 35% af áætluðum byggingarkostnaði staðalíbúðar að því er varðar húsnæðisstjórnarlán.
Að því er skattamálin varðar höfum við gert ráð fyrir fimm nýjum greinum sem komi á eftir 4. gr., og þær fjalla um þau efnisatriði sem ég hef rakið. Þessar greinar yrðu 5., 6., 7., 8., og 9. gr.
Í 5. gr. er skilgreindur lágmarksfrádráttur hjá einhleypum og einstæðum foreldrum. Ég vek athygli á því, að þær tölur, sem hér eru fram settar, eru miðaðar við skattvísitölu 100 í brtt., en þær tölur, sem ég hef nefnt, eru að sjálfsögðu miðaðar við skattvísitölu 145. Þess vegna ber að margfalda þær tölur, sem birtast í brtt., með 1.45 til þess að fá þær tölur sem notaðar yrðu við álagninguna, en þetta er gert svo að samræmi sé milli brtt. og gildandi skattalaga.
Í 6. gr, er fjallað um persónuafslátt, skilgreind upphæð hans miðað við skattvísitölu 100 og einnig hvernig persónuafslætti skuli varið: fyrst til að mæta reiknuðum skatti af tekjuskattsstofni, í öðru lagi vegna sjúkratryggingagjalds, í þriðja lagi eignarskatti, í fjórða lagi útsvari og síðan til útgreiðslu allt að 430 þús. gkr. Er sú tala, sem sett er fram hér, miðuð við skattvísitölu 100 eins og aðrar tölur sem þetta varða.
Í 7. gr. er fjallað um úfborgun á barnabótum og skilgreint hvernig með skuli fara.
Í 8. gr. er skilgreining þess, að þær fjárhæðir, sem upp eru taldar, og aðrar í skattalögunum skuli breytast í samræmi við skattvísitölu sem ákveðin skal í fjárlögum ár hvert, þ. á m. og ekki síst að því er varðar lágmarksfrádrátt einstæðra foreldra og einhleypra, sem ekki hefur verið bundinn við skattvísitölu og ekki hækkaður enn.
9 gr. fjallar svo um fyrirframgreiðslu eða lækkun fyrirframgreiðslu í samræmi við það sem ég taldi áðan. Henni yrði breytt og hún yrði einungis 12% af þeim þinggjöldum, sem bar að greiða á árinu 1980, og leiðrétting yrði framkvæmd í samræmi við það.
Á eftir þessum kafla, sem fjallar um skattmálin, er brtt. sem varðar það, að bætur frá Tryggingastofnun ríkisins skuli óskertar vera þrátt fyrir ákvæðin um 7% launa- og kjaraskerðingu.
Loks er svo breyting við 7. gr., sem samkv. þessu yrði 12. gr. og hljóðar svo:
„Ríkisstj. er heimilt að fresta framkvæmdum þrátt fyrir ákvæði fjárlaga fyrir árið 1981 um allt að 100 þús. kr. (10 milljarða gkr.) og tekur þetta einnig til fjárlagaliða sem jafnframt eru ákveðnir með öðrum lögum en fjárlögum. Frestun framkvæmda er þó því aðeins heimil að samþykki fjvn. sé jafnframt fengið.“
Við 8. gr. flytjum við að lokum brtt., en hún yrði þá 13. gr. Hún er á þá lund, að lög þessi öðlist þegar gildi og að þau ákvæði, sem varða skattamál og eru í 5., 6., 7., og 8. gr., komi til framkvæmda við álagningu tekjuskatts og eignarskatts á árinu 1981 vegna ársins 1980 og eigna í lok þess árs.
Ég hef nú, herra forseti, gert grein fyrir þessum till. í megindráttum. Ég legg áherslu á að það ber brýna nauðsyn til þess, þegar gripið er til ráðstafana af þessu tagi, að koma til móts við þá sem verst eru settir í þjóðfélaginu. Tillögur okkar í þessum efnum miða sérstaklega að því að framfylgja því markmiði. En jafnframt höfum við flutt till. um bætta stjórn lánamála, eins og ég hef gert hér grein fyrir. Þessar till. mundu sníða ýmsa verstu agnúana af þeim áformum sem uppi eru hjá ríkisstj., þær mundu mæta þörfum þeirra sem verst eru settir, bæta kjör sparifjáreigenda og rétta hag húsbyggjenda.
Ég sé ekki ástæðu til að fjölyrða frekar um þetta mál. Auðvitað er öllum ljóst að tillögur ríkisstj., eins og þær eru úr garði gerðar, munu ekki duga til að ná varanlegum árangri, en það, sem hér hefur verið gerð tillaga um, mundi geta lagt grunn að því.