18.02.1985
Neðri deild: 42. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 2997 í B-deild Alþingistíðinda. (2471)
Umræður utan dagskrár
Félmrh. (Alexander Stefánsson):
Herra forseti. Ég mun leitast við að svara hv. 5. þm. Reykv. sem óskaði eftir því að fá að beina þessu máli til mín. Þó að tíminn hafi verið skammur til að leita upplýsinga um þetta mál hjá Húsnæðisstofnun tel ég rétt að reyna að gefa hér þau svör sem ég hef handbær í sambandi við þetta mál.
Að því er varðar Byggung sf. vil ég taka það fram að ég ber mikið traust til þess fyrirtækis og álít að það hafi unnið mjög þarft brautryðjendastarf að því er byggingu á íbúðarhúsnæði snertir. Það er byggingarsamvinnufélag sem hefur vissulega unnið sér sess í þessari iðngrein og sannað svo að ekki verður um deilt að þetta form, sem félagsmenn hafa valið til að byggja á félagslegum grundvelli, hefur jákvæðar hliðar svo að ekki verður um deilt. Þar á ég fyrst og fremst við þá einföldu staðreynd að þetta félag byggir ódýrari byggingar og það nýtir betur það fjármagn sem ungt fólk hefur til að koma þaki yfir höfuðið. Það framkvæmdaform sem þetta fyrirtæki hefur tekið upp er því vissulega til fyrirmyndar.
Ég vil strax taka það fram að skv. upplýsingum sem Húsnæðisstofnun hefur gefið sótti þetta byggingarfyrirtæki ekki um framkvæmdalán á árinu 1984, heldur er miðað við að þeir félagsmenn sem hefja slíkar byggingar fái lán hjá húsnæðiskerfinu eins og lög gera ráð fyrir. Ég hef hér í höndum aths. sem húsnæðismálastjórn hefur sent mér varðandi bréf Byggung frá 21. jan. til ráðh. Þar er farið nokkrum orðum um þau rök sem Byggung setur fram. Ég tel ekki ástæðu til að fara að lesa það sérstaklega hér upp, heldur aðeins skýra frá því að skv. upplýsingum Húsnæðisstofnunar er heildarfjárhæð sem fólk sem byggir á vegum Byggung á rétt á í janúar og febrúar 36.6 millj. kr. en ekki 44.1 eins og Byggung gerir ráð fyrir. Skv. þeim úthlutunarreglum sem gilt hafa fyrir þá sem eru með tvískipt lán fá þeir sinn fyrri hluta í þarnæsta mánuði, en Byggung gerir ráð fyrir að það líði 30 dagar frá fokheldi til lánveitingar, t.d. að þeir sem geri fokhelt ættu að fá sín lán í mars. Byggung gerir einnig ráð fyrir að fjórir mánuðir líði frá fokheldi til lánveifinga hjá þeim sem eru að skipta um íbúð. Sú bið hefur verið enn lengri undanfarið.
Ég tel að það sé rétt af þessu tilefni, áður en ég kem að því að upplýsa hvað er verið að gera til að leysa þetta vandamál, að fara örfáum orðum um forsögu þessa máls. Af því að hér er vitnað í nýju lögin um Húsnæðisstofnun ríkisins þá er þess fyrst að geta að þegar þessi ríkisstj. tók við 1983 var miklu meira vandamál á ferðinni en gert hafði verið ráð fyrir. Til þess að leysa nokkuð úr vandanum var farið út í sérstakar aðgerðir sem ég þarf ekki að tíunda hér vegna þess að hv. alþm. vita hverjar þær voru. Í fyrsta lagi var frestað hluta af verðbótagreiðslu og í öðru lagi var gert samkomulag við bankakerfið um að breyta vanskilalánum í lengri lán, allt að átta ára lán. En afdrifaríkast var að veitt voru viðbótarlán, þ.e. veitt voru hækkuð lán um 50% á árunum 1981, 1982 og 1983. Þetta notfærðu sér tæplega 5 þús. lántakendur sem fengu útborgað 50% viðbótarlán í desember 1983 og janúar 1984. Nam sú upphæð samtals 303 millj. kr. Sú aðgerð sem var gerð vegna erfiðrar stöðu húsbyggjenda á árinu 1983 nam rúmlega 500 millj. kr. Ég tel rétt að þetta komi hér fram til þess að það sé samhengi í þessu máli.
Jafnframt þessu samþykkti ríkisstj. 22. sept. 1983 nýjar lánareglur sem tækju gildi 1. jan. 1984 þó að endurskoðun laganna yrði ekki lokið fyrir þann tíma. Þessar lánareglur voru í stuttu máli þær að öll lán skyldu hækka um 50% frá 1. jan. 1984. Nýbyggingarlán til þeirra sem byggja eða kaupa í fyrsta sinn skyldu greidd í tveimur hlutum, þ.e. fyrri hlutinn mánuði eftir fokheldisstig og seinni hlutinn sex mánuðum frá útborgun fyrri hlutans. Þetta var gífurlega veigamikil breyting sem allir skilja sem þekktu þetta mál. Það þýddi í raun að greiðslutímabilið yrði 7–9 mánuðir í stað 18–24 mánaða eins og það var áður. Þessu tel ég að menn þurfi að átta sig á. Þetta eru einfaldar staðreyndir sem höfðu gilt frá gildistöku laganna 1980 til 1983. Ef menn bera þetta saman sjá allir hvaða áhrif ákvörðun ríkisstj. hefur haft fyrir húsbyggjendur, jafnvel þótt á síðari hluta s.l. árs hafi þurft að grípa til frestunar á lánum þannig að greiðslutímabilið hefur orðið allt að 9–10 mánuðir.
Önnur veigamikil breyting sem var ákveðin miðað við 1. jan. 1984 var sú að öll lán eru afborgunarlaus fyrstu tvö árin í stað eins áður. Þetta var gert m.a. til þess að reyna að draga úr greiðslubyrði af þessum lántökum. Einnig var ákveðið, sem er líka þýðingarmikið, að fjölga gjalddögum húsnæðislána í fjóra á ári. Það hefur mikla þýðingu í sambandi við greiðslubyrði lána.
Ég tel rétt í þessu sambandi að víkja hér nokkuð að framkvæmd þessara mála 1984, þar sem það snertir óneitanlega umr. sem hér er hafin, og þá vil ég aðeins koma inn á framkvæmd þessa máls á liðnu ári. Það væri að sjálfsögðu freistandi að taka samanburð frá fyrri árum, en ég veit ekki hvort ég geri það vegna þeirrar einföldu ástæðu að þau gögn sem ég bað um í morgun frá Húsnæðisstofnun, þegar ákveðið var að þessi umr. skyldi fara fram, voru að berast mér í umslagi um leið og ég steig upp í ræðustól. Þó tel ég rétt að ég fari nokkrum orðum um þetta þar sem það hefur nokkra þýðingu og nauðsynlegt er að hv. þm. viti það. Þó er gert ráð fyrir að þegar lánsfjárlög fyrir árið 1985 verða afgreidd verði allar skýringar á þessum málum nákvæmari en liggja fyrir í dag.
Í fyrsta lagi: Á fjárlögum 1984 var ríkisframlagið til Byggingarsjóðs ríkisins 200 millj. kr. og gert var ráð fyrir að lánveitingar skv. þeirri lánsfjáráætlun, sem upp var sett, yrðu 1167 millj. Ég geri ráð fyrir að hv. alþm. muni þær umr. sem urðu um lánsfjárlögin 1984 og húsnæðismálin. Það var fullyrt af stjórnarandstæðingum fyrst og fremst að engin líkindi væru til að við þessa áætlun yrði staðið, svo fjarlægt væri að af því gæti orðið. Nú liggja hins vegar staðreyndir fyrir. Skv. sjóðsuppgjöri sem farið hefur fram, dags. 13. febr., urðu útlán á árinu 1984 úr Byggingarsjóði ríkisins, sem var skv. lánsfjárlögum gert ráð fyrir að yrðu 1167 millj., 1552.3 millj. kr. Að vísu er þá með talið viðbótarlán frá árinu 1983, sem var greitt í janúar og ég greindi frá áðan, 161 millj., þannig að raunveruleg útlán tilheyrandi árinu 1984 úr Byggingarsjóði ríkisins urðu 1391.3 millj. kr., þ.e. 20% hærri en lánsfjáráætlun gerði ráð fyrir.
Menn segja kannske sem svo að þetta skipti ekki öllu í því máli sem hér er til umr. En ég vil einmitt segja að þetta skiptir talsverðu máli vegna þess að það skýrir að hluta hvernig við var brugðist þeirri gífurlegu aukningu sem varð á íbúðabyggingum árið 1984, sem varð í raun langt umfram þær áætlanir sem Húsnæðisstofnun hafði lagt fram og gert ráð fyrir. Það er ástæðulaust að ræða sérstaklega af hverju þetta er. Það er hins vegar staðreynd að fokheldisvottorð og byggingarstigsvottorð urðu mörgum hundruðum fleiri í hverjum þætti en húsnæðismálastjórn hafði reiknað með. Þess vegna gerðist það strax á haustdögum að Húsnæðisstofnun neyddist, miðað við það fjármagn sem Alþingi hafði henni ætlað, til að draga úr lánveitingum, ekki á þann hátt að stöðva lán heldur að draga úr þeim, seinka afgreiðslu lána. Þetta var óhjákvæmilegt að gera. Ríkisstj. reyndi að bæta úr þessu með því að fá sérstakt bráðabirgðalán í byrjun desember upp á 270 millj. kr. til þess að hægt yrði að lána út í desembermánuði sem að sjálfsögðu var gert. Þetta hefur aftur þær eðlilegu afleiðingar að nokkuð af lánarétti, þegar ég tala um lánarétt á ég við þá sem höfðu lagt inn fokheldisvottorð og byggingarstigsvottorð, færðist yfir áramót og þeir sem lánarétt hefðu átt skv. stífustu reglum sem hér hefur verið lýst, urðu þess vegna að þola þá seinkun sem varð frá desember til þessa dags. Hér er um að ræða vandamál sem hefur verið til meðferðar síðan og það er ekkert leyndarmál að þetta mál hefur ekki enn þá verið leyst að fullu þó að líkur bendi til að það verði jafnvel í þessari viku frá því gengið á hvern hátt það verður leyst.
Til þess að gefa hv. þm. nokkrar upplýsingar um stöðu þessa máls, það sem um var spurt af hv. málshefjanda, lítur þetta þannig út: Miðað við að staðið væri við þessa afgreiðslu ættu þeir sem gerðu fokhelt í október-desember 1984 og eiga að fá fyrsta hluta að fá núna í febrúar 40 millj. Til þess að fullnægt væri þeirra rétti þyrftu þeir að fá 40 millj. í þessum mánuði. Þeir sem gerðu fokhelt í ágúst-desember 1984 og eiga að fá fyrsta hluta — þegar ég talaði um fyrri hluta áðan var ég að tala um þá sem eiga að fá lánin í tvennu lagi — þurfa 28 millj. svo fullnægt sé þeirra rétti. Síðari hlutar, sem hefðu átt að greiðast í desember-janúar, eru samtals upp á 47 millj. Til kaupa á notuðum íbúðum þyrftu að koma 60 millj. og í önnur lán 7 millj. Samtals vantar til þess að leysa þetta vandamál, sem við erum að glíma við á hverjum degi, 185 millj. kr.
Ég get ekki svarað spurningu hv. fyrirspyrjanda um það upp á dag hvenær þetta verður leyst, en þetta mál liggur nú í fjmrn. til ákvörðunar og ég á von á því að það fjármagn sem ég hef farið fram á verði fært til í áætlun um útgreiðslu á fyrri hluta ársins hjá ríkissjóði til að hægt sé að standa við þessa áætlun.
Hins vegar tel ég rétt að koma inn á að auðvitað tengist það þessu máli öllu og áætlun Húsnæðisstofnunarinnar fyrir árið 1985 að við eigum eftir að afgreiða lánsfjárlög fyrir árið 1985 á hv. Alþingi. Í þeirri áætlun, fyrir árið 1985, sem hv. þm. hafa fyrir framan sig, er gert ráð fyrir að lánveitingar úr i3yggingarsjóði ríkisins á árinu 1985 verði 1 milljarður 790 millj. kr. sem er allveruleg aukning frá árinu 1984 þó lánveitingar það ár hafi orðið hærri en lánsfjárlög gerðu ráð fyrir. Hins vegar eru greinilegar veilur í uppsetningu fjárlaga- og hagsýslustofnunar sem verður að takast á við og ríkisstj. á eftir að fjalla um á fundum sínum næstu daga. Það er gert ráð fyrir að lífeyrissjóðirnir leggi Byggingarsjóði ríkisins til 875 millj. kr. Samkvæmt þeim athugunum sem við höfum gert og unnið hefur verið að einnig frá hendi fjmrn. er hér um vafasama áætlun að ræða. Það er best að það komi fram strax. Ég reikna með því að hægt sé að gera ráð fyrir, miðað við undirtektir lífeyrissjóðanna, að lífeyrissjóðirnir veiti 700 millj. í þetta. Þá er þar kominn strax mismunur upp á 175 millj. kr.
Ég tel rétt að gefa líka upplýsingar um annan þátt sem gert er ráð fyrir í lánsfjáráætluninni að eigi að standa á núlli. Það er skyldusparnaðurinn. Útilokað er að loka augunum fyrir því að staðreyndin er allt önnur. Á árinu 1984, þrátt fyrir þá útkomu sem ég greindi frá áður, var skyldusparnaður mínus 81.6 millj. kr., þ.e. að það kom inn skyldusparnaður upp á 509.4 millj. kr. á árinu 1984, en fóru út 591 millj. kr. Þannig er ljóst að skv. gildandi lögum, þrátt fyrir að í nýju lögunum sem tóku gildi 1. júlí s.l. var gerð breyting á útgreiðslu skyldusparnaðar, er þarna um að ræða neikvæða fjáröflun sem verður að taka tillit til þegar rætt er um fjármögnun á Byggingarsjóði ríkisins fyrir þetta ár.
Ég hygg að fáum detti í hug í alvöru að afnema skyldusparnað, svo fyrirferðarmikill er hann í sparnaði ungs fólks og raunar í húsnæðiskerfinu, en greinilegt er að þarna þarf að gera á vissar breytingar, til þess að hann dragi ekki niður þann framkvæmdaþátt sem Húsnæðisstofnunin byggir á í sambandi við skyldusparnað. Þetta verður m.a. til þess að ekki er hægt á þessari stundu að gefa út nákvæma framkvæmdaáætlun um húsbyggingar á árinu 1985 fyrr en ríkisstj. og Alþingi eru búin að taka ákvörðun um hvernig með lánsfjárlög verði farið. Ég vildi koma inn á þetta hér til að menn átti sig á því að það er ekki af því að menn vilji ekki hraða þessum áætlunum sem þær eru ekki komnar fram, heldur er þetta háð því í ríkari mæli nú en oft áður hvaða ákvörðun ríkisstj. og Alþingi taka í sambandi við þetta mál. Byggingarsjóður ríkisins er í þessari áætlun 21/2 milljarður kr. í umfangi og Byggingarsjóður verkamanna um 800 millj. kr. Hér er því orðið um að ræða stórar fjárhæðir. Þýðir ekki annað en að vinna að því að þær verði raunhæfar þannig að Húsnæðisstofnun geti gert þær áætlanir sem fólk getur treyst.
Ég held að ég þurfi ekki að ræða þetta sérstaklega meira nema tilefni gefist til, en ég tel mig hafa svarað hv. málshefjanda eins og hægt er miðað við hvernig málið liggur fyrir. Eins og ég hef getið um er nú til meðferðar í félmrn. og fjmrn. á hvern hátt er mögulegt að færa til fjármagn. sem nægir til að greiða út lán til þeirra sem eiga óumdeilanlega lánarétt frá því í desember, þ. á m. Byggung sf. Vona ég að það geti orðið á næstu dögum.
Hins vegar get ég ekki látið hjá líða að nefna í leiðinni að sá óstöðugleiki sem byggingarsjóðirnir verða að búa við varðandi inngreiðslu á fé frá lífeyrissjóðum hefur ekki lítil áhrif á meðferð þessa máls. Þetta er orðið það stórt vandamál að ég tel fyrir mitt leyti að við getum ekki afgreitt lánsfjárlög fyrir 1985 vegna byggingarsjóðanna nema þetta sé sett þannig upp að því megi treysta. Á s.l. ári greiddu lífeyrissjóðirnir í raun ekki nema um 70% af því fjármagni sem þeim var ætlað að greiða í lánsfjárlögum 1984. Við leystum þetta með sérstökum lántökum ríkissjóðs til byggingarsjóðanna, þannig að þeir gátu tryggt hærri lánaupphæðir, eins og ég sagði áður, en áætlað var, en það er ekki aðferð sem hægt er að byggja á raunhæfa áætlun.
Af því að hv. 5. þm. Reykv. vitnaði í 29. gr. húsnæðislaga, þ.e. um framkvæmdalán í byggingariðnaði, vil ég undirstrika að Byggung sf. sótti ekki um framkvæmdalán á árinu 1984 og notar þess vegna ekki þá aðferð sem bæði samvinnubyggingarfélög og aðrir byggingarverktakar hafa samið um við Húsnæðisstofnun.
Ég enda á því að segja að ég skil vel erfiðleika þessa byggingarfélags, en það er ekki nóg að leysa vanda þess, heldur verður að leysa þetta mál í heild. Til þess að svo verði er verið að semja um núna milli rn. að reyna að færa til 185 millj kr.