14.12.1981
Sameinað þing: 35. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 1527 í B-deild Alþingistíðinda. (1271)
1. mál, fjárlög 1982
Egill Jónsson:
Herra forseti. Það frv. til fjárlaga, sem hér er til umr., er það þriðja er núv. ríkisstj. leggur fram á Alþingi. Þar með hefur verið lagður grundvöllur að efnahagsstjórn og stefnu fyrir þrjú af fjórum árum kjörtímabilsins sem ríkisstj. hyggst hafa stjórnmálalega forsjá fyrir. Fyrsta fjárlagaárið, árið 1980, gat tæpast gefið vísbendingu um stefnu núv. ríkisstj. þar sem aðstæður í efnahags- og fjármálum hlutu að mótast að nokkru af stjórnárstefnu þeirra vinstri stjórna sem setið höfðu að völdum næstu ár á undan. Við afgreiðslu fjárlaga fyrir þetta ár kastaði ríkisstj. teningnum varðandi mótun þeirrar efnahagsstefnu sem hún hlaut að fylgja, og nú liggur fyrir að fjárlagafrv. það, sem nú er til umr., staðfestir óbreytta stefnu eða öllu heldur stefnuleysi núv. ríkisstj., — þeirrar sömu sem sagðist hafa á síðustu stundu bjargað virðingu Alþingis, ríkisstj. sem lofaði að leiða íslenska þjóð inn á nýjar brautir nýs tíma, niðurtalningar á verðbólgu og bættra lífskjara.
Hér sem endranær sannast að allt er þá þrennt er. Í þeim efnum er þriðja fjárlagafrv. engin undantekning. Lengur verða staðreyndir ekki faldar fyrir íslensku þjóðinni. Augljóst er hvert hefur stefnt í efnahags- og verðlagsmálum því að engin breyting er fyrirhuguð. Afgreiðsla fjárlaga, sem nú fer fram hér á Alþingi, er mikilvæg sönnun þess. Tvö ár eru að baki og tvö sams konar ár fram undan, ef ríkisstj. situr eins lengi að völdum og hún hefur gefið fyrirheit um. Menn hafa nú reynt fyrirheitin um samningana í gildi og að kosningar séu kjarabarátta, og nú stendur Framsfl. yfir moldum stefnu sinnar sem hann kallaði „niðurtalningu“ og þjóðinni var í síðustu kosningum talin trú um að væri hreint töfrabragð gegn verðbólgunni í þessu landi. Einu sinni talaði Framsfl. um „hina leiðina“. Til skamms tíma hefur hann talað um „niðurtalningu“. Hvaða snjallræði kemur næst?
Þrátt fyrir aukin ríkisumsvif, sem verið hefur eitt af einkennum núverandi stjórnarstefnu, hafa framlög til hinna ýmsu framkvæmdaþátta í þjóðfélaginu farið síminnkandi. Þetta á þó einkum við um fjárveitingar til grunnskóla, íþróttamannvirkja og hafna. Þessi samdráttur leiðir til vaxandi erfiðleika hjá sveitarfélögum sem leitast við að fjármagna það er vantar á framlög ríkisins svo að framkvæmdum geti miðað áfram með sem eðlilegustum hætti. Með svipuðum hætti eru áhrif þeirra verðlagsforsendna sem frv. byggir á. Samkvæmt álíti Hagstofunnar verður verðbólga að komast niður í 27% á næsta ári svo fjárveitingar verði að raungildi þær hinar sömu og frv. gerir ráð fyrir. Hér eins og víða annars staðar er full óvissa á ferðum þar sem ríkisstj. hefur brugðist fyrirheiti sínu um að verðbólgan verði komin niður í 10% á næsta ári.
Eitt gleggsta dæmi um áhrif verðbólgunnar á framkvæmdir kemur fram í útreikningum Vegagerðar ríkisins, sem lagðir voru fyrir fjvn.-menn. Þar segir að verði verðlagshækkun 33% lækki framkvæmdagildi vegaframkvæmda um 3.7 millj. kr., við 40% hækkun verðlags nemi framkvæmdarýrnunin 17.3 millj. kr. og við 45% hækkun verðlags milli ára mundi framkvæmdagildi rýrna um 34.4 millj. kr. Að sjálfsögðu gildir hið sama varðandi aðrar framkvæmdir.
Fyrir liggur að fjárveitingar vegna laga um búfjárrækt hafa verið allt of litlar á síðari árum og með engu móti unnt að framkvæma lögin með eðlilegum hætti. Á árinu 1980 skorti 1124 millj. kr., á þessu ári nemur vöntunin svipaðri upphæð, en nú loks er tólfunum kastað því að samkv. fjárlagafrv., sem nú er til umr., hefur þessi vöntun nálega þrefaldast frá fyrra ári, en áætlað er að hún nemi samkv. fjárlagafrv. 3112 millj. kr. svo að unnt verði að framkvæma búfjárræktarlögin.
Á árinu 1969 var lögum um jarðrækt breytt. Framlög samkv. þeim voru skert, en á móti kom að heildarfjárveiting samkv. lögunum var ákveðin til fimm næstu ára sú sama og verið hafði að meðaltali árin 1978 og 1979. Auðvitað var skýrt tekið fram að framlögin héldu fullu framkvæmdagildi og væru þannig verðtryggð. Það er skemmst frá því að segja, að við þetta fyrirheit hefur aldrei verið staðið. Árið 1980 nam vöntunin 200 þús. kr., á þessu ári 1.8 millj. kr. og samkv. frv. vantar tæpar I 5 millj. kr. Verði hér ekki bætt úr er ekki lengur til staðar það fjármagn sem landbúnaðinum var gefið fyrirheit um árið 1979. Hvað er þá orðið um stóru orðin um nýja stefnu í landbúnaði frá þeim tíma?
Margt fleira mætti segja um þá köldu kveðju sem kemur fram í fjárlagafrv. í garð bændanna í þessu landi, en þar sem endanleg umfjöllun um landbúnaðarmálin biður 3. umr. verða ekki fleiri þættir þeirra mála ræddir að þessu sinni. Hitt er alveg ljóst, að engin ríkisstj., sem setið hefur að völdum á Íslandi á síðari árum, hefur með sama hætti og núv. ríkisstj. gengið þvert gegn fyrirmælum þessara tvennra þýðingarmiklu laga í íslenskri landbúnaðarlöggjöf með því að veita ekki til framkvæmda þeirra það fjármagn sem lögboðið er.
Í dagblöðum að undanförnu hefur verið á það bent, að landbúnaðarvörur hafi hækkað verulega umfram kaupgjald í landinu. Samkv. því mætti ætla að hlutur landbúnaðarins hefði batnað fram yfir þær stéttir er kjör bænda taka mið af. Þessi skoðun er ekki óeðlileg þegar þess er gætt, að í stjórnarsáttmála ríkisstj. er mælt svo fyrir að niðurgreiðslur skuli vera fast hlutfall af útsöluverði landbúnaðarvara. En hér eins og annars staðar hafa orð og efndir farið í sitt hvora átt.
Samkv. upplýsingum frá Þjóðhagsstofnun námu niðurgreiðslur árið 1979 31.6% af búvöruverði, árið 1980 26.4% og á þessu ári lækka niðurgreiðslur enn og eru nú áætlaðar 22%. Frá árinu 1979 hafa því niðurgreiðslur minnkað úr ca. 1/3 niður í ca. 1/5 af búvöru verðinu. Þannig hefur uppgjör þessa fyrirheits stjórnarsáttmálans komið fram í reynd.
Augljóst er að núv. ríkisstj. stendur ráðþrota frammi fyrir þeim vanda í efnahagsmálum sem þjóðin hefur búið við að undanförnu. Þótt umr. um þau mál hafi komið upp á yfirborðið að undanförnu eru engar nýjar aðstæður fyrir hendi. Heyrst hefur að núverandi vandi sé meiri en menn áttu von á, og er það e. t. v. ein gleggsta sönnun þess, hve bláeygt stjórnarliðið hefur verið í þessum efnum. Engu er líkara en í þeim herbúðum hafi verið lagður trúnaður á hjalið við verðbólguna og að menn fyrst farið að ranka við sér þegar stjórnarstefnan hafði nálega komið atvinnuvegum þjóðarinnar í hreint þrot. Fjárlagafrv. staðfestir óbreytta stefnu: áframhaldandi verðbólgu, erfiðleika í atvinnurekstri og rýrnandi lífskjör.
Mönnum er að verða það ljósara með hverjum degi sem líður, hve stefna þessarar ríkisstj. er afturhaldssöm og nánast hættuleg fyrir framtíð þessarar þjóðar. Menn standa frammi fyrir því, að aukningu þjóðarframleiðslu eru viss takmörk sett við núverandi aðstæður. Þess vegna er höfuðnauðsyn að taka rösklega til hendi til eflingar framleiðslu í þessu landi. Með aukinni þjóðarframleiðslu er lagður grundvöllur að bættum kjörum fólksins. Hún er forsenda þess, að meira verði til skiptanna, og þar með eina raunhæfa leiðin til að unnt sé að draga úr skattheimtu í þessu landi um leið og með þeim hætti er lagður grundvöllur að auknu sjálfræði einstaklinganna, fastur grundvöllur til að byggja á trausta sókn gegn verðbólgunni í landinu. Þannig hefur íslenska þjóðin e. t. v. meiri þörf fyrir frjálslynda og víðsýna framleiðslustefnu, en nokkru sinni fyrr.
Hér hefur ríkisstj. brugðist. Engin ákvörðun hefur enn verið tekin um næstu stórvirkjun og er augljóst að stefna ríkisstj., sem fram kemur í þáltill. um þau mál sem nýlega hefur verið lögð fram á Alþingi, verður ekki afgreidd fyrir jólaleyfi þm., eins og ríkisstj. gaf þó fyrirheit um.
Tvö ár af starfsferli ríkisstj. líða án þess að hafist sé handa um raunhæft átak í uppbyggingu stóriðju í landinu og í raun hefur engin marktækur undirbúningur í þeim efnum átt sér stað. Þannig liða árin eitt af öðru og ný tækifæri í atvinnuuppbyggingu renna út í sandinn. Þjónustugreinar í þjóðfélaginu þarfnast síaukins fjármagns. Við núverandi aðstæður er leitast við að koma til móts við þá fjárþörf með samdrætti í framkvæmdum og aukinni skattheimtu. Það er stefna ríkisstj.
Nú eru aðeins fáeinir dagar eftir af þessu ári og brátt rennur nýtt ár upp. Nú sem fyrr eru margar spurningar bundnar ókomnum tíma, nýju ári. Að því er varðar stjórnmálin í þessu landi skapar fjárlagafrv. ekki nýjar spurningar. Það gefur ekki ný fyrirheit. Það segir hins vegar enn skýrara mál en nokkru sinni fyrr að núv. ríkisstj. veldur ekki því hlutverki sem hún hefur tekið að sér, þ. e. að hafa með höndum stjórnmálalega forsjá í þessu landi.