20.12.1984
Sameinað þing: 38. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 2361 í B-deild Alþingistíðinda. (1854)
1. mál, fjárlög 1985
Hjörleifur Guttormsson:
Herra forseti. Hér við 3. umr. fjárlaga blasir það við að fjárlög fyrir komandi ár á að afgreiða með miklum halla og meiri en dæmi eru til um í langan tíma. Hér er að endurtaka sig sagan frá samstjórnarárum Sjálfstfl. og Framsfl. 1974–1978 og hefur sú þróun verið rakin hér skilmerkilega af hv. 5. þm. Reykn., sem talaði hér fyrir hönd minni hl. fjvn. og gerði að sinni till. fyrir hönd minni hl. að fjárlög yrðu endurskoðuð frá grunni, afgreiðslu þeirra nú frestað og málin tekin upp með samvinnu allra hér á þingi til að reyna að fá fram aðra niðurstöðu. Þetta er skynsamleg hugmynd og ég hlýt undir hana að taka, því að hér stefnir í óefni. Fyrir utan þann mikla viðskiptahalla sem við blasir bætist halli fjárlaga.
Þá liggur það einnig fyrir að þrátt fyrir þetta eru ráðgerðar miklu meiri hækkanir á gjöldum hins opinbera, opinberra fyrirtækja en svarar til áætlaðra launabreytinga. Við höfum verið á undanförnum dögum m.a. að ræða um orkuverð, jöfnunaraðgerðir. Í því samhengi hefur það komið fram að fram undan séu stórfelldar hækkanir á orkuverði eða í kringum 20% hjá þeim veitufyrirtækjum sem sjá dreifbýlinu fyrir raforku. Og önnur orka er það sem bæði er notuð af fólki í dreifbýli og þéttbýli, þ.e. bensínið, sem gert er ráð fyrir að hækki um hvorki meira né minna en 26% á næsta ári miðað við þær áætlanir sem liggja fyrir um bensíngjald og skattlagningu sem rennur m.a. til vegagerðar í landinu. Svipaða sögu er að segja um önnur þjónustufyrirtæki hins opinbera. Hér er því enn verið að halda áfram fyrir forgöngu ríkisins í átt til aukinnar kjaraskerðingar frá því sem þeir svartsýnustu hafa gert ráð fyrir að yrði og verið að gera að engu og minna en engu það sem launafólk sótti í sinn hlut, sumpart með hörðum átökum, á undanförnum mánuðum. Það er því ekki með glöðum huga sem menn geta gengið til afgreiðslu þessara fjárlaga hér. Ég trúi að það gildi raunar ekki síður um stjórnarsinna en stjórnarandstæðinga, a.m.k. marga þeirra sem teljast í stuðningsliði ríkisstj. Vegamálin fá hér alveg sérstaka meðferð þar sem er stórfelld lækkun frá þeim markmiðum sem Alþingi hefur samþykkt í sambandi við vegagerð, þrátt fyrir aukna skattheimtu á bensíni og gjöldum til ríkissjóðs sem tengjast vegamálum. Þetta er uggvænleg þróun, ekki síst fyrir fólk úti á landi, sem sætir þó á marga lund, vegna almennra aðstæðna og öfugþróunar í atvinnulífi, enn lakari kjörum en fólkið í þéttbýlinu og þar sem lítið þarf að gerast til þess að verulegt ef ekki stórfellt atvinnuleysi blasir við á komandi ári.
Ég ætla ekki að öðru leyti að gera þessa almennu mynd að umtalsefni, en kvaddi mér hljóðs fyrst og fremst til þess við þessa umr. að fjalla um tvö atriði, brtt. sem ég stend að ásamt öðrum. Ég vil í fyrsta lagi þó þakka undirtektir hv. fjvn. nú milli umr. varðandi mál, sem ég flutti um brtt. við 2. umr., en það var fjárveiting vegna hamfarahættu á Skeiðarársandi. Þar hefur komið til upphæð sem ekki var að finna í fjárlagafrv. Milli umr. hefur fjvn. lagt til að í þetta verði varið 3 millj. kr. sem tryggir að þarna verði hafist handa á komandi ári. Einnig liggur fyrir að Viðlagasjóður sé reiðubúinn til að leggja allt að jafnhárri upphæð á móti þannig að í þetta verkefni, styrkingu á varnargörðum á Skeiðarársandi, verði hægt að verja um 6 millj. kr. á næsta ári og væntanlega þar að auki nokkurri upphæð af framkvæmdafé Vegagerðar ríkisins, þannig að þarna ætti að fást veruleg úrlausn. Við skulum vona að þessi fjárveiting sé ekki of seint á ferðinni þó að enginn viti hvenær hlaup úr Grímsvötnum eða öðrum aðdráttarleiðum Skeiðarár brestur á. Ég gerði till. um sama efni fyrir ári síðan, en hún náði þá ekki fram að ganga. Fyrir þennan stuðning vil ég þakka hv. fjvn. og skilning á þessu máli.
Um marga liði er ekki hægt að fara þannig viðurkenningarorðum. Og vissulega viðurkennum við einnig í minni hl. að við erfiðleika er að fást við gerð fjárlaga, þrengri aðstæður en oftast áður, en þær er ekki síst að rekja til ákvarðana ríkisstj. þeirrar er nú situr þar sem hún hefur dregið úr skattlagningu á ýmsa þá aðila sem eðlilegt væri að legðu mun meira til sameiginlegs sjóðs landsmanna en gert er. Af því stafa ekki síst erfiðleikarnir þegar um er að ræða ýmsa þætti samneyslu og fjárveitingar til slíkra þátta.
Sá liður sem ég ætla að gera hér að sérstöku umræðuefni tengist brtt. á þskj. 420, sem ég stend að ásamt hv. þm. Guðmundi Einarssyni, Kjartani Jóhannssyni og Sigríði Dúnu Kristmundsdóttur, en efni þessarar brtt. varðar liðinn 03–390 í fjárlagafrv., Þróunarsamvinnustofnun Íslands. Við gerum hér till. um að framlag til Þróunarsamvinnustofnunar Íslands hækki um 15 millj. kr., úr 20.5 millj. í 35.5 millj. kr. Ástæðan fyrir því að við flytjum nú við 3. umr. fjárlaga sérstaka till. um þetta mál, sem ekki var áður fram komin, er sú að við væntum þess lengi vel og reyndar alveg fram á þennan dag að þingflokkar allir gætu sameinast um að tryggja að ekki verði dregið úr framlögum til þróunaraðstoðar af hálfu Íslendinga frá því sem var á síðasta ári. En á síðasta ári gerðist það að framlög til þróunaraðstoðar, bæði langtíma þróunaraðstoðar og skammtíma verkefna, og alþjóðlegra stofnana lækkuðu hlutfallslega frá árinu 1983, en þá komust þau hæst af því sem verið hefur litið til síðustu tíu ára og náðu því að verða um það bil 1.3% af vergri þjóðarframleiðslu.
Á yfirstandandi ári lækkuðu hins vegar þessi framlög, skv. áætlun utanrrn. sem hefur með þróunarsamvinnuna að gera, framlög til alþjóðastofnana sem henni tengjast, m.a. stofnana Sameinuðu þjóðanna, þá lækkaði þetta hlutfall í 0.1% úr 1.3 árið á undan. Og nú blasir við, ef ekki verður gerð hér breyting á, að hlutfallið dettur enn niður. Ég hef ekki reiknað það nákvæmlega út, en það er komið í 0.0 eitthvað, hvort sem það er 0.08 eða 0.09. Hér er um breytingu að ræða sem alls ekki er verjandi að mínu mati og okkar flm. þessarar brtt. að horfa fram á. Þetta á bæði við almennt og með tilliti til þeirra aðstæðna sem við blasa erlendis, hinnar brýnu þarfar á að Íslendingar sýni lit á því að veita auknu fjármagni til þeirra sem bágstaddir eru. Ég veit að allir hv. alþm. vita um þær aðstæður svo mjög sem þær eru umræddar nú síðustu mánuði og hafa verið til sérstakrar meðferðar á þingi Sameinuðu þjóðanna, m.a. og ekki síst hið bága ástand í mörgum ríkjum Afríku sem tengist þurrkum sem þar hafa herjað um nokkurt skeið.
Við hefðum kosið að sjá Alþingi sameinast um að taka undir þá till. sem utanrrn. bar fram við undirbúning fjárlaga, en hún gerði ráð fyrir að ná nokkurn veginn upp því hlutfalli sem varið var til þessa árs 1983 og verja samtals til Þróunarsamvinnustofnunar Íslands og alþjóðastofnana upphæð sem svarar til 96 millj. kr. Niðurstaðan er hins vegar sú, skv. frv. eins og það lítur núna út, að hér er um framlög að ræða sem eru um 67 millj. kr. Sem sagt raunlækkun frá því lága hlutfalli sem veitt var til þessara verka á árinu sem leið.
Þetta mál var rætt allítarlega í utanrmn. á síðasta og ég hygg næstsíðasta fundi nefndarinnar og þar var undir það tekið af öllum nm. að þetta væri óviðunandi þróun og óviðunandi ástand sem blasti við ef ekki fengist hér breyting á. Það var sammæli nefndarmanna í hv. utanrmn. að reyna að stilla þingflokka saman um að fá hér fram breytingu. Þetta hefur því miður ekki tekist og ég harma mjög að sú skuli verða niðurstaðan að við getum ekki haldið í jólaleyfi með sæmilega samvisku, svo ekki sé meira sagt, í sambandi við aðstoð okkar við þá sem kröppust hafa kjörin á alþjóðavettvangi.
Til að halda raungildi þess framlags sem veitt var á síðasta ári þarf til að koma sú upphæð sem við erum hér að gera till. um, u.þ.b. 15 millj. kr. hækkun. Hún nægir til þess að við höldum þó í horfinu. Og þó að við, flm. þessarar till., hefðum talið að Íslendingar hefðu, þrátt fyrir efnahagserfiðleika, góð efni á því að sækja fram í þessum efnum og reka af sér slyðruorðið, sem er óviðunandi með tilliti til þess hvað önnur Norðurlönd gera í þessum málum, þá teldum við það þó algert lágmark að Alþingi tryggði það að ekki yrði hér enn um öfugþróun að ræða varðandi þennan þátt mála.
Það er rétt að minna í þessu sambandi á lög um Þróunarsamvinnustofnun Íslands. Það eru lög nr. 43/1981. Þar segir í síðasta málslið 3. gr., með leyfi forseta, um það að hverju starfsemi stofnunarinnar einkum skuli beinast:
„Að vinna á annan hátt að því að framlög Íslendinga til aðstoðar við þróunarlöndin nái sem fyrst því marki sem samþykkt hefur verið á þingi Sameinuðu þjóðanna, að þau nemi 1% af þjóðartekjum.“
Þarna er við það miðað að 0.7% náist með beinum opinberum framlögum en 0.3% með framlögum frá öðrum aðilum, einkaaðilum og félagasamtökum sem veita fé til þessara þátta. Nokkur Norðurlandanna hafa þegar náð þessu marki og önnur sem ekki hafa náð því fyllilega, önnur en Ísland, eru að bæta þarna verulega við, þar á meðal Finnland. Það var eftir því tekið, m.a. nú á þingi Sameinuðu þjóðanna þegar fjallað var um framlög til stofnana þeirra, að ríki eins og Finnland og Noregur juku verulega framlag sitt til þróunaraðstoðar.
Hér blasir við allt önnur mynd, því miður. Ég hlýt að nefna það hér að í utanrmn. hef ég vakið á því máls og fleiri nm. þar að það gangi ekki að Alþingi taki á þessum málum ég vil segja af þeirri léttúð, sem nú gerist og gerst hefur einnig á síðasta ári, að í stað þess að sækja fram í þessum efnum þá skuli vera um afturför að ræða. Því tel ég afar brýnt og held að hugur manna í utanrmn. raunar standi til þess að Alþingi undirbúi og samþykki ályktun um það að ná þessu markmiði Sameinuðu þjóðanna á viðráðanlegum tíma. Utanrrn. hefur gert drög að áætlun um þessi efni og að ná slíku markmiði á sjö árum. Það teldi ég vera fullkomlega raunsætt og í rauninni of langur tími að horfa fram á að það taki okkur sjö ár að vinna okkur fram að því lágmarki sem þarna er miðað við. Ég vænti þess að það verði unnið að því á vegum utanrmn. að slík till. komi hér fram á Alþingi og henni verði síðan fylgt í reynd þannig að við rekum af okkur slyðruorðið í þessu máli.
Ég vænti þess, virðulegi forseti, að við atkvgr. um þetta mál sjái alþm., burtséð frá því hvað rætt hefur verið í einstökum þingflokkum, til þess að hér verði breyting á. Það er ekki sómasamlegt að fara í jólaleyfi með þessi mál í því horfi sem hér um ræðir. Það vill svo til að í hópi okkar flm. þessa máls eru aðilar sem hafa kynnst af eigin reynd gagnsemi þeirra framlaga sem Íslendingar leggja til þróunarmála. Þá hef ég í huga sérstaklega Grænhöfðaeyjaverkefnið, en hv. þm. Sigríður Dúna Kristmundsdóttir dvaldi þar við störf og rannsóknir á þessu ári og gat greint okkur í utanrmn. frá jákvæðum árangri að hennar mati af því sem þar var að gerast þó í gegnum þróunarhjálp Íslendinga, þó að að ýmsu megi þar eflaust finna eða ýmislegt megi betur fara í sambandi við nýtingu fjármagns eins og gengur. En tvíhliða aðstoð er eitt af því sem mjög er horft til og virðist gefa oft betri raun en framlög í gegnum alþjóðastofnanir, sem það land sem veitir aðstoðina hefur ekki jafngóða yfirsýn yfir eins og ef um tvíhliða aðstoð er að ræða.
Þetta læt ég nægja varðandi þessa till. okkar fjögurra. Að baki henni standa, má ég fullyrða, þeir þingflokkar sem við erum fulltrúar fyrir, því að þessi mál voru rædd þar og undir hugmynd utanrmn. tekið að lyfta þessu framlagi þannig að ekki yrði um raunrýrnun að ræða.
Ég vil svo, herra forseti, minna á aðra till. sem ég flyt ásamt hv. þm. Karvel Pálmasyni. Þar er raunar um að ræða með vissum hætti endurflutning till. sem lögð var fram við 2. umr., en þó í breyttu formi. Hún er á þskj. 365 og varðar húshitunarkostnaðinn. Við höfum gert till. um það við 2. umr. að af tekjum vegna hækkunar á raforkuverði til stóriðju yrði varið 356 millj. kr. umfram það sem gert er ráð fyrir í fjárlagafrv. til lækkunar húshitunarkostnaðar. Þessi till. hlaut því miður ekki nægan stuðning við 2. umr. og því flytjum við hér till. um mun lægri upphæð til að verja í þessu skyni, 200 millj. kr., þar sem tekna verði aflað með sama hætti og heimildir fengnar eftir því sem þörf er á, og í liðinn „Lækkun húshitunarkostnaðar“ verði varið samtals 400 millj. kr. fyrir utan 50 millj. kr. vegna olíuhitunar, sem er fært á öðrum stað í fjárlögunum, í stað þeirra 200 millj. kr. sem nú er gert ráð fyrir skv. frv.
Ég þarf, herra forseti, ekki að rökstyðja þessa till. með mörgum orðum, svo brýnt mál sem hér er á ferðinni og svo sjálfsagt mál sem það ætti að vera miðað við þau orð sem hafa fallið hér á Alþingi og utan þings, ekki síst af talsmönnum þingflokka ríkisstj., ég tala nú ekki um stóru orðin fyrir síðustu kosningar. Það er mjög illt til þess að vita, að Alþingi ætlar að halda nú í skammdeginu jólaleyfi og skilja eftir þann þátt sem veldur hvað mestri mismunun í kjörum hér í landinu með þeim hætti sem gert er skv. fyrirliggjandi frv. Við treystum því á það, flm. þessarar till., að nú, þegar upphæðin hefur verið lækkuð til muna, fái þetta mál aðra afgreiðslu og meiri viðhlítandi stuðning til að ná fram að ganga við afgreiðslu frv.