08.11.1984
Sameinað þing: 17. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 898 í B-deild Alþingistíðinda. (616)
55. mál, vantraust á ríkisstjórnina
Kjartan Jóhannsson:
Herra forseti. Góðir tilheyrendur. Þrátt fyrir kokhreysti hæstv. forsrh. fer ekkert milli mála að ríkisstj. er gersamlega trausti rúin. Neyðarópin vegna stöðu ríkisstj. berast meira að segja innan úr stjórnarflokkunum sjálfum, bæði í þeirra eigin málgögnum og í málflutningi einstakra þingmanna. Það er mála sannast að ríkisstj. hefur algerlega misst tökin á efnahagsmálunum og hún hefur efnt til úlfúðar í þjóðfélaginu í stað þess að stilla til friðar. Þessi ríkisstj. hefur gersamlega brugðist og þess vegna er þetta vantraust flutt og þess vegna á að samþykkja þetta vantraust.
Ef við svipumst um á sviði efnahags- og atvinnumála blasir gjaldþrot ríkisstjórnarstefnunnar við. Sjávarútveginum hefur verið siglt meira og minna í strand. Mörg fyrirtæki hafa gerist upp og önnur eru við það að gefast upp. Fólk missir atvinnuna í hrönnum. En ríkisstj. situr með hendur í skauti og hefst ekki að. Þetta er alvarlegt ábyrgðarleysi hjá ríkisstj. sem bitnar á miklum fjölda fólks. Í landbúnaðarmálum hefur keyrt út í slíkar ógöngur að margir bændur vita ekki sitt rjúkandi ráð. Viðskiptahalli og halli á ríkissjóði blasir við þrátt fyrir allar yfirlýsingar um jafnvægi. Landið er sokkið dýpra í fen erlendra skulda en nokkru sinni fyrr. Byrðunum af óstjórninni núna er velt yfir á börn okkar, yfir á komandi kynslóðir. Dýpra geta menn varla sokkið.
Þannig, herra forseti og góðir hlustendur, er í grófum dráttum mynd hinna almennu efnahagsmála og þar stendur ekki steinn yfir steini. En jafnframt hefur ríkisstj. lagt efnahag margra heimila launafólks í rúst. Ráð ríkisstj. hefur sífellt verið að skerða kjör launafólks og hún hefur engin önnur ráð kunnað. Það merkilega er hins vegar að á sama tíma og margt launafólk berst í bökkum sjáum við að aðrir raka saman peningum, nýjar lúxuskerrur, sem kosta milljón eða meir, hafa rúllað hér inn á göturnar í sumar og haust. Stórbyggingar á vegum ríkisins og milliliða rísa eins og ekkert hafi í skorist. Þ. á m. má nefna seðlabankahús, útvarpshús, mjólkurstöðvar, verslunarhallir og afgreiðslumusteri olíufélaganna. Það eru til nógir peningar fyrir þessari óþarfafjárfestingu á sama tíma og ekki má borga lífvænleg laun. Fólkinu í landinu er í raun skipt upp í tvær þjóðir: hinn mikla fjölda sem verður sífellt fátækari og hina sem vaða í peningum.
Frjálshyggju- og peningamagnspostularnir hafa talað mikið um frelsi. Við höfum fengið að sjá þeirra frelsi. Það er frelsi til þess að raka saman peningum. Það er frelsi til ofsagróða. Það frelsi hafa þeir fengið innleitt og árangurinn blasir við. Hann blasir við í sligun undirstöðuatvinnuveganna, í auknu misrétti í þjóðfélaginu og í byrðum á launafólki. En það frelsi sem felst í efnahagslegu sjálfstæði einstaklingsins hafa þeir fótum troðið. Frjálshyggjupostularnir í Sjálfstfl. og Framsfl. skilja ekki það frelsi og vilja ekki skilja það að án efnahagslegs sjálfstæðis er enginn frjáls. En það er einmitt þetta frelsi, frelsi frá efnahagslegum fjötrum, frá öryggi og frá óttanum um afkomuna, sem er langmikilvægasta frelsið.
Misskiptingin, það misrétti sem birtist í því að sumir græða á tá og fingri og vaða í peningum meðan fjöldi launafólks á varla til hnífs og skeiðar, er eitt höfuðvandamálið sem við okkur blasir. Á þessu vandamáli verður að taka. Réttlætiskennd okkar krefst þess og meðan misréttið er ekki lagað verður engin stöðugleiki í íslensku efnahagslífi. Einmitt með því að stemma stigu við peningamokstri gróðaaflanna og með því að stemma stigu við skattsvikunum fæst svigrúm til að bæta kjör fólksins. Slíkri leiðréttingu fylgir engin verðbólga. Og með því að draga úr fjárfestingu milliliðanna og ríkisins, sem við blasir hvarvetna, fæst líka svigrúm til að bæta kjör launafólks og draga úr erlendri skuldasöfnun. Það mun ekki heldur hafa nein verðbólguáhrif. Það er á þessum verkefnum sem ríkisstj. ætti að taka og ætti að hafa tekið fyrir löngu. En það hefur hún látið undir höfuð leggjast.
Núv. ríkisstj. fékk óskabyr í upphafi síns starfsferils. Fólk var orðið slituppgefið á þeirri verðbólgu sem Alþb. og Framsfl. hvolfdu yfir þjóðina í seinustu ríkisstj. og sem betur fer hefur verðbólgan hjaðnað, en árangurinn náðist með því einu að skerða kjör launafólks. Ríkisstj. lagði ekkert af mörkum sjálf. Í því brást hún algerlega. Það sýndu allir þolinmæði framan af og ríkisstj. fékk tækifæri til að sýna og sanna stefnu sína. Og það liggur nú fyrir. Það liggur fyrir hvers konar ríkisstj. við höfum fengið, hvað hún vill, hvað hún getur og hver stefna hennar er í reynd. Hafi einhver verið í vafa um það í upphafi hvers konar ríkisstj. væri í landinu liggur það nú ljóst fyrir að hún er hreinræktuð hægristjórn, yst til hægri á litrófi stjórnmálanna.
Við skulum rekja feril þessarar ríkisstj. í grófum dráttum. Hún byrjaði á því að skerða kjör launafólks, en jafnframt afnam hún samningsréttinn — og það var ótætisbragð, en menn undu því um sinn. Næstu aðgerðir ríkisstj. voru í raun að ráðast gegn þeim sem síst mega sín í þjóðfélaginu. Þegar kom að því að spara á vegum ríkisins sá ríkisstj. það eitt til ráða að ráðast gegn sjúkum, gegn ellilífeyrisþegum og gegn börnum. Gjald fyrir læknisvitjanir var stórhækkað, gjald fyrir lyf var margfaldað og kaupmáttur ellilífeyris var rýrður sérstaklega. Meðan matvæli hækkuðu um allt að 80% hækkuðu grunnlífeyrisgreiðslur almannatrygginga einungis um 14%. Fyrir hverjar 100 kr. sem ríkisstj. ætti nú að greiða í ellilífeyri til að viðhalda kaupmætti hjá gamla fólkinu greiðir hún einungis 80 kr. 20 kr. af hverjum 100, sem gamla fólkið á í rauninni rétt á, hefur ríkisstj. stungið í eigin vasa. Og áfram var haldið. Námslán voru skert. Jöfn aðstaða til menntunar skipti ekki lengur máli. Og það var ráðist gegn hinu almenna skólakerfi. Það var skorið niður og reyndar gerðar tilraunir til að skera það enn frekar niður en þó tókst. Sömu sögu er að segja í húsnæðismálum. Húsnæðismálasjóðurinn er nánast gjaldþrota og umsækjendur verða að bíða mánuðum saman eftir því að fá úrlausn. Allar yfirlýsingar um að efla og bæta húsnæðislánakerfið fuku lönd og leið. Þetta voru ráð ríkisstj. þegar þurfti að spara.
Myndin er ófögur. Það var ráðist gegn hverju félagsmálasviðinu á fætur öðru. En sagan er ekki öll. Þar næst fann ríkisstj. það helst til ráða að hækka vexti upp úr öllu valdi. Með því voru grundvallaratvinnuvegirnir sligaðir og launafólk þrautpínt. Og af skattamálum er sömu sögu að segja. Í þeim efnum valdi ríkisstj. að þyngja skattana á einstaklingum og draga þannig enn frekar úr kaupmætti þeirra meðan skattar á fyrirtækjum voru stórlækkaðir.
Í öllum þessum verkum hefur ríkisstj. fylgt fordæmi annarra hægristjórna víðs vegar í Evrópu. Hún hefur reynst miskunnarlaus sú ríkisstj. sem við höfum, hreinræktuð hægristjórn. En við höfum reyndar fengið fleira að sjá. Þegar launafólk þoldi ekki kjaraskerðinguna lengur og bað um aukinn kaupmátt birtist viðhorf ríkisstj. til launafólksins enn einu sinni.
Í upphafi gerði ríkisstj. allt sem hún gat til að hræða fólk frá því að sækja bætt kjör. Yfirlýsingar Þorsteins Pálssonar um að þjóðfélagið mundi sporðreisast ef kjörin yrðu eitthvað bætt eru öllum í fersku minni. Hann sagði reyndar að kjörin ættu enn frekar að rýrna. Og í verkfalli BSRB sýndi ríkisstj. launafólkinu enn hug sinn. Ríkisstj. efndi til úlfúðar í stað þess að stilla til friðar. Hún magnaði til átaka og hún dró verkfallið vísvitandi á langinn. Markmiðið var augljóslega að reyna að brjóta á bak aftur þessi almennu samtök launafólks. Fyrir bragðið varð baráttan í verkfalli opinberra starfsmanna ekki einungis fyrir bættum kjörum, heldur líka og jafnframt fyrir réttindum til þess að semja um kjör sín, fyrir rétti félagasamtaka launafólks.
Ríkisstj. hefur með þessari framkomu sinni sýnt og sannað að hún er ekki hætishót betri en íhaldsstjórn Tatchers í Bretlandi. Ríkisstj. ræðst gegn þeim sem minnst mega sín og ríkisstj. er að brjóta niður þá velferð sem við Íslendingar höfum verið að byggja upp á liðnum áratugum. Hún brýtur þá velferð niður með sama hætti og hægri flokkar um alla Evrópu hafa myndast við að brjóta niður velferðina í sínum þjóðfélögum. Ríkisstj. ræðst gegn öryggi gamla fólksins og hún fótumtreður þá samhygð og félagshyggju sem felst í því að hinir betur settu styðji hina ver settu.
Ekki boðuðu ríkisstjórnarflokkarnir þetta fyrir kosningar. Um þessi áform sín voru þeir heldur fáorðir fyrir kosningar. Ég veit að þeir fengu ekki kjörfylgi sitt út á það að þeir ætluðu að ráðast gegn þeim sem minnst mega sín. Þeir hefðu aldrei fengið þetta kjörfylgi, sem þeir fengu, ef þeir hefðu skýrt frá því fyrir kosningar að þessi væru áformin. Ég er þess fullviss að þjóðin hafnar þessari stefnu ríkisstj. afdráttarlaust og eindregið. Við Alþfl.-menn fordæmum þessa stefnu ríkisstj. og það misrétti sem ríkisstj. hefur verið að magna í þjóðfélaginu á undanförnum misserum.
Á liðnum árum fengum við að reyna þá ríkisstj. sem Alþb. og framsókn mynduðu hér með tilstyrk nokkurra sjálfstæðismanna. Árangurinn af því var nánast sagt ömurlegur. Erlendum skuldum var hlaðið upp og ríkisstj. steypti yfir okkur óstöðvandi óðaverðbólgu, langt um meiri en nokkru sinni áður hefur gerst. Þessa stefnu viljum við aldrei aftur, en núverandi stjórnarstefna er jafnforkastanleg á sinn hátt og þjóðin hafnar henni með sama hætti og hún hafnaði þeirri stefnu sem birtist í samstjórn Alþb. og framsóknar á síðasta kjörtímabili.
Við Íslendingar viljum að byggt sé upp þjóðfélag efnahagslega sjálfstæðra einstaklinga þar sem menn geta búið við öryggi um hag sinn og sinna. Við Íslendingar viljum að það ríki stöðugleiki í efnahagsmálum og heilbrigt efnahagslíf. Verkefnin á þessu sviði blasa hvarvetna við. En ríkisstj. sinnir þeim ekki. Meðal hinna stærstu er að sjá til þess að hér á landi séu greidd lífvænleg laun fyrir alla vinnu. Sannleikurinn er sá að með óráðsíu, rangri fjárfestingu, jafnt einkaaðila og hins opinbera, hafa lífskjörin verið stórlega rýrð, bæði á undanförnum árum og að því er varðar stöðu okkar í dag. Staða atvinnuveganna hefur verið þrengd að sama skapi með rangri stjórnarstefnu. Verkefni okkar nú á að vera að byggja upp atvinnuvegi sem greiða og geta greitt lífvænleg laun. Mér er ljóst að það kostar vissulega mikið og skipulegt átak og ný tök í atvinnumálum. Það kostar einhverjar þrautir, en það verk verður að vinna. Sannleikurinn er sá ef við náum því ekki að hér séu sambærileg kjör og í grannlöndum okkar, þar sem svipaðar þjóðartekjur eru, þá er mikil vá fyrir dyrum, þá er hætta á að bresti á landflótti á Íslandi og atgervisflótti. Þess vegna verður að gera allt sem hægt er til að byggja upp atvinnuvegi sem geta greitt og greiða lífvænleg laun. Á sama hátt er það nauðsynlegt nú að allt sem mögulegt er sé gert til þess að standa vörð um þann kaupmátt sem náðist í nýafstöðnum samningum. Sé sú leið farin, sem við Alþfl.menn höfum bent á, að draga úr misréttinu og draga úr óþarfafjárfestingu og færa þannig fé til launafólksins má ná miklum árangri í þessum efnum.
Á sama hátt verður að ráðast gegn skattsvikunum og hamla skattsvikum til þess að ríkissjóður hafi bærilega afkomu og þá fæst líka aukið svigrúm til þess að bæta kjör launafólksins í landinu. Verkefnið á jafnframt að vera að draga úr misréttinu sem hefur magnast hjá núverandi ríkisstj.
Sú ríkisstj., sem nú situr, hefur komið íslensku þjóðfélagi á vonarvöl. Núv. ríkisstj. mun ekki taka á atvinnumálunum og misréttinu í þjóðfélaginu með þeim hætti sem nauðsynlegt er til þess að tryggja hér réttlátt þjóðfélag sem byggt er á skynsamlegri atvinnustefnu. Þessi ríkisstj. getur það ekki vegna þess að í ríkisstjórnarflokkunum hafa gróðasjónarmið milliliðanna náð undirtökunum og af þeim sökum munu vandamálin einungis magnast áfram með sama hætti og þau hafa verið að magnast hingað til.
Það er þess vegna sem þetta vantraust er flutt, vegna þess að það er þjóðþrifamál að ríkisstj. fari frá, vegna þess að án þess að ríkisstj. fari frá horfum við upp á áframhaldandi ógöngur. — Góðar stundir.