20.02.1984
Efri deild: 53. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 2960 í B-deild Alþingistíðinda. (2560)
178. mál, sala lagmetisiðju ríkisins á Siglufirði
Eiður Guðnason:
Virðulegi forseti. Þetta mál er þannig vaxið og þess eðlis að mér sýnist ærin ástæða til að gera við það fáeinar athugasemdir. Kannske hefur ýmislegt af því sem ég hef fram að færa til gagnrýni á þetta mál þegar komið fram í ræðu hv. 3. þm. Norðurl. v. sem er þessu máli gerkunnugur.
Fyrst er þá til að taka að ekki er óeðlilegt þó að menn hugleiði það að selja eignarhluta ríkisins í ýmsum fyrirtækjum þar sem vafamál er hvort ríkið eigi að vera að vasast í umræddum rekstri sem sennilega og í mörgum tilvikum væri betur kominn í höndum annarra aðila en ríkisins, einstaklinga og samtaka þeirra eða sveitarfélaga. En þá verður líka að hafa í huga hvernig ríkið hefur orðið aðili að margs konar rekstri. Þá hefur venjulegast verið sú skýringin og sú ástæðan að hlaupið hefur verið undir bagga með einstaklingsframtakinu þegar það hefur riðað til falls af ýmsum ástæðum, stundum einfaldlega vondum rekstri og stundum af öðrum aðstæðum sem erfiðara var að ráða við. Sú er mjög gjarnan skýringin á því hvers vegna ríkið er aðili að margs konar rekstri.
Eins og ég sagði, er engin ástæða til að berjast gegn því í sjálfu sér að ríkið selji eignarhluta sinn í ýmsum fyrirtækjum. En hins vegar er hreint ekki sama hvernig að þessum málum er staðið. Það verður að gerast með þeim hætti að hvergi sé ástæða til gagnrýni eða vantrausts á þá sem að þessu standa fyrir hönd ríkisins.
Áður hafa orðið um það umræður á hinu háa Alþingi hvernig hæstv. fjmrh. stóð að því að afla tilboða í hlutabréf ríkisins í Eimskipafélagi Íslands og Flugleiðum. Það var satt að segja mjög undarlegt hvernig að því var staðið. Þá voru tilboðin opnuð jafnóðum og þau bárust og yfirlýsingar hæstv. fjmrh. á hverjum degi voru í ólíkar áttir og í ólíka veru og rak sig hvað mjög á annars horn. Þar var um að ræða grundvallarbrot á því sem kalla mætti viðskiptasiðferði.
Mér sýnist að hér hafi líka svolítið undarlega verið að málum staðið. Fyrirtækið er auglýst til sölu með ákveðnum skilmálum. Síðan er gengið til samninga við hóp einstaklinga um allt aðra skilmála. Það hefur ekkert verið kannað hverjir væru reiðubúnir aðrir til að ganga inn í kaup á þessu fyrirtæki með sömu skilmálum, ekki þeim skilmálum sem auglýstir voru heldur þeim skilmálum sem um var samið við þann hóp einstaklinga sem kaupir þetta fyrirtæki. Þykir ýmsum sem hér sé býsna undarlega að staðið og hafa raunar haft þau orð um að þetta sé gjöf en ekki sala.
Ég held að ýmsir aðrir aðilar og kannske langtum fleiri hefðu haft áhuga á þessum viðskiptum ef þeim hefði verið gefinn kostur á sömu kjörum og þeim hópi einstaklinga sem skv. þessu frv. ætla að kaupa þetta fyrirtæki og hafa raunar undirritað samninga um það. Þetta er mjög ámælisvert. Ég hélt satt að segja að þetta væri ekki það viðskiptasiðferði sem Sjálfstfl. berst fyrir.
Svo eru menn að tala um að hér sé verið að gera eitthvað svipað og gert var í Þýskalandi þegar verið var að breyta fyrirtækjum í atmenningshlutafélög. Það er allt annað og gerólíkt. Hér er ekki um almenningshlutafélag að ræða. Hv. þm. Eyjólfur Konráð Jónsson, 4. þm. Norðurl. e., hefur verið mikill talsmaður almenningshlutafélaga. Ekki er aldeilis verið að breyta þessu ríkisfyrirtæki í almenningshlutafélag. Þá hefði málið kannske horft öðruvísi við að mati ýmissa. Nei, hér eru örfáir hluthafar, hópur einstaklinga. Það er ekkert almenningshlutafélag sem hér er um að tefla, síður en svo. Almenningi var ekki gefinn kostur á að ganga inn í þessi kaup. Þetta gengur allt saman þvert á það sem sjálfstæðismenn eru stundum að segja almenningi, hversu fylgjandi þeir séu þátttöku alls almennings í viðskiptalífinu og almenningshlutafélög eigi að bjarga öllu því sem bjargað verður.
Það er rétt sem fram kom hjá hv. þm. Ragnari Arnalds. Þetta fyrirtæki var farið að ganga mjög vel á s.l. ári. Ég beini þeirri spurningu til hæstv. iðnrh. hver hafi verið framlegð fyrirtækisins á síðari hluta ársins 1983. Hann hlýtur að geta svarað því. Mér skilst að hún hafi verið nokkuð mikil og fullkomlega viðunandi, að ekki sé meira sagt. Rekstur þessa fyrirtækis gerbreyttist þegar úthafsrækjan kom til. Þá voru allar horfur á því að reka hefði mátt þetta fyrirtæki áfram í því samstarfi sem áður hefur verið á minnst öllum til hagsbóta og ríkið hefði getað haft af þessu verulegan hagnað. Nei, þá var hlaupið til og fyrirtækið selt — og ekki sett með venjubundnum hætti heldur eru ákveðin kjör í auglýsingu og síðan er gengið til samstarfs við hóp einstaklinga um að setja fyrirtækið með allt öðrum kjörum en tekið var fram í auglýsingunni. (Iðnrh.: Hvað á þm. við?) Þm. á við það að í auglýsingunni hygg ég að talað hafi verið um 20% útborgun í fyrirtækinu. Ég veit ekki betur. Ég hef að vísu ekki auglýsinguna við hendina en ég skora á hæstv. iðnrh. að lesa auglýsinguna upp. Ég hef ástæðu til að ætla að þetta sé rétt og talað hafi verið um 20% útborgun en svo er fyrirtækið selt útborgunarlaust. Það er þetta sem ég á við, hæstv. ráðh., og ég óska skýringa á því.
Þó svo að réttlæta megi og rökstyðja sölu á eignarhlut ríkisins í ýmsum fyrirtækjum hef ég miklar efasemdir um að hér sé rétt að farið. Þar við bætist, sem mér finnst vera meginatriði þessa máls, að ég held að ekki hafi verið rétt að þessari sölu staðið. Það gildir ekki bara um þetta fyrirtæki. Það gildir líka um það, sem ég hef áður gert að umtalsefni á Alþingi, hvernig staðið var að sölu hlutabréfa, eða því sem átti að verða sala hlutabréfa, í stærstu samgöngufyrirtækjum landsins, Flugleiðum og Eimskipafélagi Íslands. Ég tel að það hafi verið mjög ámælisvert hvernig þar var að staðið. Þegar ríkið stendur í viðskiptum af þessu tagi verður allt að vera á hreinu og hvergi má vera hægt að finna lögfræðilega eða annars konar agnúa þannig að ekki sé fullkomlega heiðarlega að staðið og allir njóti jafnréttis. Mér sýnist að svo hafi ekki verið hér.