05.03.1984
Neðri deild: 54. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 3353 í B-deild Alþingistíðinda. (2879)
Umræður utan dagskrár
Guðrún Agnarsdóttir:
Herra forseti. Hér stóð í sporum mínum í þessum stól s. l. fimmtudag hæstv. fjmrh. og hann sagði: Auðvitað á ekki að líða misrétti. Þar er ég honum innilega sammála. Og ég get ekki látið hjá líða að benda hæstv. fjmrh. á það, að nú gefst einmitt gott tækifæri fyrir hann til að gera sitt til að leiðrétta það langvinna og óþolandi misrétti sem konur hafa þurft að þola, þar sem þær vinna sambærileg störf við hlið karla. Allt frá því að konur fóru að selja vinnu sína hafa þær borið minna úr býtum en karlar og það bæði fyrir sömu vinnu og líka fyrir jafnverðmæt störf.
Það sem hefur einkennt vinnukjör kvenna almennt er hve bágborin þau hafa verið og hve mikið öryggisleysi þær hafa mátt búa við á vinnumarkaði. Þó að kjör margra karla hafi verið og séu enn slæm hafa þó kjör kvenna ævinlega verið sýnu verri. Það eru margar blöskrunarsögurnar sem segja mætti af vinnukjörum kvenna hér áður fyrr, og ekki bara við hefðbundin kvennastörf, heldur við erfiðisvinnu eins og fiskburð á baki sínu eða á börum, en karlar lyftu á þær byrðunum og fengu allt að helmingi hærra kaup fyrir.
Alla tíð hefur svo atvinnuöryggi kvenna verið ótryggt og þær gjarnan notaðar sem varavinnuafl eða sveiflujafnarar, eins og ein ágæt kona komst að orði. Þær hafa verið laðaðar út á vinnumarkaðinn til að taka af verkefnakúfinn en síðan sendar heim jafnharðan og verkefni þraut og þá án nokkurs tillits til þeirra eigin þarfa eða óska. Vinnumarkaðurinn og þjóðfélagið hefur fyrst og fremst hugað að og tryggt atvinnuöryggi hinnar hefðbundnu fyrirvinnu fjölskyldunnar, en skilningur og skilgreining þjóðfélagsins er enn að í því hlutverki sitji heimilisfaðirinn einn. Vinnumarkaðurinn og markaðslögmálin taka ekki tillit til fjölskylduábyrgðar og þess að starfsævi kvenna er sveiflukennd vegna fæðingar og uppeldis næstu kynslóðar. Enn þann dag í dag hangir þjóðfélagsskilningurinn í staðlaðri skilgreiningu á fyrirvinnuhlutverkinu og virðist ekki hafa áttað sig á því — eða neitar að viðurkenna — að konur leita ekki út á vinnumarkað einungis til að hjálpa til á annatímum eða þá til að drepa tímann frá einangrun sinni inni á heimilunum. Nei, hæstv. fjmrh., fósturlandsins Freyja er fyrir löngu orðin fyrirvinna, ýmist af því að hún á ekki annarra kosta völ eða þá að hún kýs sér það hlutverk. Henni finnst það sjálfsögð mannréttindi að vinna og geta með vinnu sinni séð sér farborða. Og þó að hún hafi e. t. v. ekki lesið stefnuskrá Alþjóðavinnumálastofnunarinnar, sem Íslendingar hafa samþykkt, er ekki ólíklegt að hún sé sammála því markmiði hennar að allir menn hafi, án tillits til kynþáttar, trúar eða kynferðis, rétt til að vinna að efnahagstegri velsæld sinni og andlegum þroska, frjálsir á mannsæmandi hátt, við efnahagslegt öryggi og jafnréttisaðstöðu.
Í nýlegu hefti af Hagtíðindum kom fram að sjötta hvert heimill á landinu, þar sem börn eru nú að alast upp, hefur aðeins eitt foreldri sem fyrirvinnu. Það eru um 6 254 heimili einstæðra foreldra. Þar af eru 393 einstæðir feður. Meginhluti þessara heimila er því á framfæri einstæðra mæðra. En þjóðfélagið skirrist við að laga sig að staðreyndum. Það virðist ekki enn hafa tekið tillit til þess að í mörgum tilfellum duga ein dagvinnulaun ekki til að framfleyta fjölskyldu. Og það virðist hreint ekki vilja vita af því að áttunda hvert barn, sem á að erfa þetta land, er á framfæri einstæðs foreldris og í langflestum tilvikum einstæðrar móður.
Og reyndin er sú, að fullur vinnudagur einnar konu nægir ekki til framfærslu.
Það var athyglisvert að fulltrúi Vinnuveitendasambands Íslands hélt því fram á fundi um daginn að baráttan stæði ekki lengur um brauðið sem betur fer. Ekki veit ég í hvaða hólfi þjóðfélagsins hann býr. En eitt er víst: að hjá mörgum stendur baráttan einmitt um brauðið þessa dagana. Það eru margar konur sem eiga ekki fyrir strætisvagni til að fara til vinnu. En það gerir kannske lítið til fyrir sumar því að það er búið að segja þeim upp vinnunni. Það er staðreynd að konur eru langstærstur hluti þeirra sem vinna ófaglærð láglaunastörf eða um 72%. Í þessum störfum eru um 28% karlar. Allt að 80% giftra kvenna vinna utan heimilis, en aðeins tæp 5% þeirra fá meðallaun.
Nýjustu skýrslur frá áætlanadeild Framkvæmdastofnunar fyrir árið 1982 sýna okkur að almenn atvinnuþátttaka kvenna er svipuð og áður. Skýrslurnar sýna einnig að vinna kvenna í hlutastörfum er algengari en karla og meðallaun karla eru enn tæpum 52% hærri en kvenna. Þessar tölur hafa lítið sem ekkert breyst frá þeim tölum sem gefnar voru upp fyrir árið 1981 og sýna enn hina vanburða stöðu kvenna á vinnumarkaðinum. Hæstu meðallaun kvenna eru hjá 25–44 ára ógiftum konum og samsvara meðallaunum 15–19 ára og 65–69 ára ókvæntra karla eða 70–74 ára kvæntra karla. Hvergi er svo tekið tillit til þess, að konur vinna síðan langmestan hluta þeirra starfa sem sinna daglegum þörfum og velferð þjóðfélagsþegnanna inni á heimilunum. Gildir þá einu hvort þær vinna jafnframt utan heimilis eða ekki.
Atvinnuöryggi kvenna er enn ótryggt eins og áður. Það sjáum við best á því, hverjum er fyrst sagt upp nú þegar samdráttur verður í atvinnulífinu. Það eru blessaðir sveiflujafnararnir. Og þetta er svo sem enginn séríslenskur raunveruleiki. Í skýrslu sem gerð var á vegum Sameinuðu þjóðanna og birt 1980 er greint að konur eru um helmingur jarðarbúa og kemur það engum á óvart. Enn fremur að þótt konur séu 1/3 hluti þeirra sem hafa á höndum launuð störf vinna þær í reynd 2/3 hluta allra vinnustunda sem unnar eru í heiminum. Samt fá þær ekki nema 1/10 hluta af þeim launum sem greidd eru og þær eiga minna en 1% af eignum jarðarinnar.
Nei, ég tel engan vafa á því, að störf kvenna á vinnumarkaðinum eru vanmetin. En hvers eigum við að gjalda? Er hægt að ætla að við höfum valið okkur það hlutskipti sjálfar að vera ekki matvinnungar þrátt fyrir allt þetta vinnuframlag? Er það okkar sjálfviljug ákvörðun að gefa vinnu okkar og skipa fyrst og fremst ófaglærða láglaunahópa án forræðis eða áhrifa til að breyta og bæta kjör okkar, án möguleika til yfirvinnu eða yfirborgana til að drýgja tekjur okkar? Nei, það er líklegra að það séu einhverjir aðrir sem taka þessar ákvarðanir. En konur taka síðan afleiðingunum. Það er líklegt að þeir sem þarna vega og meta störfin þekki þau ekki af eigin raun og á eigin kroppi. En hinni fögru Vanadís dugar ekki eitt saman til viðurværis lof og prís og ekki lætur hún lengur bjóða sér það sem úti frýs.
Oft hafa konur risið upp til að rétta hlut sinn og alltaf til góðs, ekki einungis fyrir þær sjálfar, heldur hefur þjóðfélagsheildin jafnframt hagnast af aukinni þátttöku og réttindum kvenna. Nú eru aftur upprisutímar og konur vilja ekki lengur vera meðsekar um áhrifaleysi sitt. Ótrúlegt langlundargeð þeirra er þrotið og þær vilja bæta kjör sín og leita þess eðlilega réttar, sem þeim ber, til að ráða meiru um lífsferil sinn og val og jafnframt að hafa meiri áhrif til að móta það þjóðfélag sem þær búa í.
Ég vil biðja þm. alla og einkum hæstv. fjmrh. að hlusta nú eftir kalli tímans. Vil ég í því sambandi benda honum á þá skýrslu sem frá honum barst sem svar við fsp. Jóhönnu Sigurðardóttur um fylgirit með ríkisreikningi. Og ég vil jafnframt þakka hv. alþm. Jóhönnu Sigurðardóttur að biðja um þessa skýrslu og hefja þessa umr. í dag. Þar stendur svart á hvítu hið æpandi misrétti í launakjörum karla og kvenna sem vinna sambærileg störf hlið við hlið. Föst yfirvinna og fríðindi, eins og starfsmannabílar, eru skoðuð fyrst og fremst sem launauppbót á almennum vinnumarkaði. Ég ætla ekki að ítreka þær tölur sem þar komu fram. En ég vil benda ráðh. á þau hlutföll sem þar ríkja og ég vil spyrja hvort það veki ekki forvitni hæstv. ráðh. hvers vegna þessi hlutföll skuli vera þannig. Fær hann ekki löngun til að athuga frekar og bæta úr þessu misrétti sem svo augljóslega blasir við?
Ég vil brýna hæstv. fjmrh. og ég hvet hann til að beita sér í þessu máli og sýna því bæði skilning og velvild og segi að lokum: Hæstv. fjmrh., nú skal róa, því nú er lag.