10.04.1984
Sameinað þing: 79. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4593 í B-deild Alþingistíðinda. (3964)
282. mál, gjaldskrár þjónustustofnana
Flm. (Jón Magnússon):
Herra forseti. Á þskj. 541 hef ég leyft mér að flytja svohljóðandi þáltill.:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að sjá um að þjónustustofnunum ríkis og sveitarfélaga verði skylt að senda allar tillögur um efnislegar breytingar á gjaldskrám til umsagnar Neytendasamtakanna og Verslunarráðs Íslands“.
Í grg. með þáltill. þessari er þess getið að till. sama efnis hafi þrisvar sinnum áður verið flutt hér á Alþingi en aldrei fengið afgreiðslu. Ég tek það fram að þáltill. er flutt í samráði við og með samþykki fyrri flutningsmanns. Þegar talað er um efnislegar breytingar á gjaldskrám í þáltill. þessari er ekki átt við þær breytingar sem verða vegna almennra verðlagshækkana. Þær breytingar sem hér um ræðir eru breytingar á reglugerðum og gjaldskrám, sem varða einstaka kostnaðarliði, þannig að hlutfallsbreytingar eigi sér stað innbyrðis í gjaldskránni eða nýir þættir eru teknir inn. Efnislegar breytingar á gjaldskrám taka því skv. framansögðu til allra meiri háttar breytinga svo og til formbreytinga á gjaldskrám opinberra þjónustustofnana.
Í löndum sem búa við frjálst markaðskerfi með eftirliti hins opinbera veitir markaðurinn framleiðendum og seljendum nauðsynlegt aðhald. Markaðsráðandi framleiðendur og fyrirtæki geta þó haft þau tök á verðlagningu og þjónustu að bæði hér á landi og víðast í Vestur-Evrópu hefur löggjafinn talið nauðsynlegt að setja sérstakar lagareglur til að tryggja eðlilega samkeppni eða eftirlit með slíkum fyrirtækjum. Þannig hefur Alþingi lögfest reglur um verðlag, samkeppnishömlur og hringamyndanir til að tryggja eðlilega starfsemi markaðarins og fyrirbyggja að kaupendur þurfi að sæta of hárri verðlagningu markaðsráðandi aðila. Um það má vissulega deila hvort þær reglur séu þess eðlis að þær nái fyllilega tilgangi sínum. Jafnframt má benda á í því sambandi að óvíða í Vestur-Evrópu stuðlar ríkisvaldið jafnlítið og hér að virku neytendastarfi, en slíkt starf er til þess fallið að benda á þær misfellur sem verða við verðlagningu einstakra fyrirtækja, skort nauðsynlegrar samkeppni, léleg vörugæði eða merkingar á einstökum framleiðsluvörum. Ég hygg þó að almennt séð séu þær reglur sem lögfestar hafa verið varðandi samkeppnishömlur og hringamyndanir nokkuð góðar, þó að hægt sé að færa ýmis rök að því að eftirlitshlutverkinu sé ekki sinnt sem skyldi. Með lögfestingu framangreindra laga um verðlag, samkeppnishömlur og hringamyndanir, starfrækslu Verðlagsstofnunar og með styrkveitingu til Neytendasamtakanna leitast ríkisvaldið við að tryggja eftirlit og aðhald í viðskiptalífinu. Hins vegar skortir á það að nægilegt eftirlit og aðhald gildi um opinberar þjónustustofnanir.
Í sumum löndum tíðkast að sérstakar opinberar eftirlitsnefndir séu starfandi og fylgist með starfsemi einstakra ríkisfyrirtækja. Hlutverk slíkra nefnda er bæði að fylgjast með gæðum þjónustunnar og verðlagningu hennar. Hér á landi er engu slíku til að dreifa. Ég leyfi mér að fullyrða að eftirlit og aðhald með opinberum þjónustufyrirtækjum, þjónustu þeirra og verðlagningu sé ábótavant. Í flestum tilvikum hafa þessar þjónustustofnanir einkarétt á viðkomandi þjónustu og aðstaðan er oft slík að nánast er um kaupskyldu neytandans að ræða af viðkomandi fyrirtæki. Það ætti því að vera ljóst að það skiptir miklu máli að virkt eftirlit sé haft með slíkum fyrirtækjum. Spurningin getur verið hvernig slíku eftirliti verði best fyrir komið. Ég hygg að ríkisvaldið eða sveitarfélögin séu ekki bestu eftirlitsaðilarnir með sjálfum sér og því verði að leita annarra lausna. Hér er lagt til að Neytendasamtökin og Verslunarráð Íslands fái í þessu efni takmarkað eftirlitshlutverk, sem er lágmark þess sem hægt er að krefjast varðandi eftirlit með opinberum þjónustufyrirtækjum.
Neytendasamtökin og Verslunarráð Íslands eru eðlilegir umsagnaraðilar í þessu efni. E. t. v. gæti verið ástæða til að fela fleiri aðilum sama umsagnarrétt. Bæði Neytendasamtökin og Verslunarráð Íslands hafa áður lýst stuðningi við samþykkt þessarar þáltill. og eru reiðubúin til að taka að sér það eftirlitshlutverk sem greinir í till. Innan vébanda Verslunarráðs Íslands eru fyrirtæki úr nánast öllum greinum íslensks atvinnulífs svo að lítil hætta er á því að ráðið vilji mismuna atvinnuvegum í þessu sambandi. Neytendasamtökin eru samkvæmt eðli sínu, uppbyggingu og samþykktum til þess að gæta hagsmuna hins einstaka neytanda svo og heildarhagsmuna neytenda. Samtökin eru byggð upp sem frjáls félagasamtök og innan þeirra starfar fólk sem hefur áhuga á neytendastarfi og hefur svipað viðhorf í þeim málum þó skoðanir séu skiptar að öðru leyti. Samtökin eru því vel til þess fallin sem hlutlaus aðili að gegna eftirlitshlutverki með verðlagningu opinberra þjónustustofnana.
Ég hef oft orðið þess var sem formaður Neytendasamtakanna að á það skortir í ýmsum tilvikum að opinberar þjónustustofnanir veiti þá þjónustu sem ætlast verður til af þeim. Þá hefur einnig komið fram að eðlilegum kvörtunum neytenda er ekki sinnt. Vegna stöðu sinnar geta þessar stofnanir því iðulega farið sínu fram sem og önnur markaðsráðandi fyrirtæki sem ekki búa við nauðsynlegt aðhald.
Herra forseti. Ég leyfi mér að fara fram á að þessi þáltill. fari til skoðunar í allshn., en vil láta það fylgja með að mér þætti vænna um að ríkisstj. taki málið upp hjá sjálfri sér án slíkrar till. og gerði í þessum málum þær breytingar sem þáltill. felur í sér.