09.05.1985
Neðri deild: 66. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 5097 í B-deild Alþingistíðinda. (4367)
86. mál, áfengislög
Friðjón Þórðarson:
Herra forseti. Í nál. frá minni hl. allshn. um frv. til l. um breytingu á áfengislögum nr. 82 frá 1969 á þskj. 704 er lagt til að frv. þetta verði fellt. Þar er bent á örfá atriði sem vert er að ræða nokkru nánar og auka einhverju við því að af nógu er að taka þegar svo viðamikil, umdeild og viðkvæm mál eru rædd.
Að því er vikið að skv. ályktun Alþingis starfi nú stjórnskipuð nefnd að því að marka og móta opinbera stefnu á áfengismálum hér á landi. Markmið stefnunnar á og átti að vera að draga úr áfengisneyslu. Þessi nefnd hefur ekki enn lokið störfum. Verkefni hennar er áreiðanlega vandasamt og seinunnið. Niðurstaða eða nál. um þau efni mun því vart sjá dagsins ljós á þessu vori, en þó má ætla að n. reyni að hraða störfum eftir mætti.
Að áliti meiri hl. allshn. og margra annarra er of langt að bíða þeirrar niðurstöðu. Það má til sanns vegar færa að því leyti að alþm. eru svo sem ekki of góðir til þess að lýsa afstöðu sinni og afgreiða mál sem þar að auki hefur stundum áður borið á góma og verið hreyft í þingsölum án þess að úrslit réðust.
Ég tel að allshn. hafi unnið vel í þessu máli. Hún sendi frv. til umsagnar margra aðila. Enn fremur voru ýmsir aðilar kvaddir á hennar fund til viðræðna. Komu þar fram mjög skiptar skoðanir með og móti, svo sem vita mátti fyrir fram. Ógerningur er að ræða þau viðhorf öll og rekja alla þætti þeirra viðræðna í stuttu máli.
Tilgangur flm. með frv. þessu felst að þeirra sögn í fimm liðum:
1. að draga úr hinni miklu neyslu sterkra drykkja,
2. að breyta drykkjusiðum þjóðarinnar til batnaðar,
3. að afla ríkissjóði tekna,
4. að efla þann hluta íslensks iðnaðar sem annast framleiðslu á öli og gosdrykkjum,
5. að samræma áfengislöggjöfina.
Það eru víst flestir sammála um að þessi markmið séu góðra gjalda verð í sjálfu sér, en eru líkur til þess að þau náist ef frv. verður samþykkt?
Bent er á að frá upphafi Íslandsbyggðar og langt fram eftir öldum hafi landsmenn eingöngu drukkið öl og mjöð og ekki annað af áfengum drykkjum. Og einhvers staðar er þess getið á hinn bóginn að bann á áfengu öli sé móðgun við menningarþroska og frelsiskennd íslenskra þegna. Þó að ég fallist ekki á þessa staðhæfingu væri viðhorfið vissulega allt annað ef reikna mætti með því að neysla sterkra drykkja, að ekki sé minnst á vímu- og eiturefni, minnkaði að sama skapi og bjórdrykkja færi í vöxt. Og sannarlega er ekki við því að amast þó að landsmenn geri sér glaðan dag þegar svo ber undir innan hóflegra marka. En sannleikurinn er sá að flestir sem hafa kannað þessi mál hafa komist að þeirri niðurstöðu að neysla áfengis og annarra slíkra vímugjafa minnki ekki, heldur aukist þegar bjórinn bætist við.
Í nokkrum minnisatriðum frá áfengisvarnaráði til allshn. er þess getið að ráðinu, sem að sjálfsögðu reynir að gæta skyldu sinnar sem hlutlaus ríkisstofnun, hafi ekki tekist að finna neitt land í heiminum þar sem neysla áfengs öls hefur orðið til að draga úr drykkju og tjóni af hennar völdum. Á það má benda að það er lögmál vímuefnamisnotkunar að vímuefnaneytandinn byrjar yfirleitt á veikum vímuefnum, en fer yfir í aðra sterkari, og hann byrjar á smáum skömmtum og fer yfir í stærri skammta. Áfengur bjór inniheldur vímuefnið vínanda og er því aðeins einn hlekkur í þessari keðju. Hann er því að þessu leyti jafnskaðlegur og aðrar áfengistegundir.
Í skýrslu um neyslu áfengis, fíkniefna og ávanalyfja á Íslandi, sem landlæknisembættið gaf út á árinu 1982, koma fram ýmsar athyglisverðar upplýsingar um afleiðingar áfengisnotkunar. Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóðanna telur meðal annarra að þau vandamál er stafa af áfengisneyslu standi í beinu sambandi við heildarneyslu þess.
Að sjálfsögðu eru Íslendingar ekki ýkja hrifnir af boðum og bönnum. Þeir vilja vera frjálsir menn í frjálsu landi. Þó kemst enginn með öllu hjá því að hlíta vissum reglum, sem hver og einn verður að setja sjálfum sér, né heldur að lúta landslögum, sem vissulega skerða frelsi manna á mörgum sviðum með ýmsu móti.
Allur þorri landsmanna vill sem betur fer vinna að aukinni heilbrigði, reglusemi og bættum þjóðháttum. Hið sama gildir um margs konar félög og fjöldasamtök. Ég nefni tvennar yfirlýsingar eða samþykktir sem dæmi, nánast af handahófi.
34. þing Alþýðusambands Íslands lýsir yfir fullum samstarfsvilja við þá aðila sem berjast gegn áfengis- og fíkniefnaneyslu og aðstoða þá einstaklinga sem háðir eru þessari neyslu. Íþróttaþing 1984 beinir þeirri eindregnu áskorun til sambandsaðila sinna að þeir vinni af alefli gegn neyslu áfengis og annarra vímuefna og styðji þau félagasamtök sem hafa að markmiði að berjast gegn neyslu hvers konar fíkniefna. Svo mætti lengi telja.
Rétt er að minnast nokkrum orðum á vanda löggæslunnar. Borist hefur bréf frá Landssambandi lögreglunnar. Leyfi ég mér að lesa upp nokkrar setningar úr því bréfi, með leyfi hæstv. forseta. Þar segir m. a.:
„Verulegur þáttur í störfum lögreglunnar er að leysa málefni sem tengjast notkun áfengis. Má ætla að lögreglumenn hafi meiri reynslu en flestir aðrir af þeim vandamálum sem tengjast áfengisneyslu. Tæpast er umdeilanlegt að með tilkomu áfengs bjórs mun neysla áfengis aukast og þar með eftirlitsþáttur lögreglunnar. Lögreglumenn telja sig t. d. orðið vara við verulega aukningu á ölvun við akstur í þeim umdæmum sem svokallaðar bjórkrár hafa verið stofnsettar í. Því vill stjórn Landssambands lögreglumanna vekja athygli alþm. á að jafnframt því að Alþingi samþykki lög sem ótvírætt auka verkefni lögreglumanna verður að styrkja löggæsluna. Alþm. verða ætíð að taka tillit til aukinnar löggæsluþarfar þegar sett eru ný lög sem lögreglu er ættað að hafa eftirlit með.
Þá vill stjórn Landssambands lögreglumanna hvetja alþm. til að hlutast til um að fræðsla í áfengismálum verði stóraukin, ekki síst ef umrætt frv. verður að lögum.“
Á vegum ríkisstjórnar Íslands var með skipunarbréfi 19. maí 1983 sett á fót nefnd um mörkun opinberrar stefnu í áfengismálum svo sem áður er að vikið. Sú ríkisstj. sem þá sat að völdum hafði sýnt nokkra viðleitni í þá átt að koma á betri skipan í áfengismálum svo og að vara við og sporna gegn þeirri yfirvofandi hættu sem af hvers konar fíkniefnum og vímugjöfum stafar. Þykir mér að lokum rétt að rifja upp einn þátt þeirrar viðleitni sem tengist norrænni samvinnu.
Á þjóðhátíðardaginn 17. júní 1981 var ég staddur á Borgundarhólmi í Danmörku á fundi dómsmrh. Norðurlanda. Þar voru þessi mál til umræðu í heild. Kom okkur saman um að setja markið hátt og berjast fyrir fíkniefnalausum Norðurlöndum, eins og það var kallað. um þetta gerði þing Norðurlandaráðs samþykkt ári síðar. Sama dag, 17. júní 1981, flutti þáv. forsrh. dr. Gunnar Thoroddsen þjóðhátíðarræðu í Reykjavík sem birtist í Morgunblaðinu 19. sama mánaðar. Fyrirsögn hennar var þessi: „Þjóðin öll verður að búast til varnar gegn vímugjöfum og eiturefnum.“ Ég leyfi mér að lesa upp nokkrar fyrstu setningar þessarar ræðu, með leyfi hæstv. forseta. Þar segir svo:
„Útbreiðsla og áhrif vímugjafa og eiturefna eru orðin slíkt vandamál að þjóðin öll verður að búast til varnar. Æskan sjálf fyrst og fremst, æskulýðsfélög og önnur félagsmálasamtök, kirkja, skólar, sveitarstjórnir, ríkisvaldið, allir verða að leggjast á eitt í þessu fyrirbyggjandi björgunarstarfi.
Á silfurskjöld við útför Jóns Sigurðssonar voru letruð þessi orð: Óskabarn Íslands, sómi þess, sverð og skjöldur. Sómi Íslands. sérhver íslenskur æskumaður, piltur og stúlka, þarf að ásetja sér og ástunda það að vera Íslandi til sóma hvar sem er, hvenær sem er.“
Í s. l. mánuði var ég aftur staddur á Borgundarhólmi á fundi laganefndar Norðurlandaráðs og fjölmennri ráðstefnu sem kölluð var saman til að ræða um og meta þann árangur sem ætla mátti að náðst hefði á s. l. þrem til fjórum árum. Þarna voru saman komnir stjórnmálamenn, læknar, embættismenn, dómarar, vísindamenn, ráðgjafar, alls nær einu hundraði manna frá öllum Norðurlöndunum. Hvort hafði nú munað aftur á bak ellegar nokkuð á leið? Um það ræddu menn og báru saman bækur sínar.
Flesta menn hrekur að meira eða minna leyti frá háu og fjarlægu takmarki sem þeir setja sér og miklar tafir verða oft á langri leið. Að flestra dómi er þó nokkurs virði að reyna að halda áttum og réttri stefnu, einkum í stórmálum er varða miklu um alla framtíð lands og þjóðar.