06.05.1981
Efri deild: 92. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 4005 í B-deild Alþingistíðinda. (4092)
313. mál, steinullarverksmiðja
Iðnrh. (Hjörleifur Guttormsson):
Herra forseti. Í 1. gr þess frv. um steinullarverksmiðju, sem ég mæli hér fyrir, segir á þessa leið:
„Ríkisstj. er heimilt að taka þátt í stofnun hlutafélags, er reisi og reki steinullarverksmiðju, og leggja fram í því skyni allt að 40% af hlutafé þess.“
Síðan segir í 2. gr.: „Til samvinnu um stofnun eða starfrækslu hlutafélags samkv. 1. gr. er ríkisstj. heimilt að kveðja aðila sem áhuga hafa á málinu.“
Eins og kunnugt er koma tvær verksmiðjustærðir til greina við byggingu steinullarverksmiðju hérlendis. Með frv. því, sem hér er lagt fram, er engin afstaða tekin til þess, hvor verksmiðjustærðin verður fyrir valinu, og ekki er heldur tekin afstaða til staðsetningar. Þó er öllum ljóst að fyrst og fremst eru tveir staðir sem sýnt hafa mikinn áhuga á að fá slíka verksmiðju til sín, þ. e. Sauðárkrókur og Þorlákshöfn. Annars vegar kemur til greina verksmiðja með um 15 þús. tonna afkastagetu á ári og hins vegar verksmiðja með um 5 þús. tonna afkastagetu á ári eða þar um bil. Stærri verksmiðjan er miðuð við verulegan útflutning, en sú minni mundi framleiða aðallega fyrir innanlandsmarkað. Framleiðslukostnaður minni verksmiðju er nokkru hærri en stærri verksmiðju miðað við full afköst og stærri verksmiðjan er að því leyti hagstæðari kostur. Hins vegar eru óvissuatriði varðandi útflutning og verður að telja nauðsynlegt að fyrir liggi samningar um sölu erlendis áður en ríkisstj. ákveði þátttöku í stofnun hlutafélags um slíkan útflutning. Heimildir um fjárframlög og ábyrgðir eru miðaðar við að þær dugi til þátttöku í byggingu stærri verksmiðjunnar, þótt með frv. sé engin afstaða tekin til þess, hvor ráðagerðin verði fyrir valinu. Gert er ráð fyrir að hlutafjárframlag úr ríkissjóði nemi allt að 40% af hlutafé félagsins.
Forsaga þessa máls er í megindráttum eftirfarandi: Undirbúningsrannsóknir vegna steinullarverksmiðju hófust af alvöru á árunum 1973–1974 er hin svokallaða gosefnanefnd, sem Magnús Kjartansson þáv. iðnrh. skipaði árið 1972, aflaði upplýsinga og tilboða í tæki og búnað til steinullarframleiðslu. Verkefni þeirrar nefndar voru falin Iðnþróunarstofnun (síðar Iðntæknistofnun) árið 1976.
Áhugaaðilar á Suðurlandi stofnuðu árið 1974 fyrirtækið Jarðefnaiðnað hf. Einn af þeim úrvinnslumöguleikum, sem fyrirtækið kannaði, er framleiðsla á steinull. Félagið fylgdist með og fékk upplýsingar um störf gosefnanefndar, en hefur einnig unnið sjálfstætt að málinu.
Um svipað leyti kom fram áhugi á steinullarframleiðslu á Norðurlandi. Bæjarstjórn Sauðárkróks sýndi hugmyndinni áhuga og var hún kynnt þar á degi iðnaðarins 1977. Beitti bæjarstjórnin sér fyrir athugun á að koma á steinullarverksmiðju á Sauðárkróki, og í framhaldi af því var stofnað Steinullarfélagið hf. sumarið 1979 með aðild sveitarfélaga í Skagafirði. Naut Sauðárkrókskaupstaður nokkurrar aðstoðar Iðntæknistofnunar Íslands og Útflutningsmiðstöðvar iðnaðarins, en stóð einnig sjálfstætt að vinnu í málinu.
Á árunum 1978 og 1979 beitti iðnrn. sér fyrir víðtækri könnun málsins og í framhaldi af því var sú ákvörðun tekin, að rn. stæði að þeim athugunum, sem nauðsynlegar væru vegna steinullarframleiðslu hérlendis, og hefði um þær samstarf við áhugaaðila. Í júní 1979 fól ég Iðntæknistofnun Íslands að gera frumhagkvæmniathugun vegna steinullarframleiðslu og skilaði stofnunin lokaskýrslu sinni í febr. 1980. Þar sem skýrslan var jákvæð skipaði rn. í mars sama ár nefnd til að meta nánar hagkvæmni steinullarframleiðslu og áhrif af mismunandi staðsetningu. Í þessa „steinullarnefnd“ voru skipaðir: Formaður Vilhjálmur Lúðvíksson framkvæmdastjóri Rannsóknaráðs ríkisins, Hörður Jónsson framkvæmdastjóri Iðntæknistofnunar Íslands, Bjarni Einarsson framkvæmdastjóri byggðadeildar Framkvæmdastofnunar ríkisins, Svavar Jónatansson verkfræðingur sem fulltrúi Jarðefnaiðnaðar hf. og Þorsteinn Þorsteinsson bæjarstjóri á Sauðárkróki sem fulltrúi Steinullarfélagsins hf. Nefndin skilaði áliti sínu í mars 1981 og hefur iðnrn. gefið það út í heild og sent það hv. alþm. til kynningar.
Í athugunum nefndarinnar hefur fyrst og fremst verið miðað við steinullarverksmiðju sem gæti framleitt 14 400 tonn á ári og flytti út það magn sem ekki væri markaður fyrir innanlands. Gæti það orðið allt að 9400 tonn á ári. Skömmu áður en nefndin hugðist ljúka störfum barst bréf frá Steinullarfélaginu hf. á Sauðárkróki þar sem farið var fram á að einnig yrði gerður samanburður á smærri verksmiðju sem framleiddi svo til einvörðungu fyrir innlendan markað. Slík verksmiðja yrði reist í samvinnu við franska fyrirtækið St. Gobain og með framleiðsluaðferð sem það fyrirtæki léti í té gegn framleiðslugjaldi. Þessi kostur var athugaður sérstaklega af nefndinni miðað við fyrirliggjandi upplýsingar, en eftir að nefndin skilaði áliti barst iðnrn. erindi frá Steinullarfélaginu hf. ásamt skýrslu um fyrirhugaða verksmiðju á þess vegum. Er nú verið að fara yfir þau gögn á vegum rn. að ósk Steinullarfélagsins hf.
Ljóst er að áhugi er mikill hjá báðum aðilum, Steinullarfélaginu nyrðra og Jarðefnaiðnaði syðra, að beita sér fyrir byggingu steinullarverksmiðju. En mat þessara aðila á rekstrargrundvelli og markaði er með ólíkum hætti og hafa báðir aðilar kynnt sjónarmið sín allrækilega á opinberum vettvangi að undanförnu.
Í aths. með lagafrv. er að finna samanteknar niðurstöður og tillögur steinullarnefndarinnar, sem telur að steinullarframleiðsla til notkunar innanlands og til útflutnings geti orðið arðbær og þjóðhagslega hagkvæm, en nauðsynlegt sé að ganga frá viðskiptasamningum um útflutning áður en tekin sé ákvörðun um byggingu 14–15 þús. tonna verksmiðju.
Ég vísa að öðru leyti til tillagna nefndarinnar í þskj., en leyfi mér að vitna hér í tillögur hennar um málsmeðferð sem er að finna á bls. 7 í frv. Þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
„1. Nefndin leggur til að iðnrh. hafi forgöngu um að lagt verði fram á Alþingi stjfrv. um heimild fyrir þátttöku ríkisins í fyrirtæki sem hafi að markmiði að reisa og reka steinullarverksmiðju á Íslandi.
2. Með tilliti til liðar 12 í niðurstöðum, þ. e. að nefndin treystir sér ekki til að benda á ákveðinn stað fyrir steinullarverksmiðju, er lagt til að ríkisstj. fái í áðurnefndu frv. heimild Alþingis til þess að velja samstarfsaðila (sjá þó lið 4).
3. Það er skoðun nefndarinnar, að ríkissjóður eigi ekki að afhenda öðrum hvorum aðilanum steinullarverksmiðju með fyrirheiti um fjármagn til stofnkostnaðar. Nefndin er þeirrar skoðunar, að áhugaaðilar verði að leggja fram hlutáfé, vera tilbúnir til að taka fjárhagslega áhættu og taka sjálfstæða og ábyrga ákvörðun um byggingu og rekstur slíkrar verksmiðju.
Því er lagt til að:
a) Hlutafé í fyrirtækinu verði að lágmarki 30% af stofnkostnaði.
b) Ríkissjóður leggi fram að hámarki 40% af hlutafé.
c) Ábyrgðir ríkisins af lánum vegna framkvæmda verði eigi hærri en fjórðungur lánsfjár.
4. Ríkisstj. gefi þeim áhugaaðila, er hún velur til samstarfs, kost á að safna 60% af hlutafé. Áhugaaðila verði veittur þriggja mánaða frestur til þessa verks. Að loknum þessum þremur mánuðum skal hann leggja fram áætlun er sýni hvernig hann kjósi að staðið skuli að byggingu og rekstri verksmiðjunnar. Reynist þeim aðila, er fyrstur er valinn til samstarfs, ókleift að standa við ofangreind skilyrði skal ríkisstj. gefa hinum aðilanum kost á hinu sama.
5. Takist hvorugum aðilanum að standa við ofangreind skilyrði, er lagt til að ríkisstj. taki málið í sínar hendur og teljist þá óbundin öllum hagsmunaaðilum varðandi staðsetningu og velji sjálf samstarfsaðila og samstarfsform.“
Iðnrn. hefur í meginatriðum farið að tillögum nefndarinnar við undirbúning þessa frv. og hyggst hafa hliðsjón af þeim við framhaldsmeðferð málsins.
Það er vissulega nokkurt nýmæli að fleiri en einn aðili keppi um iðnaðarkost af því tagi, sem hér um ræðir, og ætli sér að reiða fram verulegt fjármagn í því skyni. Slíkur áhugi um iðnaðaruppbyggingu hlýtur að teljast jákvæður af hálfu samfélagsins, en reynslan verður að skera úr um hvor ber hærri hlut og finnur grundvöll fyrir slíku fyrirtæki. Ég tel ekki óeðlilegt að þeim aðila, sem hyggst byggja á útflutningi, gefist kostur á að láta reyna á markaðsöflun og teljist hún nægilega trygg að mati stjórnvalda verði notaðar heimildir til ríkisþátttöku í slíku fyrirtæki að því marki sem nauðsynlegt er talið innan ramma lagaheimilda. Um þessa málsmeðferð hafa hins vegar engar bindandi ákvarðanir verið teknar og reynist útflutningur ófýsilegur er eðlilegt að framleiðsla fyrir innanlandsmarkað verði á döfinni.
Heimildir í lagafrv. rúma stærri verksmiðjukostinn, svo sem eðlilegt má teljast, en ég vil benda á að í aths. með 3. gr. átti að vísu að standa að stofnkostnaður sé áætlaður, en ekki „um“, heldur „allt að“ 107 millj. kr. miðað við 1. jan. 1981. Miðað er við að hlutafé verði um 30% af stofnkostnaði fyrirtækisins.
Gert er ráð fyrir að iðnrh. og fjmrh. skipi fulltrúa ríkissjóðs á aðalfundi hlutafélagsins að jöfnu í samræmi við ríkisþátttöku, en um stjórn félagsins fari síðan eftir samþykktum samkv. hlutafélagalögum.
Að öðru leyti vísa ég til framsögu minnar um sjóefnavinnslu fyrr í þessari hv. þd. varðandi einstakar greinar frv. eftir því sem við á, en þær eru um margt hliðstæðar, nema hér er ekki gert ráð fyrir að ríkissjóður geti átt meiri hluta í hlutafélaginu.
Herra forseti. Báðir áhugaaðilar um stofnun hlutafélags um steinullarframleiðslu hafa áhuga á að þær heimildir, sem frv. þetta gerir ráð fyrir, verði lögfestar á þessu þingi. Ég vænti þess, að hv. þdm. og iðnaðarnefndir þingsins stuðli að því, að svo geti orðið.
Ég legg til að að lokinni þessari umr. verði málinu vísað til hv. iðnn. þessarar deildar sem leiti samvinnu við iðnn. Nd. um meðferð málsins til þess að greiða fyrir afgreiðslu þess á þeim dögum sem eftir eru af þessu þingi.