26.02.1982
Efri deild: 49. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 2683 í B-deild Alþingistíðinda. (2312)
205. mál, tekjuöflun vegna ráðstafana í efnahagsmálum
Lárus Jónsson:
Herra forseti. Það var athyglisvert að hlýða á mál hv. þm. Ólafs Ragnars Grímssonar þegar hann mælti fyrir áliti 1. minni hl. hv. fjh.- og viðskn. Þar greip hann til þess ráðs, sem gert hefur verið oft upp á síðkastið, að vísa til þess sem undurs og stórmerkis að það skuli ekki vera atvinnuleysi á Íslandi eins og í nágrannalöndum. Ég hef oft bent á að Íslendingar eru sér á báti í þessum efnum af þeirri einföldu ástæðu að þeir hafa þá sérstöðu að geta ausið úr hafinu umhverfis landið árlega þúsundum tonna af verðmætum fiski. Það er hliðstætt og ef þjóðir í nágrannalöndum okkar gætu ávallt haldið áfram að ausa úr auðlindum sínum á hverju ári tugum milljóna dollara eða einhverra annarra mynta sem jafngilda því.
Ég er þeirrar skoðunar, að menn ættu að huga frekar að því, hvernig stendur á að þjóðarframleiðsla Íslendinga vex minna ár frá ári. Hún staðnar á sama tíma sem við tökum slík gífurleg verðmæti úr hafinu umhverfis landið sem víð gerum og aukum ár frá ári. Það er miklu meiri spurning. Því miður held ég að hæstv. ráðh. og hv. stuðningsmenn ríkisstj. ættu að hyggja fremur að þessu en velta sér upp úr því, að það sé ekki atvinnuleysi á Íslandi, sem ekki hefur verið síðan aflabresturinn mikli varð 1978. Ég ætlaði ekki að fara út í slíka sálma, en aðeins að þessu tilefni gefnu vildi ég benda á þetta og jafnframt hversu snarlega hallar nú á í okkar þjóðarbúskap, eins og kom fram í ræðu hv. þm. Kjartans Jóhannssonar.
Um þetta mál, herra forseti, hefur verið mikið fjallað á Alþingi. Þetta er í rauninni smámál að því leyti til, að þar er um að ræða fyrst og fremst tilfærslur milli tekjuöflunarliða hjá ríkissjóði, eins og frv. ber heiti eftir. En það er athyglisvert, að ekki hefur þó komið fram í þessum umr., svo að mér sé kunnugt um, tilraun til að meta hvernig þetta heildardæmi kemur út. Hvernig breytast tekjur ríkissjóðs, hver verður skattalækkun samkv. þessu frv. og hver verður skattahækkun samkvæmt því og öðrum frumvörpum metið í nýjum krónum á verðlagi sem miðast við tekjur heilt ár?
Ég hef látið reikna þetta út fyrir mig nýlega í ljósi þeirrar staðreyndar, að tekjubreytingar milli ára munu verða núna um 52–53%. Það verður því lagt á í ár um 52–53% hærri tekjur en í fyrra. Skattvísitala er hins vegar ákveðin 150. Það þýðir að ríkissjóður tekur allmiklu meiri skatta en annars hefði orðið, ef skattvísitala væri hin sama og tekjubreytingin milli ára, og í fjárlögum er einungis gert ráð fyrir að tekjubreyting verði 50% milli ára þannig að tekjuáætlun ríkissjóðs er við þetta miðuð. Útkoman úr þessu dæmi er sú, að verði 52% tekjubreyting milli ára, hagnast ríkissjóður um 56 millj. kr. á því að halda skattvísitölunni í 150. Þar er um álagningartölu að ræða, þannig að innheimtir skattar yrðu nálægt 45 millj. kr. meiri en fjárlög gera ráð fyrir ef tekjubreytingin verður þessi. Nú er búist við að tekjubreytingin verði ívið hærri en 52–53% milli ára, og þá gæti álagningin hækkað frá þessum tölum, sem ég nefndi, auk 1 millj. í sjúkratryggingagjaldi. Hér stefnir þess vegna að því, að ríkissjóður taki a.m.k. 45–50–60 millj. kr. meiri skatta en fjárlög gera ráð fyrir og þyngi skattbyrðina á þessu sviði. Ég skal taka það fram, að þessar upplýsingar hef ég frá Reiknistofnun háskólans sem hefur borið saman skattkerfið eins og það er núna upp byggt með skattvísitölunni 150 og hins vegar með 52–53% hækkun. (ÓRG: Það hefur engin úttekt farið fram á framtölunum enn þá.) Fjárlög gera ráð fyrir þeirri 50% hækkun sem ég nefndi áðan. Fram hefur farið sú athugun á framtölum sem vanalega hefur farið fram á þessum tíma árs, og ég byggi þessa tölu, 52–53%, á síðustu hugmyndum Þjóðhagsstofnunar um skattbreytingar milli ára. Þarna hefur því ríkissjóður enn sem komið er að óbreyttum lögum tekjur fram yfir fjárlög sem nema þeim fjárhæðum sem ég nefndi áðan.
Samkvæmt grg. þessa frv. á tollafgreiðslugjald að gefa um 54 millj., auk þess sem söluskattur af tollafgreiðslugjaldi sem mun gefa ríkissjóði í tekjur um 19 millj., framlengt gjald á sælgæti og kex 8 millj. og skattur á banka og sparisjóði 50 millj. Þetta gerir allt saman, með því sem hækkun tekjuskattanna verður, um 178 millj. kr Á móti þessu á að lækka launaskatt um 30 millj., stimpilgjald um 20 millj. og tollalækkun af heimilistækjum nemur 22 millj. Skattalækkun verður 72 millj., en skattahækkun 186 millj., og þá er mjög varlega metinn sá tekjuauki sem ríkissjóður fær af því að halda skattvísítölunni 150. Heildarskattahækkun nettó verður því 114 millj. kr. í staðinn fyrir að því hefur oftast verið haldið á loft í umr. um þessi mál af hálfu hæstv. ríkisstj., að um tilslökun á sköttum sé að ræða. Vissulega er þar um tilslökun að ræða í launaskatti og stimpilgjöldum, þó um það megi deila hvernig framkvæmd þeirrar lækkunar eigi að vera. Ég er raunar þeirrar skoðunar, að launaskattslækkunin sé afskaplega hæpin vegna þess hve hún mismunar atvinnugreinum enn verulega þó að nóg hafi verið að gert áður. Hún flokkar t.d. iðnaðinn í svokallaðan samkeppnisiðnað og iðnað sem ekki er í samkeppni, en ég held að enginn heilvita maður taki undir að það sé í rauninni hægt að flokka iðngreinar með þessum hætti vegna þess að það eru allir í beinni og óbeinni samkeppni á Íslandi í iðnaði. En skattahækkunin nemur sem sagt nettó 114 millj. kr. á þessum forsendum. Það, sem ríkisstj. hyggst svo gera, er að hún ætlar að auka útgjöld ríkissjóðs með því að greiða niður 3% 1. febr. í vísitölu og 3% 1. maí. Þessar niðurgreiðslur munu kosta á þessu ári um 330 millj. kr., en á desemberverðlagi í ár yfir næsta ár um 600 millj. kr. Ég hef vakið athygli á hversu sú fjárhæð er hrikaleg. Hún er um það bil þreföld fjárhæðin sem er á fjárlögum til byggingar grunnskóla, heilsugæslustöðva, sjúkrahúsa, hafna, dagvistarstofnana og flugvalla í landinu. Líkar ráðstafanir hafa oft áður verið reyndar, t.d. 1978 af vinstri stjórn Ólafs Jóhannessonar þá um haustið, en þegar á næsta ári sprakk sú ríkisstjórn á limminu vegna þess um hve gífurlega fjáröflunarþörf er að ræða til að fara i þann feluleik og gervilausn sem niðurgreiðslur eru. Fjáröflunin á móti þessum niðurgreiðslum, 330 millj. kr., er niðurskurður upp á 120 millj., af niðurgreiðslufé á fjárlögum 35 millj. og af sérstökum fjárlagalið, sem átti að verja til efnahagsráðstafana, 125 millj. Og skattahækkunin er 114 millj. Heildarniðurstaðan er sú, að ríkissjóður mun þá standa betur, ef svo mætti að orði kveða, með þessum skattahækkunum og niðurskurði um eða yfir 50 millj. kr.
Nú er það grunur minn — því miður er hæstv. ráðh. ekki viðstaddur þessa umr. — að hæstv. ríkisstj. hugsi sér að ná þessari skattahækkun til þess að komast hjá niðurskurði að sama skapi. Engar upplýsingar hafa fengist um hvað eigi að skera niður, nema í tengslum við afgreiðslu lánsfjáráætlunar er ljóst að það á að skera niður enn frá því sem áður var framlög til sjóða atvinnuveganna.
Ég tel að það sé nánast ekki vansalaust að hæstv. ríkisstj. skuli ekki vera búin að gera neinni nefnd Alþingis grein fyrir þessum ráðstöfunum sínum. Ég hef spurst fyrir um það þráfaldlega í hv. fjvn. hvernig eigi að breyta fjárlögum frá því sem þau voru ákveðin. Ég hef fengið þær upplýsingar að fjvn.-menn, bæði þeir sem styðja ríkisstj. og þeir sem eru í stjórnarandstöðu, hafi ekki einustu hugmynd um hvernig eigi að haga þessum niðurskurði á nýsamþykktum fjárlögum, og það hefur fylgt með að málið væri hjá hæstv. ríkisstj. Ég hef óskað eftir því í nefndinni, að formaður hennar æski skýringa og skýrslu frá ríkisstj. um hvernig haga eigi þessum niðurskurði. Ég hef ekki fengið neinar upplýsingar um það.
Þegar við horfum á þetta dæmi ríkissjóðs, að hann ætlar að taka inn 50–60 millj. meira í sköttum en hann þarf til að ná endum saman, að forráðamanna hans sjálfra sögn, hlýtur sú grunsemd að vakna, þegar ekki er hægt að svara því, hvar á að skera niður, að ríkisstj. ætli að glutra því máli niður sem ég held að flestir hafi talið að væri þó eitthvað jákvætt í þessu kraðaki öllu hjá hæstv. ríkisstj., ef hún hugsaði sér að ná fé að nokkru leyti og þá helst að öllu leyti úr eyðslu ríkissjóðs til að ná þarna endum saman, vegna þess að í rauninni væri þarna verið að stórauka eyðsluna með niðurgreiðslum. Ágætur maður sagði einu sinni auk heldur um niðurgreiðslur, að með þeim fengju þeir ríku meira úr ríkissjóði en hinir snauðu. En að sjálfsögðu eru niðurgreiðslur eyðsla ríkissjóðs og þess vegna hefði verið jákvætt ef hæstv. ríkisstj. hefði skorið niður eyðsluna á öðrum sviðum á móti. Því miður er ekki útlit fyrir það, miðað við það sem ég hef hér bent á í þessum efnum.
Hv. þm. Ólafur Ragnar Grímsson taldi að allt væri þetta nú á góðri leið hjá hæstv. ríkisstj. og stefndi í rétta átt, verðbólgan á niðurleið og allt væri gott og blessað. Ég hef áður bent á að verðbólgustig nú, ef við mælum það á mælikvarða framfærsluvísitölu sem reyndist hækka eftir þrjá mánuði nú 1. febr. um 12.72%, væri miðað við það yfir ár yfir 60%–61.3% svo að nákvæmlega sé reiknað. En það er kannske ekki aðalmálið í þessu sambandi. Ríkisstj. hæstv. segist ætla að stefna að því að verðbólguhraðinn verði 30% á þessu ári. Allar opinberar stofnanir, hverju nafni sem nefnast, hafa hins vegar sagt að með þessum ráðstöfunum einum verði verðbólguhraðinn miklu meiri.
En það er eitt sem vekur athygli í þessu sambandi. Menn segjast hafa náð mjög góðum árangri í stjórn efnahagsmála í fyrra, verðbólgan hafi minnkað. Nú er ekkert af þeim úrræðum notað sem notuð voru í fyrra til að ná niður verðbólgunni. Það er nokkuð merkilegt t.d., ef hv. þm. Ólafi Ragnari Grímssyni tekst vel að koma sínum hugðarefnum á framfæri meðal þjóðarinnar, t.d. með því að halda glæsilegar ræður á Alþingi og fá til fréttaritara og hina og þessa sem hann lætur vita að hann ætli að halda tímamótaræðu á Alþingi, að hann minnist ekki á að nota sömu góðu aðferðirnar aftur. Það hefur hæstv. ríkisstj. ekki viljað gera nú. Nú kúvendir hún í sínum aðgerðum, heldur raunar upp í, eins og sagt er á sjómannamáli, menn beita upp í og halda sjó. En þau góðu ráð, sem hæstv. ríkisstj. brúkaði í fyrra, eru ekki nú í sjónmáli.
Herra forseti. Ég ætlaði ekki að gerast eins langorður og ég hef orðið núna, — það er mjög sjaldgæft að ég sé það, — en tilefnið var það sem hv. þm. Ólafur Ragnar Grímsson sagði. Þetta mál er margrætt hér og óþarfi að hafa um það fleiri orð.