06.05.1982
Sameinað þing: 89. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 4823 í B-deild Alþingistíðinda. (4619)
Umræður utan dagskrár
Sjútvrh. (Steingrímur Hermannsson):
Herra forseti. Ég skal með ánægju svara þeim spurningum sem hv. 1. þm. Reykv. beindi til mín. Ég sé reyndar að hann er ekki hér viðstaddur. (Gripið fram í.) Já, það er gott.
Ég vil í fyrsta lagi staðfesta að það er rétt sem kemur fram í Tímanum, að ég hafði ekki, þegar ég átti viðtal við blaðamanninn í gær, fengið í hendur nein gögn sem hæstv. iðnrh. ætlaði að leggja fram í þeim viðræðum sem fram fóru í gær og dag. Hins vegar hef ég í dag fengið afrit af því sem hann lagði fram í þessum viðræðum. Ég vil aftur á móti taka það skýrt fram, að ráðherranefndin hefur átt marga fundi um þessi mál. (Gripið fram í.) Fyrir þennan fund, undanfarnar vikur og mánuði, hefur ráðherranefndin fjallað um þetta mál, og ég efa ekki að hæstv. iðnrh. hefur rekið þessar viðræður á grundvelli þess sem við í ráðherranefndinni höfum orðið sammála um. Og ég vek athygli á því, að 26. febr. s. l. gekk ráðherranefndin frá grundvelli sem hún taldi rétt að hafa í sambandi við þessar viðræður, þ. e. hvernig málið yrði rekið.
Vegna annarrar spurningar hv. þm. vil ég segja það, að ég er ekki þeirrar skoðunar, að deilan við Alusuisse um verðlagningu á súráli og öðrum aðföngum geti fallið undir þá skilgreiningu, að þar hafi verið um að ræða sviksamlegt framferði eða athæfi. Ég vil taka undir það sem hæstv. forsrh. sagði um þetta í marsmánuði s. l. í sjónvarpi, en ég vil jafnframt leyfa mér að gera aðeins grein fyrir þessari niðurstöðu minni.
Um viðskipti Íslenska álfélagsins og Alusuisse er fjallað bæði í aðalsamningi og einnig í tækniaðstoðarsamningi.
Í gr. 27.03 í aðalsamningi segir m. a. að þessi viðskipti skuli vera eins og um óháða aðila sé að ræða. Og í gr. 2.03 í tækniaðstoðarsamningi segir að fyrirtækið skuli veita, ef ÍSAL óskar, þá aðstoð sem það getur til þess að tryggja aðföng á hagkvæmasta verði. Einnig segir í aðalsamningi að íslenska ríkisstj. eða iðnrh. fyrir hennar hönd geti látið endurskoða reikninga fyrirtækisins og fengið til þess óháð alþjóðlegt fyrirtæki, og skal sú krafa koma fram eigi síðar en í aprílmánuði. Þetta hefur þrisvar sinnum verið gert, þ. e. fyrst 1974, síðan 1981 og nú 1982, og er þá að sjálfsögðu um að ræða reikninga fyrra árs. Einnig segir í aðalsamningi, að ágreiningi megi vísa í gerðardóm.
Fyrirtækið Cooper & Lybrandt var fengið til að fara yfir þessa reikninga, bæði fyrir árið 1980, sem var endurskoðað í samræmi við ákvæði samningsins, og einnig yfir reikninga fyrirtækisins frá árunum 1974–1979, en sú endurskoðun er ekki samkv. þessu ákvæði samningsins eða kröfu ríkisstj. sem fram þarf að koma í aprílmánuði. Ég fyrir mitt leyti er ásáttur um þá niðurstöðu, sem Cooper & Lybrandt kemst að, og tel að niðurstaða fyrirtækisins sé byggð á veigamiklum rökum. Hinu er hins vegar ekki að neita, að fyrirtækið Alusuisse vefengir þetta og leggur annan skilning í þessi ákvæði sem ég nefndi, þ. e. fyrst og fremst ákvæði tæknisamningsins, hvað í því felist, að fyrirtækinu beri skylda til að útvega hráefni á lægsta fáanlegu verði. Þarna er sem sagt deila um lagatúlkun, og það þarf að fá úr þessu skorið og á tvímælalaust að vísa þeim ágreiningi í gerðardóm, eins og samningurinn gerir ráð fyrir. Ég fagna því, að hæstv. iðnrh. hefur í viðræðunum í dag boðið að hafa þá meðferð á þessu deilumáli.
Hins vegar fjallar grein aðalsamningsins nr. 41.02 um riftun á samningi ef um sviksamlegt athæfi er að ræða, og ég tel ekki fyrir mitt leyti að þessi ágreiningur um lagatúlkun og það sem af því leiðir, þ. e. um skattskuld fyrirtækisins, geti fallið undir það. En ég vil hins vegar taka skýrt fram að ég tel að það eigi að ganga af fullum krafti eftir því, eftir þeim leiðum sem færar eru, að skattskuldin verði greidd. Og ég er sammála því sem gert hefur verið í sambandi við skattskuldina frá 1980, að hún hefur verið færð fyrirtækinu til skuldar. Þá er að sjálfsögðu opið fyrir Alusuisse að kæra þann verknað til gerðardóms. — Ég vona, að ég hafi þá svarað spurningunni um sviksamlegt athæfi.
Ég vil hins vegar í sambandi við þetta mál allt taka það fram, að við framsóknarmenn leggjum á það höfuðáherslu, að sem fyrst náist samningar um verulega hækkun á raforkuverði. Við teljum að sá grundvöllur, sem við var stuðst þegar samið var m. a. um breytingu á raforkuverðsákvæðum aðalsamningsins og staðfest hér á hinu háa Alþingi 1976, sé brostinn. Það hafa orðið svo gífurlega miklar breytingar á orkuverði í heiminum, að það raforkuverð, sem nú er greitt, stenst ekki þann samanburð. Ég minni á að í þeim samningi er kveðið svo á að það skuli fylgja markaðsverði á áli að 40%. Hins vegar hefur orkuverð hækkað almennt enn meira og þessi viðmiðun hefur hvergi nægt til að tryggja að okkar mati eðlilega greiðslu á raforku til álversins. Við teljum því að í raun og veru eigi að kappkosta að leggja annan ágreining til hliðar, t. d. í gerðardóm, ef það getur orðið til þess, að viðræður hefjist nú þegar um hækkun á raforkuverði. Það er haft eftir mér í einu blaði í dag, að ég telji reyndar ágreininginn um skatta smámuni borið saman við hækkun á raforkuverði. Ég vek athygli á því, að deilan um 1980, þ. e. skattskuldina þá, nemur um 2 millj. 650 þús. dollara eða um 27 millj. ísl. kr. Hins vegar, við skulum segja, er tvöföldun á raforkuverði um 80 millj. ísl. kr. Þarna er fjárhagslega um miklu, miklu stærra mál að ræða út af fyrir sig, og þess vegna leggjum við á það höfuðáherslu, að það verði tekið fyrir.
Það kom fram hjá hv. þm., að ásakanir um sviksamlegt athæfi stæðu í vegi fyrir þessu. Ég vil taka það skýrt fram, að ríkisstj. hefur aldrei samþykkt neina slíka ásökun, eins og komið hefur reyndar fram hjá hæstv. forsrh. og áður er vísað til. Mér sýnist að allur málatilbúnaður um þetta sé á misskilningi byggður. Ég tek undir það, að hann þarf að leiðrétta, og ég veit ekki betur en hæstv. iðnrh. hafi lagt sig fram við að leiðrétta það einnig. Ég vona að a. m. k. fáist sá misskilningur lagður til hliðar og verði ekki til að koma í veg fyrir viðræður og samninga um hærra raforkuverð, og sömuleiðis yrði þá deilan um skattana lögð í gerð.
Ég vil jafnframt taka það fram út af öðru sem hér hefur komið fram, að við framsóknarmenn teljum að endurskoða þurfi ýmis önnur ákvæði samningsins. Ég hef ætíð haft efasemdir um skattaákvæði samningsins sem gerir ráð fyrir hámarki og lágmarki og leiðir til þeirra deilna sem endurteknar eru, við skulum segja vegna mismunandi túlkunar á þeim ákvæðum sem um þetta fjalla. Ég hef ætíð verið þeirrar skoðunar, að skynsamlegra sé að leggja á aðstöðugjald eða veltuskatt sem verði ekki háður neinum efasemdum og deilum, og ég tel að það mál eigi að taka upp að nýju. Um þetta hygg ég að allir hafi verið sammála á sínum tíma þótt ekki næðist um það samkomulag við svissneska fyrirtækið.
Þá vil ég einnig taka það fram, að við framsóknarmenn höfum hvað eftir annað samþykkt sem grundvallarstefnu að við Íslendingar eigum helst meiri hluta í þeim stóriðjufyrirtækjum sem hér eru reist með tilstuðlan eða í samvinnu við erlenda aðila. Ég sagði: helst meiri hl., vegna þess að við gerum okkur að sjálfsögðu grein fyrir því, að veruleg áhætta getur fylgt slíku, og okkur er ljóst, að það verður að skoða vandlega hvert tilfelli. Við kjósum reyndar frekar að slík fyrirtæki sem mikil áhætta fylgir verði ekki reist hér á landi. Álbræðslan er hins vegar staðreynd og við teljum sjálfsagt að athuga mjög vandlega hvort við Íslendingar getum orðið eignaraðilar að álbræðslunni. Ég tel í því sambandi að þær hugmyndir, sem fram hafa komið í viðræðum við ýmsa erlenda aðila, t. d. Japani og fleiri, um leiðir til að eignast hluti í álbræðslunni, séu mjög athyglisverðar — mjög svo. Ég tel sjálfsagt að skoða þær mjög vandlega, en endurtek að í því sambandi verður vitanlega að athuga alla þá áhættu sem slíku fylgir, m. a. hvernig markaðshorfur eru og hvaða tryggingu við höfum fyrir að geta selt af framleiðslu álversins. Við vitum að t. d. nú hafa safnast mjög miklar birgðir af áli í heiminum og það er selt langt undir hinu svokallaða skráða verði. Mér sýnast mjög athyglisverðar þær hugmyndir sem fram hafa komið um þriðja aðila að þessu álveri, t. d. í þeim hlutföllum sem ég slæ hér fram, án þess að það sé að sjálfsögðu á nokkurn máta bindandi, að við Íslendingar eignumst 1/3. Mér sýnist, að þetta gæti vel orðið til þess að dreifa áhættunni á skynsamlegan máta og tryggja enn betur sölu á afurðum álversins.
Í þessu sambandi er töluvert rætt um stækkun álversins. Ég vil taka það fram, að ég tel stækkun koma vel til greina í tengslum við slíka heildarsamninga um verulega hækkun raforkuverðs, breytta eignaraðild o. fl. Því verður áreiðanlega ekki neitað, að álverið í Straumsvík er orð í raun og veru gamalt tæknilega og það hafa orðið mjög miklar framfarir á ýmsum tæknisviðum, m. a. til orkusparnaðar, sem ekki eru nema að mjög litlu leyti nýttar í þessu álveri og verður vart komið við í þessu gamla álveri, þótt þar hafi nú orðið athyglisverðar breytingar í sambandi við hreinsun o. fl. Það er einnig staðreynd, að álver af þessari stærð, rúmlega 80 þús. lestir, er langtum minna en nú er talið hagkvæmt að reka. Og það er í þriðja lagi staðreynd, að í Straumsvík er að sjálfsögðu komin góð höfn og mjög mikil aðstaða önnur sem nýtist að fullu fyrir stærra álver. Mér sýnist þess vegna mjög athyglisverður möguleiki fyrir okkur Íslendinga, ef við gerumst þarna stórir eignaraðilar, að standa að stækkun álversins, og ég held að það gæti orðið skynsamlegur orkunýtingarkostur í sambandi við virkjanir og við höfum nýlega ákveðið hér.
Ég vil svo ljúka þessum orðum með því að segja að ég tel að það séu mjög athyglisverðir möguleikar nú uppi um breytingar á álsamningnum um aðild okkar að fyrirtækinu og þá um leið um stóriðju sem geti orðið íslensku þjóðarbúi til verulegrar hagsældar og hagnaðar. En ég endurtek að hér er um svo gífurlega stórt fyrirtæki að ræða og um svo stórar fjárhæðir að ræða að allur undirbúningur þarf að vera hinn besti, og ég treysti hæstv. iðnrh. til að haga málum svo.