27.10.1982
Neðri deild: 5. fundur, 105. löggjafarþing.
Sjá dálk 214 í B-deild Alþingistíðinda. (139)
28. mál, málefni aldraðra
Félmrh. (Svavar Gestsson):
Herra forseti. Ég má satt að segja til með að koma athugasemdum mínum núna á framfæri. Ég get eiginlega ekki setið lengur kyrr ef ég á von á að fá jafnvitlausan texta og þann sem hér var fluttur síðast. Ég á reyndar ekki von á því. En það er best að ég komi því strax á framfæri, að það sem hv. þm. var að segja hérna áðan er náttúrlega svo mikil fjarstæða að það tekur nánast engu tali og væri ástæða til að fara um það mörgum og ítarlegum orðum. (HBI: Þá er nú best að gera það.) Það mál er hins vegar svo flókið og erfitt að ég ætla ekki að gera það. Ég ætla ekki að hafa ræðuna mjög langa, heldur stutta. (ÓÞÞ: Skilja þm. ekki flókið mál?) Það er ábyggilega betra fyrir hv. þm. að fá þetta í einföldu og stuttu máli — og alla þm.
Það sem ég vil segja er þetta: Auðvitað er áætlunin um fjármögnun á byggingum fyrir aldraða úr Framkvæmdasjóðnum ekki ákvörðun heilbr.- og trmrh. Hún er tillaga að áætlun og heilbr.- og trmrh. ber að setja þá tillögu fram samkv. lögum í landinu.
Hv. þm. ættu að lesa þessi lög svo og frv., sem hér liggur á borðum okkar, áður en þeir fara að fordæma þau vinnubrögð, sem hér eru uppi, sem stórkostlegt hneyksli og nýlendustefnu. Staðreyndin er sú, að í frv. um málefni aldraðra er gert ráð fyrir að heilbr.- og trmrh. leggi fyrir fjvn. áætlun til 5 ára um hvernig fé sjóðsins verði ráðstafað. Það er ráðh. skylt að gera. Svo einfalt er þetta mál. Ráðh. væri að bregðast lagaskyldu ef hann ekki legði þessa tillögu fyrir fjvn.
Nú hefur því verið haldið fram, að ráðh. hafi í þetta skipti með billegu kjördæmapoti verið að hrifsa alla þessa peninga suður til Reykjavíkur og Reykjanesumdæmis. (Gripið fram í.) Ég vil í fyrsta lagi segja þetta: Þetta er í fyrsta sinn svo ég muni til hér á hv. Alþingi að því hafi verið haldið fram að peningar hafi verið sogaðir til Reykjavíkur á grundvelli kjördæmapots, þannig að þetta er söguleg fullyrðing hjá hv. ritara þessarar deildar. En hitt er ljóst, að þörfin hér á Reykjavíkursvæðinu fyrir stofnanir vegna aldraðra var gífurlega alvarleg. Það var um að ræða og er sumpart enn um að ræða neyðarástand. Gamalt fólk á Vestfjörðum, Austfjörðum eða á Norðurlandi er ekkert betur sett með B-álmuna hálfkláraða suður í Fossvogi. Þess vegna var tekin á það stefna að reyna að ljúka við þessa byggingu á Reykjavíkursvæðinu, B-álmuna, eins fljótt og hægt er. Það gengur of seint, að mínu mati, en ekki of hratt. Og framkvæmdum við hjúkrunarheimilið í Kópavogi, Hrafnistu í Hafnarfirði og stofnunina við Snorrabraut liggur á. Ég tel að það sé réttlætanlegt að Alþingi ákveði að þeir peningar, sem þarna er um að ræða, fari til að ljúka við þessar stofnanir, þannig að unnt sé að taka við því fólki sem líður neyð úti í samfélaginu vegna þess hvernig ástandið er. Og það er ekki bara þetta fólk sem þarna á um sárt að binda, heldur líka og kannske fyrst og fremst fjölskyldur þessa fólks, sem búa við mjög alvarlega erfiðleika. En ég er ekkert að gera lítið úr þeim vanda sem er úti um landið. Ég vil ekki gera neitt lítið úr þeim vanda, en ég er bara að segja þetta: (Gripið fram í.) Hérna er höfuðatriði að menn átti sig á því að um var að ræða mjög alvarlegt heilbrigðis- og félagslegt vandamál, sem varð að taka á hér á þessu svæði.
Þegar þessi mál komu til umr. hér á Alþingi í fyrra var það nefnt, að auðvitað ætti þetta mál að fara í fjvn. Ég tók undir það, að ég gæti vel hugsað mér að fjvn. færi höndum um þetta mál. Ég hef auðvitað ekkert á móti því. Því í ósköpunum skyldi ég hafa það? En ég áskil mér auðvitað allan rétt til að vera með tillögur í þessu efni og þær hef ég gert. Ef fjvn, vill hafa með þetta mál að gera ákveður Alþingi auðvitað að það skuli vera svo, en meðan við störfum eftir tilteknum lögum um Framkvæmdasjóð aldraðra hefur ráðh. þá skyldu að gera tillögur um 5 ára áætlun um hvernig þessu fjármagni á að ráðstafa.
Þegar við stóðum frammi fyrir því verkefni að úthluta úr sjóðnum var alveg ljóst að verkefnið var svo mikið og erfitt að það voru fjöldamargar stofnanir sem við urðum í raun og veru að ýta til hliðar. Við urðum að velja og hafna. Og við tókum þá stefnu að segja sem svo: Við leggjum fyrst fjármagn í hjúkrunarheimili, við leggjum fjármagn í elliheimili. En íbúðirnar eru númer þrjú, eins og við settum þessa forgangsröð upp. Við sögðum síðan: Íbúðirnar eiga að fjármagnast með lánum að einhverju leyti frá Húsnæðisstofnun ríkisins. Á þessu ári nemur sá lánaflokkur til íbúða fyrir aldraða og dagvistarheimili 17 millj. kr. Ég veit ekki nákvæmlega hvernig það skiptist, en heildin er 17 millj. kr.
Mér var hins vegar ljóst strax og ég fékk fyrstu tillögurnar frá stjórn Framkvæmdasjóðs aldraðra, að ráðh., hver svo sem hann er, stenst það ekki að ekkert af þessum peningum fari til íbúðanna. Þess vegna lagði ég það til við stjórn sjóðsins, að það yrði ákveðið að eins og 10. hluti af fjármagni sjóðsins á hverjum tíma gengi til íbúða fyrir aldraða. Þessa tillögu sendi ég stjórn sjóðsins einhvern tíma í sumar. Það er tilviljun að það var einmitt í gær sem ég undirritaði reglur um að svona skyldi þetta vera, að ca. 10. partur af úthlutunarfénu færi til íbúðanna og hitt í hjúkrunarheimili og dvalarstofnanir. Auðvitað er hægt að breyta þessu, en ég var þeirrar skoðunar, að enginn ráðh. stæðist það í rauninni pólitískt að láta ekkert af þessu fé fara til íbúðanna og á því byggist mín afstaða. Hún byggist líka é þeirri reynslu sem ég hafði frá umr. hér á Alþingi á s.l. vetri. En það breytir ekki því, að ég er þeirrar skoðunar að hjúkrunarþörfin sé í raun og veru brýnasta þörfin. Ég hvika ekki frá þeirri skoðun, en vegna þess að ég vildi ekki skella skollaeyrum við þeim hugmyndum og áherslum sem fram höfðu komið, þá lagði ég þessa starfsreglu fyrir sjóðinn og undirritaði hana í gær.
Þetta vildi ég segja út af orðum hv. þm. Ólafs Þórðarsonar. Ég er satt að segja nokkuð undrandi á þeim orðum. Ég hefði gjarnan viljað að hann hefði rætt þessi mál við mig með rólegum hætti, vegna þess að þá held ég að menn hefðu ekki þurft jafnlengi að byrgja inni með sér jafnmikla reiði og þá sem braust út í orðum hans hér áðan, sem ég held að hafi verið mælt í fljótfærni.
Þetta eru þær hugmyndir sem liggja á bak við okkar afstöðu. Og mér er engin launung á því, að ég tel að það hefði í raun og veru þurft að ganga hraðar til verks en ekki hægar í sambandi við hjúkrunarstofnanir fyrir aldraða hér á Reykjavíkursvæðinu.
Það er um það talað, að tvö kjördæmi hafi orðið út undan. Mig minnir að hv. þm. Karvel Pálmason hafi nefnt það. Ástæðan til þess er sú, ég hafði hreinlega ekki sett málið upp eftir kjördæmum. En ástæðan til þess að þetta mun vera svo, eins og hv. þm. fullyrti, er fyrst og fremst sú, að það komu ekki umsóknir úr þessum kjördæmum, að ég held, um annað en íbúðir. Það mun hafa komið til sjóðsins ósk vegna íbúðanna á Ísafirði og einnig vegna íbúða á Reykhólum, en sú ósk kom mun seinna en ákvörðun var tekin um úthlutun úr sjóðnum.
Þessar eru skýringarnar. Til marks um að við tökum tillit til þess sem fram kemur m.a. í fjvn., þá vil ég upplýsa að eftir að málið hafði verið lagt fyrir fjvn. breyttum við í ráðuneytinu nokkrum úthlutunartölum af hálfu Framkvæmdasjóðsins eftir að við höfðum hlýtt á ábendingar í fjvn. Þannig er ekki hægt að segja að ráðuneytið hafi skellt skollaeyrum við óskum, hugmyndum og umsögnum sem komið hafa fram. En ég harma í ljósi þeirra umr. sem hér hafa farið fram, einkum af hálfu hv. þm. Ólafs Þórðarsonar, að menn skuli ekki hafa komið og rætt þessi mál í rólegheitunum áður en þeir sprungu út með þessum sérkennilega hætti hér í ræðustólnum áðan.
Ég vil leyfa mér að þakka hv. þm. Pétri Sigurðssyni og öðrum, sem hér hafa talað, góðar undirtektir við málið almennt. Ég er viss um að þau orð eru til marks um að menn ætla að setja sér að reyna að ljúka málinu á þessu þingi, núna fyrir áramótin.
Einn hv. þm. benti mér á að frv. fylgdi ekki kostnaðaráætlun í því formi sem því hefur verið dreift hér í, eins og skylt er samkv. lögum nr. 13/1979, Ólafslögum, lögum um efnahagsmál o.fl. Það er rétt. Í framsöguræðu minni s.l. vor gerði ég þess vegna grein fyrir kostnaðinum. Ég endurtók það ekki hér, en ég ætla að gera það vegna þessara ábendinga sem ég fékk frá hv. þm.
Það var talið samkv. útreikningum að ákvæði frv. um hækkun vasapeninga, þegar þau væru að fullu komin til framkvæmda, hefðu í för með sér kostnaðarauka fyrir ríkissjóð 1981 sem svaraði um 10 millj. kr. Síðan var gert ráð fyrir að kostnaðarauki ríkissjóðs vegna heimaþjónustunnar, sem ég gerði hér grein fyrir áðan, væri um það bil 5 millj. kr. En kostnaðurinn við Framkvæmdasjóð aldraðra er auðvitað að verulegu leyti borinn uppi af sköttum og síðan er um að ræða framlög úr ríkissjóði, sem ekki eru viðbót við það sem verið hefur í þeim efnum, allavega ekki eins og þessir hlutir hafa gengið fyrir sig. En á móti þessum tölum ber að hafa það í huga, að samkv. útreikningum Reykjavíkurborgar og fjárlaga- og hagsýslustofnunar og fjmrn. var gert ráð fyrir að tilflutningur heilsugæslunnar í Reykjavík, að númera læknakerfið yfir á hið nýja heilsugæslukerfi, mundi kosta borgina jafnvel í kringum 10 millj. kr. og jafnvel eitthvað hærri upphæð. Þess vegna er það sem ég vil nota tækifærið og taka það fram, að það er mjög brýnt frá sjónarmiði Reykjavíkurborgar að ef þetta nýja heilsugæslukerfi á að ganga fram gangi þetta frv. fram líka vegna þess að það mun létta af borginni nokkrum kostnaði í sambandi við heimaþjónustuna. Hversu há sú upphæð er liggur ekki fyrir, en það munar eilítið um það og það skiptir máli frá sjónarmiði borgarstjórnar Reykjavíkur.
Herra forseti. Ég vænti þess að ég hafi svarað þeim fsp. sem fram hafa komið. Aðalatriðið í mínum huga er það, að við sameinumst um þetta frv. Þó kann að vera ágreiningur um önnur atriði eins og fjármögnun, en það eru hlutir sem liggja fyrir utan þetta mál. Ég vil aðeins að lokum endurtaka það, að ég sagði að fjármögnun þessa ætti að vera einföld. Þá er ég auðvitað fyrst og fremst að tala um þá deilu sem uppi hefur verið að undanförnu um reksturinn. Hérna er deilumálið í sambandi við Framkvæmdasjóð aldraðra stofnkostnaðaratriði, sem í raun og veru kemur rekstrinum út af fyrir sig ekki sérstaklega við, en auðvitað þarf það að vera einfalt og glöggt líka. Ef Alþingi vill koma sér saman um aðrar reglur í þeim efnum er ég reiðubúinn til þess að standa að þeim. Aðalatriðið í mínum huga er að þessir fjármunir, sem þarna er um að ræða, skili sér sem fyrst í betri þjónustu fyrir aldraða.