24.11.1981
Sameinað þing: 25. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 1034 í B-deild Alþingistíðinda. (834)
38. mál, fangelsismál
Salome Þorkelsdóttir:
Herra forseti. Hér er til umr. till. til þál. um fangelsismál sem gerir ráð fyrir að skipuð verði sjö manna nefnd til að gera úttekt á fangelsismálum. Ég er sammála efni þessarar till. og lýsi stuðningi mínum við hana.
Fangelsismálin hafa verið mikið í umræðum í fjölmiðlum undanfarin ár. Ýmis tilefni hafa komið þessari umræðu af stað, og þungar ásakanir hafa fallið í garð þeirra sem bera ábyrgð á þessum málum. Þessi þáltill. var tilefni til umfjöllunar í útvarpi fyrir skömmu þar sem rætt var við annan flm. till., hv. 7. þm. Reykv., og í framhaldi af ummælum hans við fangaverði og fulltrúa í dómsmrn. Ég ætla ekki að fjalla um þær umræður hér, en hv. 7. þm. Reykv. lét þar stór orð falla og gaf fyrirheit um meira þegar umræður yrðu um málið á hv. Alþingi. Það fyrirheit hefur hann staðið við nú. Sjálfsagt eru þau orð ekki ofsögð sem hann hefur látið frá sér fara, en það er e. t. v. nokkuð þungur dómur sem er kveðinn upp yfir núv. hæstv. dómsmrh., því að ég er hrædd um að þessi miklu vandamál í fangelsismálunum séu eldri en vera hans í þeim ráðherrastól. En hvað sem um fram komnar ásakanir varðandi meðferð einstakra fanga má segja held ég að stór þáttur í þessu öllu saman sé að skilning h já þeim, sem með fjárveitingavaldið fara, hafi skort á þýðingu þess að búa svo að þessum málum í heild að þau gefi kost á því að refsifangar komi betri og hæfari menn út í þjóðfélagið eftir að refsivist lýkur.
Eins og fram kemur í grg. með till. lagði ég fram fsp. á s. l. vori til hæstv. dómsmrh. um fangelsismálin. Þessi fsp. mín var í fjórum liðum og vona ég, herra forseti, að mér leyfist að lesa hana hér nú, en þar var spurt hvort fyrirhugaðar væru úrbætur í fangelsismálum í náinni framtíð og þá einkum varðandi eftirfarandi þætti: að stofna vinnuhæli fyrir unglinga, sbr. lög um fangelsi og vinnuhæli, nr. 38 24. apríl 1973, um vistun geðsjúkra fanga, endurhæfingu fanga innan fangelsanna og um kvennafangelsi. Ég lagði þessa fsp. fram 12. maí s. l., og hæstv. dómsmrh. var tilbúinn með svör sín fáeinum dögum síðar. Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir mínar fékkst málið ekki tekið á dagskrá hér á hv. sameinuðu þingi og var tímaskorti borið við þar sem stutt væri til þinglausna. Vissulega olli þetta mér vonbrigðum þar sem ég taldi fulla ástæðu til að fá umr. um þessi mál á hv. Alþingi. En málið þótti ekki svo mikilvægt að eyða mætti í það tíma á síðustu dögum þingsins. Niðurstaðan varð því sú, að ég féllst á skrifleg svör hæstv. dómsmrh. heldur en engin svör og gerðist það á þinglausnadegi.
Ég vil við þetta tækifæri, þó seint sé, þakka hæstv. dómsmrh. fyrir svör hans. Þar kemur fram þrátt fyrir allt, að unnið er að úrbótum í fangelsismálum. Er það vel því að mörg óleyst og brýn verkefni eru fram undan. Það er ánægjuefni, að svo virðist nú að tekist hafi að leysa t. d. vistunarmál þeirra kvenfanga, sem hafðir voru í gæslu á Akureyri, með því að nú hefur fengist húsnæði fyrir þessar konur austur í sveitum. Það kemur fram í svörum hæstv. dómsmrh., að vistun geðsjúkra fanga er eitt af brýnustu vandamálum sem óleyst eru, og við getum víst öll verið sammála um það. Þess er að vænta, að í þeim efnum verði tekið í alvöru á málinu og raunverulegar úrbætur gerðar. Það mál þolir heldur enga bið.
Ég ætla ekki að tala langt mál um svör hæstv. ráðh. við fsp. mínum, þar sem þessi till. til þál., sem hér er til umr., mun væntanlega, ef samþykkt verður, verða til þess að allir þættir þessara mála verði teknir til meðferðar og áætlun gerð um framtíðarskipan þeirra. Ég vil þó geta þess, að fsp. mín til hæstv. dómsmrh. var fram borin í framhaldi af fundi sem ég sat 27. apríl s. l. og boðað var til að tilhlutan nefndar er fjallaði um málefni fanga. Margt athyglisvert og fróðlegt — og mætti kannske segja: óhugnanlegt kom fram á þeim fundi, enda margir frsm. gjörkunnugir fangelsismálum.
Tilgangurinn með því að vista refsifanga í fangelsi hlýtur að vera sá, að hann, þ. e. refsifanginn, komi að lokinni úttekt á refsingu út í þjóðfélagið sem nýtur þegn. Eins og málum er nú háttað er það undir hælinn lagt hvort slíkt gerist. Því miður virðist það vera svo, að margir þessara ógæfusömu manna lenda í þeim vítahring að fangelsið verður þeirra eina örugga athvarf, því að um leið og út er komið fer allt í sama horfið. Þetta kom greinilega fram í ræðu hv. 7. þm. Reykv. áðan, en svar við þessu vandamáli var á þessum umrædda fundi að brýn nauðsyn væri á endurhæfingu fanga innan fangelsanna og unglingavinnuhæli.
Fréttir hafa birst af því í blöðum, að refsifanga hefði verið gert kleift að stunda iðnnám á meðan á refsivist stóð. Sá ungi maður virðist horfa björtum augum — eða við ættum kannske að láta nægja að segja bjartari augum — til framtíðarinnar. Refsivist hans hefur því greinilega borið jákvæðan árangur. Í svörum hæstv. ráðh. varðandi fsp. mína um stofnun unglingavinnuhælis segir orðrétt, með leyfi forseta:
„Rn. telur að stofnun slíks unglingavinnuhælis verði að bíða þess, að leyst hafi verið önnur brýnni úrlausnarefni í fangelsismálum, nema sérstakar aðstæður séu fyrir hendi sem gera það æskilegt að koma slíku vinnuhæli á fót, eins og t. d. ef Krýsuvíkurskólanum yrði breytt í unglingavinnuhæli.“
Það er að sjálfsögðu matsatriði hver eru brýnust úrlausnarefni í fangelsismálum, en ég leyfi mér að benda á að það hlýtur að skipta miklu máli varðandi óharðnaða unglinga, sem lenda í afbrotum, hvernig aðbúnaður er fyrir hendi. Í þeim efnum væri hægt að vinna fyrirbyggjandi starf ef aðstaða væri til þess.
Um langt skeið hefur það verið áhugamál aðstandenda Krýsuvíkurskólans að koma húsnæðinu í notkun eftir að séð var að það hlutverk, sem honum var ætlað upphaflega, er ekki lengur fyrir hendi. Ýmsar athuganir hafa farið fram í þeim efnum og viðræður við ýmsa aðila, m. a. fulltrúa dómsmrn. Engar niðurstöður hafa orðið, en þó er mér kunnugt um að húsið hefur a. m. k. verið skoðað af fulltrúum rn. Eignaraðilar þessa skóla mundu fagna því, ef möguleiki yrði að nýta húsið fyrir unglingavinnuhæli, og telja að vart væri hægt að finna því betra hlutverk, miðað við breyttar forsendur. Ég vænti þess, að þetta mál verði athugað mjög ítarlega af væntanlegri nefnd, hvort það væri þess virði að yfirtaka húsnæði Krýsuvíkurskólans og nýta í þágu einhverra þeirra ógæfusömu hópa sem dæmdir eru til fangavistar í lengri eða skemmri tíma og kalla á hjálp um betri aðbúnað og endurhæfingu. Þetta húsnæði hefur upp á aðstöðu að bjóða fyrir vinnuhæli og endurhæfingu fanga.
Ég vil taka undir það, að góður styrkur væri að reynslu og þekkingu séra Jóns Bjarmans fyrir nefndina sem væntanlega verður samþykkt hér á hv. Alþingi að taki til starfa, því að sennilega eru það fáir sem þekkja eins vel til þessara mála og hann.
Herra forseti. Ég skal ekki hafa þessi orð mín öllu lengri, en ég þakka flm. þessarar till. fyrir að hafa lagt hana fram, endurtek stuðning minn við hana og vænti þess, að hún fái skjóta afgreiðslu hér á hv. þingi.