07.03.1984
Neðri deild: 55. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 3459 í B-deild Alþingistíðinda. (2989)
155. mál, kosningar til Alþingis
Kristófer Már Kristinsson:
Herra forseti. Það mál sem hér er til umr. er fyrir margra hluta sakir merkilegt. Ekki þó endilega vegna þess að hér sé mjög gott eða þarft mál á ferðinni, heldur vegna þess aðdraganda sem það átti hér á Alþingi og þeirra vinnubragða sem hv. alþm. viðhöfðu við framgang þess.
Það er athyglisvert að á annatíma hér á s. l. þingi krunkuðu formenn þáv. þingflokka sig saman og skriðu undir feld. Undir feldinum var lítið rætt um mannréttindi og jafnan rétt þegnanna en þeim mun meira pískrað um jafnræði og jafnan rétt pólitískra hlutafélaga og stofnana. Og síðan sömdu þessir herrar á heimspekilegum grundvelli meistara Altungu, það er að nefið sé skapað fyrir lonníetturnar, og þá fólkið fyrir flokkana. Þessi sáttmáli samtryggingar flokkakerfisins varð síðan þingheimi eðlilegt tilefni til að rjúfa þing og boða til kosninga.
Nú er það engan veginn ámælisvert að upplýst fólk semji um ágreiningsmál sín. Leita verður málamiðlana og freista þess að ná samkomulagi sem flestir geta sætt sig við. En hér var ekki verið að fjalla um vegáætlun eða opinberar framkvæmdir fyrir vestan, norðan, austan eða sunnan, heldur stjórnarskrána, grundvallarreglur samfélags okkar, og það verður ekki séð að stjórnmálaflokkar eða fulltrúar þeirra á Alþingi hafi umboð til þess að semja þar um eitt eða neitt í nafni þjóðarinnar.
Nú vilja vafalaust margir benda á að í kosningum feli kjósendur tilteknum flokkum umboð sitt. Þetta er rétt að því marki sem stefnuskrár flokkanna eru skýrar, skiljanlegar og marktækar.
Það verður hins vegar ekki séð að frambjóðendur flokkanna hafi notað tímann fyrir síðustu kosningar til þess að leita eftir umboði kjósenda sinna til að samþykkja stjórnarskrárbreytinguna, sem var þó tilefni kosninganna. Það hlýtur að vera einsdæmi í sögunni að stjórnmálamenn bindist samtökum um að smygla í gegnum kosningar stjórnarskrárbreytingum.
Í stjórnmálaumræðu ríkisfjölmiðlanna var, eftir því sem ég best veit, hvergi að þessu aðalmáli kosninganna vikið af öðrum en frambjóðendum Bandalags jafnaðarmanna. Menn voru að kjósa um verðbólguna og álmálið. Ekki ætla ég að gera lítið úr þessum málum og vafalaust var full ástæða til að gera þau að málum kosninganna. Þetta mátti vera öllum ljóst og þess vegna verður tilefni kosninganna enn ámælisverðara. Hvers vegna á þjóðin ekki að fá tækifæri til að ræða pólitísk réttindi sín? Hvers vegna ganga stjórnmálamenn í gegnum kosningar með stjórnarskrárbreytingu í rassvasanum? Þetta eru ámælisverð vinnubrögð og mér liggur við að segja að hv. Alþingi hafi með þessum vinnubrögðum haft stjórnarskrána í flimtingum með pukri og ósæmandi hrossakaupum um hlutdeild pólitískra hlutafélaga í lífi fólksins í landinu.
Ekki verður annað séð en stjórnarskrárbreytingunni, það er ákvæðið um fjölgun þm. og sú varta sem út úr henni hefur vaxið og er hér á dagskrá, hafi fyrst og fremst verið ætlað að tryggja, að þeir hv. þm. er sátu í þessari virðulegu stofnun á síðasta þingi gætu átt afturkvæmt í stólana. Samtrygging af þessu tagi er óþolandi ósvífni og óréttur gagnvart þegnunum.
Herra forseti. Nútíma samfélag er flókið, en íslenskt samfélag er fámennt og ætti sú staðreynd að vega nokkuð þar á móti. Það hlýtur að vera sjálfsögð krafa og eðlileg að sambandið á milli kosninga, kjósenda og Alþingis, landsstjórnar, sé augljóst. Þess vegna eru reikningskúnstir af því tagi sem hér eru boðaðar af hinu vonda. Fjölgun þm. er tilgangstaus og virðist fyrst og fremst miðuð við þarfir stjórnmálaflokkanna, en ekki aukinn rétt kjósenda. Það verður enda ekki á það fallist að setja megi jafnaðarmerki á milli kjósenda annars vegar og stjórnmálaflokka hins vegar. Ég efast stórlega um að stjórnmálaflokkar, eins og við þekkjum þá, eigi nokkurt erindi í farangri okkar inn í framtíðina.
Herra forseti. Ég vil að lokum leggja áherslu á að Alþingi á ekki að gerast dómari í eigin málum. Af öllum árum er þetta ár best til þess fallið að Alþingi freisti þess að ná sáttum við þjóðina í stjórnarskrármálum. Þess vegna á að setja þjóðfund Alþingi til ráðuneytis við endurskoðun og breytingar á stjórnarskránni. Til hans á að kjósa með fullkomlega jöfnum atkvæðarétti og kjörgengi allra 18 ára og eldri. Til þess fundar á að vísa þeirri undirbúningsvinnu sem stjórnarskrárnefnd hefur unnið og þeim málum sem liggja fyrir í deildum þingsins og snerta þetta svið.
Herra forseti. Á það verður ekki fallist að stjórnmálaflokkar, sem hafa innan vébanda sinna allir til samans færi félaga en t. d. Verslunarmannafélag Reykjavíkur, fjalli um stjórnarskrána sem heimilismál sitt.