14.04.1981
Sameinað þing: 75. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 3737 í B-deild Alþingistíðinda. (3835)
278. mál, lifnaðarhættir æðarfugls
Landbrh. (Pálmi Jónsson):
Herra forseti. Sem svar við fsp. hv. þm. Sigurlaugar Bjarnadóttur vil ég segja þetta: Búnaðarfélag Íslands hefur um nokkurra ára skeið veitt leiðbeiningar í æðarrækt með góðum árangri. Á síðustu árum, m. a. vegna þess hversu verð á æðardún hefur hækkað hlutfallslega, hefur komið upp áhuga á því að auka þetta starf. 1. apríl 1980 var Árni G. Pétursson ráðinn í fullt starf sem hlunnindaráðunautur hjá Búnaðarfélagi Íslands. Hann gegndi áður starfi ráðunautar í æðarrækt einn og hálfan mánuð á ári á móti starfi sauðfjárræktarráðunautar.
Árni hefur sinnt vísindalegum rannsóknum á atferli æðarfugla s. l. sumar, svo sem kunnugt er, m. a. með hliðsjón af því að ala upp kolluunga til sjálfbjarga aldurs til að efla æðarvarp eftir því sem verða má, sbr. grg. um þetta efni sem birst hefur. Auk fjárveitingar á fjárlögum 1980, sem nam 1262 þús. gkr., var veitt af hálfu rn. af hagræðingarfé, sem sparaðist af jarðræktarframlögum á síðasta ári, 2 millj. gkr. til þessara verkefna.
Ráðuneytið vísaði fsp. þessari til umsagnar Búnaðarfélags Íslands og segir svo í umsögn Búnaðarfélagsins um þetta mál, með leyfi hæstv. forseta:
„Vorið og sumarið 1979 gerði Rannsóknastofnun landbúnaðarins athugun á útungun og uppeldi æðarunga. Leiddi sú athugun í ljós að ungana má ala upp á lífkjúklingafóðri með góðum árangri, en áður var álitið að matseld væri umfangsmikil. Árið 1980 voru gerðar athuganir á uppeldi æðarunga á nokkrum stöðum á landinu, m. a. á Oddsstöðum á Melrakkasléttu, Drangsnesi á Ströndum og í Æðey í Ísafjarðardjúpi. Þær tilraunir eru enn í gangi og gefa haldgóð svör við ýmsum spurningum varðandi lifnaðarhætti æðarfugls. Áframhald mun verða á uppeldi æðarunga á þessu ári og athuganir gerðar á ýmsu öðru þar að lútandi, svo sem endurheimtum unga frá árinu 1980, hversu þeir fuglar bregðast aftur við sambýli við menn, nýja kynslóð unga o. fl. Framanskráðar tilraunir voru ekki gerðar á vegum ráðuneytisins sem vísindaleg rannsókn á lifnaðarháttum æðarfugls, en eigi að síður hljóta þær að verða gildur hlekkur í vísindalegum rannsóknum, sem vonandi verður hrundið af stað hið allra fyrsta.“ — Þar með lauk umsögn Búnaðarfélags Íslands. Til viðbótar vil ég segja það, að fleira hefur verið gert í þessu máli en hér hefur verið tilgreint. Það hefur verið rætt við náttúrufræðinga um framvindu rannsókna hér að lútandi. Þær umræður eru nú þannig á veg komnar, að líkur eru á að 2–3 náttúrufræðingar auk ráðunautar Búnaðarfélags Íslands og þeir aðilar, sem nefndir eru í bréfi Búnaðarfélagsins, eins og að framan hefur verið rakið, samræmi störfin svo að traust niðurstaða geti fengist sem hagnýta megi við aukna æðarrækt í landinu.
Til viðbótar því, sem hér hefur verið rakið, má vitna hér í hluta úr skýrslu hlunnindaráðunautar til Búnaðarþings 1981. Þar segir svo um æðarrækt:
„Þann 3. maí mætti ég með formanni Æðarræktarfélags Íslands á stofnfund deildar Æ. Í. fyrir Strandasýslu. Í sömu ferð hitti ég einnig að máli hlunnindabændur og þá fyrst og fremst æðarbændur um Borgarfjörð, Snæfellsnes, Dali og Kjós og síðar á vorinu á Reykjanesskaga. Í júní, júlí og viku af ágúst dvaldist ég að Oddsstöðum á Melrakkasléttu við æðarungauppeldi. Því viðfangsefni hafa verið gerð allrækileg skil í fjölmiðlum, en ítarleg grein um gang tilraunarinnar kemur í 1. tölublaði Freys 1981. Æðarungauppeldi var í gangi á nokkrum stöðum öðrum á landinu og lofar góðu. Ef fer sem horfir mun æðarungauppeldi að öllum líkindum verða sjálfsagður þáttur í venjulegum æðarbúskap. Samhliða dvöl minni að Oddsstöðum heimsótti ég hlunnindabændur í Þingeyjarsýslum og einnig nokkra bændur á Melrakkasléttu í septemberlok, en þá skrapp ég norður til að líta til með ungunum.
Í október og nóvembermánuði sat ég ásamt formanni Æðarræktarfélags Íslands, Ólafi S. Ólafssyni, aðalfund tveggja æðarræktardeilda að Reykhólum og á Sauðárkróki hjá deild Norðurlands vestra. Dúnmagn í ár var svipað og áður, en heimsmarkaðsverð á dún hefur meira en tvöfaldast á árinu og er um þessi áramót rúm 1400 vestur-þýsk mörk hvert kg. Æðardúnn er nú eins og oft áður verðmætasta og sérstæðasta útflutningsvara okkar og væri eðlilegt fyrir alþingismenn að stuðla að slíkri búgrein,“ segir í skýrslu hlunnindaráðunautar, Árna G. Péturssonar, til Búnaðarþings 1981.
Ég vænti þess, að í því, sem að framan er rakið, hafi komið fram fullnægjandi svar við fsp. hv. þm. Í því, sem að framan er rakið, eru einnig svör við ýmsum þeim fsp. sem hún bar fram í máli sínu, en ég sé ekki ástæðu til að svara frekar nema þess sé sérstaklega óskað. En þess er auðvitað að gæta, að það, sem hér hefur verið lýst og í gangi hefur verið varðandi vísindalega athugun á lifnaðarháttum æðarfugls, beinist fyrst og fremst að hagnýtum þáttum í lifnaðarháttum og atferli þessa fugls, en minna að öðrum þáttum sem e. t. v. væri hægt að sinna betur en gert hefur verið. En hér er um byrjun á verkefni að ræða sem áfram verður haldið.