23.11.1982
Sameinað þing: 20. fundur, 105. löggjafarþing.
Sjá dálk 791 í B-deild Alþingistíðinda. (511)

88. mál, vantraust á ríkisstjórnina

Svavar Gestsson:

Herra forseti. Góðir tilheyrendur. Þegar alvarlegur vandi steðjar að er það háttur mannanna að þoka sér saman, að reyna að mynda skjól hver við annars hlið í eins þéttri fylkingu og kostur er á. Þessi viðbrögð mannanna mega heita eðlislæg og þau eru einkenni íslenskrar alþýðu til sjávar og sveita. Með þrautseigju, þolinmæði, yfirvegum og samstöðu hefur hún aftur og aftur sýnt að hún getur leyst erfiðustu vandamál og brotið braut til framtíðar. Þessi sigurbraut fólksins er reyndar svo sjálfsagt mál í Íslandssögunni að sumir taka því miður ekki eftir henni. Nú stendur íslenska þjóðin frammi fyrir stórfelldum vanda, sem steðjar að okkur erlendis frá. Gert er ráð fyrir að vandinn jafngildi því að nær tíunda hver króna hverfi út úr þjóðarbúinu á tveimur árum. Hér er um að ræða áfall sem jafna má til þess versta sem þjóðin hefur orðið fyrir frá því í lok seinni heimsstyrjaldarinnar. Svar okkar verður því að vera samstaða og jöfnuður, þannig að menn skipti byrðunum á sig, þannig að þeir sem mest hafa láti meira af hendi rakna til hinna sem minnst hafa.

Brbl. ríkisstjórnarinnar frá í sumar voru einmitt viðleitni í þessa átt, til þess að jafna lífskjörin. Þau höfðu m.a. þann tilgang að flytja fjármuni frá verslun til annarra greina í þjóðlífinu með lækkun verslunarálagningar og frá hátekjumönnum til láglaunafólks með því að greiða sérstakar launabætur, með því að hækka elli- og örorkulífeyri umfram almenn laun og með lengingu orlofs.

Sú kaupskerðing sem fólk verður fyrir er mörgum vafalaust erfið, en hún gerist ekki 1. desember eins og sumir vilja halda fram. Kaupskerðingin er einna alvarlegust í þessum mánuði, þegar verðhækkanaskriðan liggur á heimilum launafólksins.l. desember fást nokkrar bætur fyrir þá verðhækkanaskriðu, en aðeins hluta hennar. Þá hækkar krónutala launa um 7.72%. Hins vegar hækkar tekjutrygging aldraðra og öryrkja um rúmlega 12%, grunnlífeyrir og tekjutrygging samanlagt um liðlega 10% og í næsta mánuði tá um 55 þusund einstaklingar fyrsta hluta launabóta, sem nema samtals um 175 millj. króna. Þessar bætur leysa ekki allan vanda launafólksins, því fer víðs fjarri, en staða þess er áreiðanlega betri en í verðbólgu sem hefði annars nálgast 100%.

Ávinningurinn með þessum brbl. kemur hins vegar einkum fram í því, að erlendar skuldir þjóðarbúsins í lok næsta árs verða um 2000 millj. kr. minni en annars hefði orðið. Þannig er staða þeirra sem þurfa að glíma við vandamálin eftir eitt ár, tvö ár eða síðar, barna okkar, betri en ella hefði verið. Í þessum brbl. ríkisstj. felst því framsýni og fyrirhyggja, sem annars er átakanlegur skortur á í íslenskum stjórnmálum.

Stjórnarandstaðan þykist vera á móti verðbótaskerðingu brbl. Hver trúir því um Alþfl., sem var viðþolslaus í vinstri stjórninni af því að hann fékk ekki að lækka kaupið, eða hver trúir því um Sjálfstæðisflokkinn? Í öðru orðinu gagnrýnir Sjálfstfl. brbl., en í hinu leggst hann gegn lengingu orlofs láglaunafólksins. Það muni sliga atvinnuvegina að þeir allra lægstu í launum eiga að fá orlof eins og aðrir hafa þegar haft um skeið. Hvar eru heilindin, hvar er drengskapurinn? Svo mikið er víst að ekki hefur farið mikið fyrir þeim dyggðum í málflutningi þeirra vikadrengja Vinnuveitendasambandsins sem tala fyrir íhaldið hér á Alþingi.

Frá því að brbl. voru gefin út hefur komið fram að landsmenn styðja þau að yfirgnæfandi meiri hluta vegna þess að alþýða manna skilur nauðsyn þess að þjappa sér saman á erfiðum stundum, eins og nefnt var í upphafi. En þrátt fyrir þessi viðhorf meiri hluta Íslendinga hefur annað komið í ljós á þjóðþinginu sjálfu. Stjórnarandstaðan ætlar að fella brbl., en ekki til þess að koma fram einhverjum öðrum úrræðum því þau hefur stjórnarandstaðan engin. Stjórnarandstaðan vill fella brbl. til að koma ríkisstj. frá. Hún hikar ekki við að stofna efnahagslífi þjóðarinnar í stórfellda hættu með aukinni verðbólgu og erlendri skuldasöfnun. Þannig er stjórnarandstaðan slitin úr samhengi við allt líf fólksins í landinu. Hún er svo lífsfirrt að hún virðist ekki hafa svo mikið sem einn neista af þeirri glóð sem löngum hefur dugað þessari þjóð til sigurs á úrslitastundum.

Stjórnarandstaðan hefur ekki hug á neinu öðru en því að nota sér kreppu og hættu á atvinnuleysi til að koma ríkisstj. frá. Þannig er kreppan nýjasti bandamaður stjórnarandstöðunnar. Svo lítilsigld eru íslensk stjórnmál því miður oft, en ég held að eymdin hafi aldrei komið eins skýrt í ljós og einmitt á yfirstandandi þingi.

Þegar þessi afstaða stjórnarandstöðunnar lá fyrir í haust lagði Alþb. til að kosið yrði hið fyrsta, helst fyrir 1. des. þannig að ný stjórn gæti tekið á málum í samræmi við sína stefnu fyrir lok þessa mánaðar. Þessari hugmynd var hafnað. Hvorki hinir stjórnaraðilarnir né heldur, sem merkilegra var, stjórnarandstöðuflokkarnir höfðu áhuga á að fallast á þessa tillögu Alþýðubandalagsins. Við vildum í þessum kosningum sækja aukinn meiri hluta fyrir núv. ríkisstj. Þessa leið vildi meiri hluti Alþingis ekki fara og því fór sem fór. Alþingi situr þess vegna í sjálfheldu og vegur þess fer þar af leiðandi síst vaxandi. Var þó vart á bætandi eftir að stjórnarandstaðan hafði afhjúpað lágkúru sína á haustdögum, svo sem fyrr var lýst.

Þar sem þessari tillögu Alþb. um tafarlaust uppgjör var hafnað varð að leita enn nýrra leiða. Rætt var við stjórnarandstöðuna. Hún sleit þeim viðræðum án nokkurrar málefnalegrar ástæðu. Þannig brást stjórnarandstaðan lýðræðislegri skyldu. Ríkisstj. mun því höggva á hnútinn. Eins og forsrh. skýrði frá áðan er það ætlun ríkisstj. að ekki verði kosið síðar en í aprílmánuði, en fari svo að stjórnarandstaðan stöðvi hér lífsnauðsynleg mál á næstu dögum verður auðvitað að efna til kosninga fyrr. Nú er að nást samstaða flokkanna í kjördæmamálinu, þannig að niðurstaða í því ætti að geta legið fyrir svo fljótt að afgreiðsla kjördæmismálsins fáist, jafnvel þótt rjúfa verði þing með mjög litlum fyrirvara.

Góðir hlustendur. Alþb. hefur á flokksráðsfundi sínum nú um helgina samþykkt ítarlega stjórnmálaályktun, tillögur að fjögurra ára áætlun gegn kreppu og atvinnuleysi. Áætlunin er samsett úr nokkrum höfuðþáttum þar sem lögð er áhersla á að jafna viðskiptahallann á tveimur árum með því að takmarka innflutning og með því að auka framleiðslu íslenskra atvinnuvega samkv. hinni íslensku atvinnustefnu Alþýðubandalagsins. Flokksráðsfundurinn lagði til að stofnaður yrði kjarajöfnunarsjóður til að bæta stöðu láglaunafólks og þess var krafist að öll stjórn verðlagsmála og peninga- og vaxtamála yrði tekin til endurskoðunar.

Þegar þessar tillögur Alþb. lágu fyrir nú um helgina tók ég eftir því að þær vöktu jákvæða athygli meðal almennings. Þarna voru loksins komnar raunsæjar tillögur sem gátu vísað veginn út úr þeim mikla vanda sem þjóðin stendur frammi fyrir. En viðbrögð foringja hinna stjórnmálaflokkanna urðu á annan veg, eins og hefur komið fram í skætingi þeirra hér í kvöld. Foringjar stjórnarandstöðunnar eru úr öllum tengslum við það almenna viðhorf hér í landinu um þessar mundir að ábyrg viðbrögð og raunsæ afstaða hljóti að vera keppikefli. Ég á von á því, þrátt fyrir þetta, að tillögur Alþb. muni hljóta mikinn stuðning á næstu mánuðum. Við ætlum að fara með þær í kosningar og við skorum á kjósendur að velja einingu um íslenska leið.

Í annan stað samþykkti flokksráðsfundur Alþb. athyglisverða ályktun um flokksstarfið, þar sem boðuð er endurskoðun þess í heild í því skyni að ýmiss konar aðilum í þjóðfélaginu verði opnuð leið til samfylkingar með Alþb. um knýjandi málefni. Alþb. fer ekki fram á forræði, heldur samfylkingu og samstarf á jafnréttisgrundvelli. Með þessum tveimur ályktunum Alþb., annars vegar tillögunni um íslenska leið gegn kreppu og atvinnuleysi og hins vegar um einingu og samfylkingarstarf, á að skapast einstæður möguleiki fyrir alla íslenska vinstrimenn til að taka höndum saman á víðtækari grundvelli en nokkru sinni fyrr. Það á líka að vera öllum vinstrimönnum ljóst að einmitt nú er nauðsyn á samstöðu, einingu um íslenska leið. Einmitt nú þarf að standa saman um aðalatriðin. Það væri of seint að átta sig á því þegar alræðisvald íhaldsins hefði tekið við á Íslandi. Við skulum koma í veg fyrir að það gerist. Þar ræður Alþb. úrslitum, en ekki milliflokkarnir. Verði Alþb. sterkt í næstu kosningum þora milliflokkarnir ekki í stjórn með íhaldinu.

Það er táknrænt fyrir stjórnmálaumræðuna á Íslandi um þessar mundir að einmitt nú skuli vera flutt till. um vantraust á ríkisstj. Og það er ekki Sjálfstfl. sem flytur till. Það er athyglisvert að hann hefur aldrei þorað að flytja slíka till. í valdatíð núv. ríkisstj. Nei, það er Alþfl. sem flytur slíka till. Einmitt daginn áður en hann klofnaði formlega var slík till. lögð fram. Sama dag lýsti formaður Alþfl. því yfir í sjónvarpinu að hann væri klókur. Þau klókindi hafa birst þjóðinni með býsna sérkennilegum hætti að undanförnu og það er vafasamt að nokkur stjórnmálamaður, sem vill láta taka sig alvarlega um þessar mundir, geti stutt vantrauststill. frá Alþfl.

Alþfl. er orðinn eitt samfellt ófriðarfélag, þrátt fyrir klókindi Kjartans Jóhannssonar. Kjartan Jóhannsson flutti vantraust á ríkisstj. og daginn eftir lýsti Vilmundur vantrausti á Kjartan Jóhannsson. Það er dapurlegur endir á hávaðasömum ærslaleik Alþfl., sem hófst 1978, og hlýtur að renna mörgum góðum jafnaðarmanni til rifja að horfa upp á ósköpin.

Hvort sem menn kenna stjórnmálaástandið nú við upplausn eða sjálfheldu eða kjósa að nota einhver önnur orð er hitt ljóst, að það er kominn tími til að staldra við og íhuga hvað má til varnar verða. Það steðjar að okkur stórfelldur vandi utan frá. Til þess að ráða við hann verðum við að standa saman. Íslenskir vinstrimenn hljóta að sameinast um Alþb. eftir að Alþfl. er klofinn niður í rót og þegar Framsfl. er orðinn milliflokkur að eigin sögn.

Við skulum skapa víðtæka einingu um íslenska leið út úr vandanum, félagslega leið gegn fjármagnsöflunum í landinu.

Góðir hlustendur. Við skulum sameinast um það í næstu kosningum að snúa vörn í sókn. — Ég þakka þeim sem hlýddu.