11.05.1984
Efri deild: 94. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 5698 í B-deild Alþingistíðinda. (5014)

269. mál, erfðafjárskattur

Félmrh. (Alexander Stefánsson):

Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til l. um erfðafjárskatt, 269. máli á þskj. 833. Þetta frv. hefur fengið afgreiðslu í Nd. með tiltölulega litlum breytingum. Gildandi lög um erfðafjárskatt eru frá árinu 1921 og hafa litlar breytingar verið á þeim gerðar. Í þeim er kveðið svo á að erfðafjárskattur skuli greiddur í ríkissjóð eins og verið hafði skv. fyrri lögum um sama efni. Hélst sú skipan til ársins 1952, en þá voru sett lög um ráðstöfun erfðafjárskatts og erfðafjár ríkissjóðs til vinnuheimila. Skv. þeim lögum skyldi þetta fé renna í sérstakan sjóð og tekjum hans varið til lána og styrkveitinga til að koma upp vinnuheimilum og öðrum stofnunum fyrir öryrkja og gamalmenni, í því skyni að starfsgeta þeirra komi að sem fyllstum notum, eins og þar segir. Lögunum nr. 30/ 1921, um erfðafjárskatt, var síðan breytt 1972 og 1978. Aðalefni þeirra breytinga var fólgið í breytingu á skattstigum til samræmis við þróun í verðlagsmálum.

Það má því segja að gildandi reglur um álagningu erfðafjárskatts hafi verið óbreyttar í aðalatriðum um rúmlega 60 ára skeið. Á þessum tíma hafa að sjálfsögðu orðið miklar og margvíslegar breytingar í þjóðfélaginu og skoðanir manna og viðhorf nú að ýmsu leyti með öðrum hætti en var þegar lögin voru upphaflega sett. Því þótti full þörf á að endurskoða löggjöfina um erfðafjárskatt. Það varð að ráði að fela Ragnari Halldóri Hall borgarfógeta að semja drög að frv. til nýrra laga um þetta efni. Þau drög voru síðan send ýmsum aðilum til umsagnar. Að þeim umsögnum fengnum endurskoðaði Ragnar Halldór Hall drögin og hafði þá m. a. samráð við 1. flm. frv. til l. um breytingu á lögum um erfðafjárskatt sem lagt var fram í Nd. Alþingis 1983. Árangur þessarar endurskoðunar er frv. það sem hér liggur fyrir.

Í frv. er að finna nokkur veigamikil nýmæli og skal ég aðeins geta hinna helstu þeirra. Í 4. gr. frv. er svo kveðið á að langlífari maki arfleifanda sé undanþeginn erfðafjárskatti. Sama gildir um sambýlismann arfleifanda hafi verið um óvígða sambúð að ræða. En sambýlismaður telst sá sem stofnað hefur til óvígðrar sambúðar með persónu af gagnstæðu kyni og tekur arf eftir hana skv. arfleiðsluskrá, þar sem stöðu hans sem sambýlismanns arfleifandans er ótvírætt getið. Hér er um að ræða mikla réttarbót til handa eftirlifandi maka og þá ekki síður til handa þeim sem hafa verið í óvígðri sambúð, en það sambúðarform hefur orðið æ algengara hin síðari ár. Þá er og kveðið á um að ekki skuli greiða erfðafjárskatt af arfi sem fellur til kirkna, opinberra sjóða, líknar- og menningarstofnana eða félaga. Þessar undanþágur frá greiðslu erfðafjárskatts til eftirlifandi maka eða sambýlismanns eða annarra aðila, sem nefndir voru, gildir þó ekki um arf sem aðrir erfingjar kunna að hafa afsalað til þeirra.

Viðmiðunarfjárhæðir við álagningu skattsins eru verulega hækkaðar frá því sem nú er, eða úr 12 þús. kr. í 140 þús., og skulu þær breytast hinn 1. des. ár hvert til samræmis við breytingar á vísitölu byggingarkostnaðar. Hingað til hefur þurft að gera slíkar breytingar með lögum hverju sinni.

Í frv. eru sérstakar reglur um greiðslu til erfingja fyrir fram upp í arf og arf sem maður afsalar sér til annars aðila. Einnig hefur frv. að geyma ákveðnar reglur um ákvæði um gjaldstofna, en ráðh. getur sett nánari reglur um það efni og einnig getur hann með reglugerð kveðið nánar á um önnur ákvæði frv. ef að lögum verður. Frv. þetta hefur og að geyma einfaldari og skýrari reglur en nú gilda um réttarfar í málum sem varða álagningu og innheimtu erfðafjárskatts, upplýsingaskyldu, skýrslugerð o. fl.

Ég hef hér í stuttu máli vakið athygli á veigamestu nýmælum þessa frv. en til frekari skýringa vísa ég að sinni til aths. sem frv. fylgja. Ég vil þó geta þess, að Fjárlaga- og hagsýslustofnun fór yfir frv. og lét í té umsögn sína. Niðurstaðan úr athugun stofnunarinnar er sú, að miðað við innheimtu erfðafjárskatts á undanförnum árum megi reikna með að þessi breyting, ef að lögum verður, geti þýtt tekjutap fyrir ríkissjóð um 11 millj. kr. Hins vegar segir þó í aths. hennar að það geti einnig komið í ljós við ýmsar lagfæringar sem á þessu kerfi verði gerðar að tapið verði ekki svona mikið, þar sem innheimtan eigi að skila sér fyrr og betur en núgildandi lög leyfa.

Í sambandi við þetta mál er rétt að rifja það upp, að eins og hv. þdm. vita er Erfðafjársjóður einn af tekjustofnum Framkvæmdasjóðs fattaðra. En með þeim lögum sem nú eru í gildi er Erfðafjársjóður í raun og veru búinn að missa marks því að gert ráð er fyrir því í lögum um málefni fatlaðra að Erfðafjársjóður færist yfir til Framkvæmdasjóðs fatlaðra. Ég geri ráð fyrir því að þetta komi til umr. í Nd. Það reikna e. t. v. margir með því að tekjur Framkvæmdasjóðs fatlaðra muni rýrna við þessa tekjurýrnun af Erfðafjárskatti. Um það má deila. Hins vegar gerum við ráð fyrir, sem höfum fjallað um þetta mál, að þær tekjur sem koma af erfðafjárskatti skv. nýju lögunum renni óskiptar í Erfðafjársjóð, eða réttara sagt til Framkvæmdasjóðs fatlaðra. Ég vil láta það koma hér fram að það er alveg ljóst að gera þarf breytingu á lögunum um Framkvæmdasjóð fattaðra að því er varðar Erfðafjársjóðinn, að í staðinn fyrir tekjur af Erfðafjársjóði komi tekjur af erfðafjárskatti eða erfðafjárskattur renni til Framkvæmdasjóðs aftur. Þetta þarf að athuga fyrir næsta þing því að það er alls ekki meiningin með þessu frv. að fara að rýra þær tekjur. Hins vegar vil ég geta þess að tekjur af erfðafjárskatti hafa á undanförnum árum fyrir atbeina Alþingis og stjórnvalda verið rýrðar yfir 50% á hverju ári. Erfðafjársjóður hefur ekki fengið nema um helming af þeim tekjum sem erfðafjárskattur hefur gefið.

Herra forseti. Ég sé ekki ástæðu til að ræða þetta nánar nema tilefni gefist til. Ég legg til að að lokinni þessari umr. verði málinu vísað til 2. umr. og félmn.