14.03.1983
Sameinað þing: 66. fundur, 105. löggjafarþing.
Sjá dálk 3169 í B-deild Alþingistíðinda. (3197)
Almennar stjórnmálaumræður
Forsrh. (Gunnar Thoroddsen):
Herra forseti. Góðir hlustendur. Þegar það lá fyrir á s.l. ári að þjóðarbúið hefði orðið og yrði fyrir miklum áföllum af ytri og innri ástæðum, óviðráðanlegum, þá ákvað ríkisstj. að undirbúa efnahagsaðgerðir og tóku þær gildi í ágústmánuði. Það var ljóst, að einn helsti vandinn, sem við var að glíma, var hinn mikli viðskiptahalli sem á okkur skall á óvart. Nú, eftir rúmlega eitt misseri, liggja fyrir ýmsar upplýsingar um það, hver árangur hefur orðið af þessum aðgerðum í ágúst.
Þess er fyrst að geta, að ríkisstj. setti sér það mark að reyna að draga úr þessum viðskiptahalla og eyða honum á næstu tveimur árum þannig að þá hefðum við náð jöfnuði í viðskiptum við útlönd. Því var spáð að viðskiptahallinn í fyrra mundi verða um 12% af þjóðarframleiðslu. Nú liggur það fyrir að hann verður ívið lægri, væntanlega um eða undir 11%. Því var spáð að viðskiptahallinn í ár mundi verða af sömu stærð eða um 12%. Svo horfir sem hann verði um helmingur af því eða um 6% í mesta lagi, að sjálfsögðu með fyrirvara um viðunandi aflabrögð og vertíð. Í þessum efnum hefur því þegar náðst nokkur árangur. Þetta þýðir einnig að erlend skuldasöfnun verður að þessu leyti minni en ella hefði orðið.
En varðandi verðbólguna, þá liggur það nú fyrir að án aðgerðanna frá því í ágúst mundi verðbólgan nú vera 10–15% meiri en hún er og vöxturinn örari. En þrátt fyrir sýnilegan árangur af þessum aðgerðum, þá er vandinn gífurlegur, sem fram undan er, og fyrst er þá til að nefna að verðbólgan er miklu meiri nú en gert var ráð fyrir í ágúst. Orsakirnar eru bæði efnahagskreppan í umheiminum, en ekki síst þær miklu þrengingar sem útgerðin íslenska hefur orðið fyrir, sem hefur orðið til þess að það hefur þurft að hækka fiskverð meira en ráð var fyrir gert, lækka gengið meira, en hvort tveggja veldur aukinni verðbólgu.
Í sambandi við hinar erlendu skuldir hafa landsmenn þungar áhyggjur sem eðlilegt er og ríkisstj. ekki síst. Við skulum þó hafa það í huga að mikið eða mest af hinum erlendu skuldum Íslendinga stafar af virkjunum og hitaveitum — framkvæmdum sem spara okkur gjaldeyri. Í öðru lagi þurfum við aðeins að vara okkur á þeim upplýsingum sem gefa mönnum til kynna að erlendar skuldir stóraukist, vegna þess að prósenttala af vergri þjóðarframleiðslu hækkar jafnvel þó að erlendar skuldir hækkuðu ekkert, en þegar þjóðarframleiðslan hrapar eins og í fyrra og nú hækkar auðvitað þessi hlutfallstala. Eins mega menn ekki láta það villa sig þó að erlendar skuldir í íslenskri krónutölu hækki þegar íslenska krónan lækkar.
Þessar upplýsingar eru brot úr mynd, en ekki heildarmynd. Það sem skiptir máli er auðvitað raungildi hinna erlendu skulda. Ríkisstj. hefur ákveðið og fest þá stefnu í lánsfjáráætlun og yfirlýsingum frá þingi, að hún vill hér setja skorður við erlendri skuldasöfnun og hefur markað þá stefnu að nú í ár skuli erlendar skuldir ekki vaxa að raungildi.
Góðir hlustendur. Í Sjálfstfl. hef ég starfað frá stofnun hans. Á ungum aldri vann ég að því ásamt félögum mínum að flokkurinn yrði víðsýnn frjálslyndur flokkur með hagsmuni allra stétta fyrir augum og með fullum skilningi á félagslegum þörfum fólksins. En ekki síður var okkur það hugleikið að flokkurinn yrði umburðarlyndur flokkur í samræmi við þann kjarna sjálfstæðisstefnunnar að sérhver maður ætti rétt á að vera sjálfstæður í hugsun, orði og verki og hefði rétt til að fylgja samvisku sinni og sanntæringu eins og stjórnarskráin býður þm. að gera.
Nú í seinni tíð hefur syrt í álinn og blikur dregið á loft. Því er ekki að neita að nokkurt fráhvarf hefur orðið frá þeim hugmyndum og grundvallarhugsjónum sem við á sínum tíma gerðum okkur og sem Sjálfstfl. hefur lengst af starfað eftir. Þar má tilnefna þröngsýni í stefnumótun og hugmyndir um harkalegt flokksræði.
Þegar ég hóf afskipti af stjórnmálum var það hugsjón mín og annarra ungra sjálfstæðismanna að það væri frumskylda hvers stjórnmálamanns og hvers stjórnmálaflokks að gera allt sem í mannlegu valdi stæði til þess að allir menn hefðu atvinnu. Nú hrýs mér hugur við að heyra það kæruleysi sem oft kemur fram í tali sumra manna um þetta geigvænlega böl atvinnuleysisins, eins og það snerti ekki einn einasta hjartastreng í brjóstum þeirra. Þetta birtist m.a. í ályktunum sumra samtaka. Það birtist í ódulinni aðdáun á efnahagsþróun og stefnu sumra grannríkja, þar sem tíundi eða jafnvel áttundi hver maður er atvinnulaus árum saman. Það birtist í útvarpserindum nýlega, þar sem fordæmd er sú tillaga stjórnarskrárnefndar að leggja til að í stjórnarskránni verði grundvallaratriði að allir menn eigi rétt á vinnu eftir því sem lög kveða nánar á um. Þó er ekki síður alvarlegt það hugarfar sem beinist frá umburðarlyndinu og lýðræðinu yfir í aukið flokksræði. Í samkomum flokksins og meira að segja á landsfundi hafa komið fram tillögur og ályktanir um að víkja mönnum úr flokknum ef þeir fylgja sannfæringu sinni. Hvenær hvarflaði það að Ólafi Thors að láta reka fimm þm. úr Sjálfstfl. þegar þeir neituðu að styðja nýsköpunarstjórn hans og snerust til andstöðu?
Sjálfstæðisstefnan á hljómgrunn í hugum Íslendinga og Sjálfstfl. getur átt glæsta framtíð ef hann gætir þess að fylgja þeim grundvallaratriðum sem ég hef gert hér að umtalsefni. Og vissulega ber það, sem nú hefur gerst í þjóðfélaginu að undanförnu, t.d. prófkjörin, vott um hvað fólkið vill. Það hafa komið fram ábendingar, aðvaranir, straumar. Hinir glæsilegu fulltrúar frjálslyndis og víðsýni, eins og þeir hæstv. dómsmrh. og hæstv. landbrh., hafa fengið glæsilega stórsigra í sínum prófkjörum meðan foringjarnir, sem ferðinni ráða, hafa farið aðra leið.
Það er tími til kominn að staldra við og taka mark á þessum straumum, ábendingum og aðvörunum. Það er von mín að Sjálfstfl. fylgi fram þeirri stefnu og þeim grundvallaratriðum sem ég tel að hann hafi verið stofnaður til að fylgja og sem hann hefur gert lengst af. Það er von mín að sú stefna verði tekin upp sem fyrst að nýju, bæði út á við og inn á við, í flokknum.
Á þessu þingi hefur verið lagt fram frv. til nýrrar stjórnarskrár fyrir lýðveldið Ísland. Það eru nú liðin rum 40 ár síðan fyrst komu fram hugmyndir um að það væri nauðsynlegt að endurskoða hina gömlu stjórnarskrá okkar. Margar nefndir hafa að þessu starfað, en sú nefnd, sem skipuð var og tók til starfa í des. 1978, er nú langt komin störfum og hefur skilað af sér tillögum um nýja stjórnarskrá. Hún hefur verið lögð fyrir þetta þing, enda var það skoðun stjórnarskrárnefndarinnar að það þyrfti ekki aðeins að skila skýrslu, heldur þyrfti að útbúa formlegt frv. til þess að þjóð og þm. gætu sem best kynnt sér þessi mál og hefðu aðstöðu til að mynda sér skoðanir.
Út af gagnrýni á því hvernig þetta mál er borið fram, þ.e. á forsrh., vil ég taka það fram að meiri hl. stjórnarskrárnefndar var einmitt fylgjandi þeirri aðferð að forsrh. bæri frv. fram, enda er það nú þannig líka samkv. okkar stjórnskipun og stjórnarfari að stjórnarskrám og þar með endurskoðun hennar heyrir undir forsrh.
Í þessu frv. til nýrrar stjórnarskrár er komið inn á margvíslegar breytingar, sem nauðsynlegar voru frá þeirri gömlu stjórnarskrá, sem er 100 ára gömul og vel það. Og það er von mín, að áður en langt um líður auðnist hinni íslensku þjóð að eignast nýja stjórnarskrá, sem verður grunnur að sönnu lýðræði, frelsi og framförum í anda bestu sona þessarar þjóðar.