15.11.1984
Sameinað þing: 21. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 1045 í B-deild Alþingistíðinda. (746)
11. mál, lækkun á gjaldtöku fyrir lyfja- og lækniskostnað
Heilbr.- og trmrh. (Matthías Bjarnason):
Herra forseti. Þessi till., sem hér liggur fyrir um lækkun á gjaldtöku fyrir lyfja- og læknisþjónustu, fjallar um að fella þegar í stað úr gildi ákveðnar reglugerðir sem settar eru í samræmi við tiltekin lög. Jafnframt er heimild til þess að gefa út nýja reglugerð um lyfja- og lækniskostnað sem miðist við tilteknar forsendur.
Í sjálfu sér er hér um mjög óvenjulega till. til þál. að ræða. Ég minnist þess ekki að hafa séð í þál.-formi að Alþingi álykti að fella úr gildi ákveðnar reglugerðir sem gefnar eru út með stoð í lögum og síðan aftur að fela tilteknum ráðh. að gefa út nýjar reglugerðir sem eiga að miðast við ákveðnar forsendur. Þetta eru alveg ný ákvæði sem ég kannast ekki við að hafa séð eða heyrt.
En þetta eru kannske nýjar reglur sem flm. þessarar till. telja sjálfsagt eða eðlilegt að innleiða. En þá held ég að ýmislegt fleira þurfi að koma til sem þarf að athuga nánar. Á að taka upp þessi nýmæli hér í störfum Alþingis eða ekki? En þetta er sagt án þess að leggja neinn dóm á efnisatriði þessarar þáltill.
Nú, þegar fjárlög ársins 1985 eru til afgreiðslu, er fróðlegt að rifja upp þá staðreynd að árið 1965 voru 24.9% heildarútgjalda fjárlaga ætluð til heilbrigðis- og tryggingamála. Árið 1970 var hlutfallið orðið 31.7% og 1975 var það 33.7%. Árið 1980 stendur þetta hlutfall í stað og er þá 33.4%, en á yfirstandandi ári. 1984 verður þetta hlutfall það hæsta sem það hefur verið, eða nokkuð innan við 38%.
Í fjárlagafrv. því sem fyrir liggur er gert ráð fyrir að 37.7% af heildarútgjöldum fjárlaga sé varið til heilbrigðis- og tryggingamála. Af þessu má sjá að núv. ríkisstj. hefur, þrátt fyrir að á móti blási og þjóðarframleiðsla hafi dregist saman meira en dæmi eru um áður, gætt þess að heilbrigðis- og tryggingakerfið haldi sínu. Á þremur árum hefur hlutfall heilbrigðisþjónustu af þjóðarframleiðslu aukist úr u.þ.b. 8% í rúm 10%. Skýringin er samdráttur í þjóðarframleiðslu án þess að sambærilegur samdráttur verði í heilbrigðisþjónustu.
Ef við viljum ekki draga saman þjónustu heilbrigðisog tryggingakerfisins þýðir það einfaldlega hærri skatta eða beinar greiðslur almennings fyrir þjónustuna. Fyrri ríkisstjórnir hafa leyst slíkan vanda með ýmsum hætti. Á árunum fram til 1971 greiddu menn til viðbótar sköttum sínum upphæð, sem svarar til nær 8 þús. kr. á ári miðað við verðlag yfirstandandi árs, fyrir hvern fullorðinn í sérstakar sjúkrasamlags- og almannatryggingabætur. Á þessum árum voru fyrir utan beinar greiðslur til lækna og fyrir lyf þannig innheimt sérstök tryggingaiðgjöld. Aðeins þau námu um 35% af heildarútgjöldum til heilbrigðis- og tryggingamála á árinu 1971. Það þætti stór og mikill skattur í dag ef þetta fyrirkomulag væri tekið upp. Þetta gerðist á þeim árum sem flokkur flm. þessarar till. fór með tryggingamálin, ekki í örfá ár, heldur hátt á annan áratug. í dag greiða menn engin slík sérstök iðgjöld vegna heilbrigðisþjónustu eða almannatrygginga nema hið svokallaða sjúkratryggingagjald sem kemur á hæstu tekjur.
Annars eru menn ýmsu vanir þegar ríkissjóð hefur vantað peninga. Á árinu 1978 um haustið þegar mynduð hafði verið ný ríkisstj. skelltu menn á afturvirkum viðbótarskatti og létu sig ekki muna um að hækka tekju- og eignarskatt í september um ein lítil 13.5% og innheimta allt draslið fyrir áramót. M.ö.o., það er lagður tvisvar sinnum tekjuskattur og eignarskattur á sömu tekjurnar frá árinu á undan. Það hefur engri ríkisstj., hvorki fyrr né síðar, dottið þetta snjallræði í hug.
Ég skal ekkert segja hver á þetta uppátæki. En það er dálitið undarlegt að Alþfl. skrapp inn í ríkisstj. í rúmt ár, einmitt þegar þetta gerðist. Hann skrapp líka fljótt út úr henni, en síðan hefur þetta ekki verið gert. Hér koma svo aftur hv. þm. Alþfl. grátandi hver um annan þveran þannig að tárin renna niður kinnarnar yfir þeim ofboðslegu sköttum sem lagðir eru á almenning núna. Af því að flokksþing Alþfl. er nú ekki hafið ætla ég að biðja hv. þm. flokksins að þurrka af sér tárin og fara að reyna að tala skynsamlega um þessi mál og málefnalega. (Gripið fram í: Eru þetta ekki krókódílstár?) Við skulum sjá hvort þeir ná ekki aftur áttum. (SvH: Hann átti við það.) Ég veit ekkert hvers konar tár það eru sem formannsefnin þar gráta, ég læt mig það engu skipta.
Ísland hefur á undanförnum árum verið að flytjast í hóp þeirra ríkja þar sem hlutfall opinberrar fjármögnunar gegnum skattakerfið er alhæst, eða um 90%, og erum við þar með ríkjum eins og Bretlandi og Svíþjóð. Hjá ýmsum þjóðum þar sem talið er að heilbrigðis- og velferðarþjónusta standi með blóma, t.d. í Hollandi, Kanada, Vestur-Þýskalandi og víðar, er þetta hlutfall mun lægra, eða um 80%. Reynslan kennir okkur að allt sem er ókeypis er ofnotað. Það er því mikilvægt að gæta þess að almenningur í landinu skynji að heilbrigðisþjónusta kostar stórfé. Þá skiptir engu hvort fjármuna er aflað með sköttum eða beinum greiðslum. Beinar greiðslur stuðla hins vegar að því að almenningur veiti heilbrigðisþjónustunni aðhald.
Á s.l. ári og fyrr á þessu ári, þegar rætt var um samdrátt og sparnað, kom nokkuð til umræðu á hvern hátt mætti draga úr kostnaði í heilbrigðis- og tryggingamálum. Það var fljótlega ljóst að ekki var vilji fyrir því í ríkisstj. eða á Alþingi að minnka bætur almannatrygginga. Þvert á móti voru bæði barnalífeyrir og mæðralaun hækkuð mjög verulega með þeim ráðstöfunum sem gerðar voru af ríkisstj. í sambandi við almenna kjarasamninga snemma á þessu ári. Fram til 1. nóvember s.l. höfðu hinar almennu hækkanir lífeyristrygginga numið samtals 12.4% á árinu meðan laun í almennri verkamannavinnu og viðmiðunarlaun hafa ekki hækkað nema um 7.1% á sama tíma.
Til að mæta þeim vanda, sem óneitanlega bitnar á okkur öllum þegar þjóðartekjur dragast saman, var ákveðið 1. mars s.l. að hækka einstaka bótaflokka verulega umfram kaupgjaldshækkanir. Þetta var gert til að tryggja sérstaklega hagsmuni þeirra sem verst eru settir. Þannig hækkaði tekjutrygging og heimilisuppbót um 22.46% og barnalífeyrir ásamt meðlögum hækkaði um 62.38%. Mæðra- og feðralaun hækkuðu einnig um 146% fyrir eitt barn, 83% fyrir tvö börn og 62% fyrir þrjú börn. Óhætt er að segja að í stað þess, eins og stjórnarandstaðan hefur haldið fram, að draga úr bótum lífeyristrygginga hefur þess verið gætt rækilega að þær fylgdu þróun launa og verulega bætt úr fyrir þá verst settu.
Þessu til viðbótar hefur ríkisstj. á öðrum sviðum, t.d. með lögum um ráðstafanir í ríkisfjármálum 1984 II. kafla, gert breytingar á lögum um tekju- og eignarskatt til að bæta hag barnafólks og létta skattbyrði þeirra sem mestan framfærslukostnað hafa. Þessari stefnu verður haldið áfram. Ég hef nýlega falið tryggingaráði að breyta reglum við útreikning skerðingarákvæða vegna örorkustyrks þannig að eingöngu verði miðað við eigin tekjur en ekki eins og verið hefur að tekjur maka séu lagðar við tekjur umsækjanda. Þetta er réttlætismál sem mun verulega bæta hag þessara einstaklinga og taka mun gildi frá og með næstu áramótum. Hér verður um verulega útgjaldaaukningu að ræða fyrir sjúkratryggingarnar.
Nokkrar umr. urðu um það hvort einstaklingar skyldu taka meiri þátt í greiðslu sjúkrakostnaðar en nú er og fóru fram athuganir á greiðslu sjúkratryggðra fyrir sjúkrahúsvist, að þeir sem lægju skamman tíma greiddu lágar upphæðir. Í sjálfu sér virðist ekki ósanngjarnt að fólk, sem fer úr fullri vinnu á fullu kaupi til skammtíma dvalar á sjúkrahúsi greiði a.m.k. lítinn hluta kostnaðarins á sjúkrahúsinu. En fljótlega var ljóst að ekki var vilji fyrir því að gera slíkar breytingar hér og var því horfið frá því ráði, enda kom í ljós að innheimta hefði orðið hlutfallslega mjög kostnaðarsöm miðað við þær hugmyndir sem uppi voru um þessa gjaldtöku. Aftur á móti var samkomulag um það að almenningur tæki meiri þátt í greiðslu sjúkrakostnaðar utan sjúkrahúsa og í lyfjakostnaði en verið hefur og tóku reglugerðir þar að lútandi gildi hinn 1. júní s.l. Um það má deila hvort það er sanngjarnara að láta greiða fyrir slíka þjónustu utan sjúkrahúsa en ekkert innan þeirra. Ég tel að það fyrirkomulag sem verið hefur komi verr niður en ef hitt hefði verið tekið upp, að láta þá eina greiða t.d. hámarksgjald í 10 daga á ári sem fara inn á sjúkrahús á fullu kaupi en hinir allir hefðu eftir sem áður ekkert þurft að greiða. Ég skal fúslega viðurkenna að það er ekki sanngjarnt að þeir, sem ekki komast inn á sjúkrahús og þurfa að leita læknis, þurfa að fara í rannsókn, séu látnir greiða en hinir, sem eru þess aðnjótandi að fá aðstöðu til þess að komast inn, sleppi. Þetta skal ég fúslega játa. En þetta hefur verið í gildi, ekki endilega frá þessu ári, þetta er búið að vera núna þrotlaust í gildi frá 1974 ef ég man rétt.
Það er enginn nýr skattur lagður á þá sem leita læknis eða leita til röntgendeildar, blóðrannsókna, eða göngudeilda eða kaupa lyf. Það er aðeins um hækkun að ræða á sköttum sem fyrir eru. Kór stjórnarandstöðunnar í vantraustsumr. hér um daginn söng að búið væri að leggja á nýjan sjúklingaskatt. Bara af því að einum þeirra datt í hug að ljúga því þá söng allur kórinn þetta sama. Ég skora á stjórnarandstöðuna að benda á hvaða nýr skattur hefur verið lagður á og standa við stóru orðin. Hann er bara ekki til. En það er eins og hún hugsi ekki, stjórnarandstaðan. Hún æðir áfram, enda er hún alltaf blaut í fæturna. Hún veður alltaf í pollana og gætir sín aldrei að fara rólega yfir heldur eru stígvélin alltaf barmafull. Ég ráðlegg henni í fullri vinsemd að fara hægt og gætilega yfir og reyna að halda fótunum þurrum. Þá verður annað eftir því. (JBH: Á hún ekki að fá sér bússur bara?)
Ég tel að skynsamleg gjaldtaka fyrir lyf og læknisþjónustu utan sjúkrahúsa geti stuðlað að aðhaldi og sparnaði í lyfjanotkun og aðhaldi með læknisþjónustu. Hvað varðar þann þátt till., sem fjallar um lyfjakostnað, er tilgangur gjaldtöku tvíþættur. Í fyrsta lagi að reyna að draga úr óþarflega mikilli lyfjanotkun. Við vitum það öll og þurfum ekkert að fara í launkofa með það að lyfjanotkun er oft óhóflega mikil. En hún er líka og miklu oftar brýn nauðsyn sem enginn er að fetta fingur út í. Það ber að tryggja eins og unnt er að skammtar séu ekki stærri en svo að sem minnst úreldist í lyfjaskápum heimilanna.
Í öðru lagi ber að beina neyslu að ódýrari innlendum lyfjum. Lækkandi útgjöld sjúkratrygginganna þýða því vonandi ekki hækkað hlutfall sjúklinga heldur líka í raun sparnað í útgjöldum þjóðfélagsins vegna lyfja. Ég tel nauðsynlegt til að þessi markmið náist að greiðsla fyrir lyf sé það há að kaupandinn taki eftir og munur á innlendum og erlendum lyfjum sé slíkur að máli skiptir.
Till. eins og sú sem hér liggur fyrir, um að sjúklingur greiði 25% fyrir lyf, er að mínum dómi fráleit. Dýr lyf geta kostað allt að 10 000 kr. fyrir venjulegan skammt.
Það þýðir að sjúklingur greiddi 2500 kr. Þá tala ég ekki um lyf eins og t.d. Interferon sem kostar hundruð þúsunda. Nýlega hafa menn séð og heyrt í blöðum að deila sé uppi milli tveggja opinberra stofnana um það hver eigi að borga Interferon sem tilteknum sjúklingum hefur verið gefið.
Mér finnst rétt að skýra það í leiðinni, því að þetta á erindi til Alþingis, að hér er ekki deila um það að sjúklingurinn eigi að greiða Interferon. Hér er deila um það hvort sjúkrasamlagið og þar með sjúkratryggingarnar eigi að greiða það eða ríkisspítalarnir. Þetta mál er nýkomið til rn. og úrskurður hefur ekki verið felldur. Menn tala um að hér sé jafnvel um lyfjameðferð að ræða sem kosti á ákveðinn sjúkling allt upp í 250 þús. kr. Þessi lyf eru gefin sjúklingum í meðferð á spítölum eins og stóra spítalanum hérna þar sem sérfræðingarnir eru. Það gerir það að verkum að viðkomandi sjúklingar geti verið heima hjá sér og jafnvel verið starfandi. En ef þetta væri ekki gefið væru mestar líkur á að þeir lægju inni á þessum dýrustu sjúkrahúsum. Ef við gerðum greinarmun á því hvað kostar að liggja inni þá verður það, þegar allt kemur til alls, ekkert dýrara fyrir samfélagið að greiða þessi lyf og þar með að gefa viðkomandi persónu tækifæri til að vera heima hjá sér, vera hjá sínum og jafnvel taka þátt í starfi í samfélaginu. Við megum því ekki líta á þessi mál frá aðeins einu þröngu sjónarmiði.
Fast gjald, sem stillt er í hóf, kemur sjúklingi mun betur að mínum dómi en einhver hundraðshluti af lyfjakostnaði. Nú efast ég ekkert um að flm. till. hafi viljað vel í þessu sambandi. En ég held að hér sé um misskilning að ræða þegar þess er gætt hvað einstaklingur getur þurft að borga mikið. Þetta bitnar fyrst og fremst á þeim sem eru mjög veikir og þurfa að nota sín lyf og komast ekki inn á sjúkrahús. Til að tryggja sem best hag þeirra sem verst eru settir greiða sjúkrasamlögin að fullu lyf sem nauðsynlegt er að nota við ákveðnum langvinnum sjúkdómum. Ég hlustaði ekki á alla ræðu flm. þegar hún mælti fyrir till. vegna þess að ég var að fara á ríkisstjórnarfund, en í þeim hluta sem ég hlustaði á heyrði ég aldrei neina skýringu á því hvernig greiðslu fyrir lyf væri háttað.
Í þessum tilfellum, að sjúkrasamlög greiða að fullu lyf sem notuð eru við ákveðnum langvinnum sjúkdómum, þá er í dag um 126 lyf að ræða. Ég skal nefna nokkrar tegundir sjúkdóma sem útheimta notkun lyfja sem greidd eru að fullu. Það er t.d. astma 23 lyf, flogaveiki 10, gláka 11, hjartasjúkdómar, hjartaöng og hjartsláttartruflanir 26, krabbamein 18, skjaldkirtilsjúkdómur 6, sykursýki 17. Þessu til viðbótar eru 118 lyf sem greiða má að fullu að fengnu samþykki trúnaðarlæknis samlags. Þ. á m. eru 48 lyf við geðveiki, 19 við hjartaöng og hjartsláttartruflunum, 11 við parkinsonsjúkdómum og 22 við psoriasis og exemi, svo dæmi séu nefnd. Hér eru því undanbragðalaust greidd að fullu 126 lyf og að fengnu samþykki trúnaðarlæknis 118 lyf, eða samtals 244 lyf. Þetta mætti fylgja með þegar rætt er um lyfjakostnað.
Þessu til viðbótar hefur reglugerðin nr. 261 frá 25. maí á þessu ári, sem getið er í þáltill., verið felld úr gildi og ný sett, dagsett 30. ágúst. Þar er heimilað að skammtastærð við hverja afgreiðslu megi vera fyrir allt að 120 daga í stað 60 daga sem kveðið var á um í hinni fyrri. En það er miðað við fyrri reglugerðir.
Það er engin reglugerð og ekkert ákvæði sett sem er fullkomið. Oft verður að læra af reynslunni og það var gert í þessu tilfelli. Þannig hefur verið komið mun meira til móts við þá sem hafa langvinna sjúkdóma en gert er ráð fyrir í framkominni till. Sjúklingar með langvinna sjúkdóma ættu því t.d. varla að þurfa að greiða fyrir lyf oftar en þrisvar til fjórum sinnum á ári og flestir þeirra fá sín lyf ókeypis.
Til viðbótar þessu skal bent á að Tryggingastofnun ríkisins getur úrskurðað uppbætur á elli- og örorkulífeyri, skv. 13. gr. reglugerðar nr. 351 frá 1977, þegar um óvenjulegan sjúkrakostnað er að ræða sem sjúkratryggingar greiða ekki, svo sem kostnað við lyf og læknishjálp. Þar geta þeir, sem verða að standa undir miklum kostnaði, fengið uppbót.
En ég vil benda á að þessi heimild er ekki fyrir hendi varðandi barnmargar fjölskyldur og þar er galli á. Ekki þarf að taka það fram, það vita það allir alþm., að elli- og örorkulífeyrisþegar greiða aldrei meira en 50% af kostnaði miðað við aðra. Það er búið að gilda lengi og það er engin nýlunda sem þar kemur fram. Til fróðleiks vil ég geta þess að útgjöld Tryggingastofnunar ríkisins á árinu 1983 vegna lyfja voru 493 milljónir. Lyf, sem sjúkrahúsin greiddu voru, því til viðbótar 145 milljónir. Hluti af þessum kostnaði eru lyf sem sjúklingar fá afhent gjaldfrítt á göngudeildum sjúkrahúsanna. Allir legusjúklingar fá sín lyf án gjalds. Skv. þeim upplýsingum sem ég hef má ætla að hlutur sjúklings í heildarlyfjakostnaði heilbrigðisþjónustu sé nú milli 15 og 20%, þá bæði innan og utan sjúkrahúsa. Sýnist því tilgangur þess að auka hann í 25 sá að auka tekjur ríkissjóðs á kostnað aldraðra, öryrkja og barnmargra láglaunafjölskyldna, svo notuð séu orð talsmanns Alþfl.
Hvað viðvíkur lækniskostnaðinum er tilgangurinn með reglugerðarákvæðinu sá að hafa gjald fyrir viðtal hjá samlagslækni sem lægst, en þó ekki lægra en svo að máli skipti með tilliti til þess að almenningur veiti aðhald. Var það mat manna að gjaldið mætti ekki vera lægra en 75 kr. Jafnframt var ákveðið 270 kr. gjald fyrir komu til sérfræðings og vegna rannsóknar.
Hvað varðar elli- og örorkulífeyrisþega greiða þeir hálft gjald og aldrei meira en fyrir 12 skipti á ári. Það er inni í reglugerðinni, það hefur lítið verið um það talað. En mér finnst að það mætti vera með ef menn vilja vera sanngjarnir og heiðarlegir í málflutningi. 270 kr. gjöld í 12 skipti eru 3240 eða 1620 kr. fyrir elli- og örorkulífeyrisþega á ári. Þessu gjaldi er þannig stillt að það sé hvati til að nota ódýrasta þátt þjónustu, samlagslækni, heimilislækni sjúklinga. Jafnframt er þess gætt að þeim verst settu sé ekki íþyngt um of.
Ég minni aftur í 13. gr. reglugerðar frá 1977. Þegar um óvenjulegan sjúkrakostnað er að ræða má úrskurða uppbætur á elli- og örorkulífeyrisþega. Tryggingastofnun ríkisins hefur haft það mál í sérstakri athugun. Ef þar er um athugasemdir að ræða í sambandi við framkvæmd þarf auðvitað úr því að bæta. Útreikningar og samanburður á greiðslu fyrir læknishjálp í apríl og maí og síðan í júlí og ágúst þykja mér ekki marktækir. Allur samanburður á kostnaði í mánuðum þegar stór hluti þjóðarinnar tekur sumarleyfi sitt, þ. á m. læknar, er mjög misvísandi, að ekki sé meira sagt.
Á fundi héraðslækna úr öllum héruðum landsins, sem haldinn var 29.–30. okt. s.l., var kannað hvort læknar teldu að aðsókn að heilsugæslu hefði breyst við hækkun gjalds á sjúklinga. Enginn héraðslækna taldi að svo væri. Aðeins í einu héraði á Austurlandi var talið að aðsókn hefði minnkað, en það þakkaði héraðslæknir góðu árferði og góðri heilsu og ég óska Austfirðingum til hamingju með það. Þarna skýtur skökku við. Í blaðinu fjölritaða, sem flm. las upp, kom fram að fólkið væri nú eiginlega hætt að leita sér læknishjálpar vegna þessa gífurlega kostnaðar. Sérstaklega er áhugavert að líta á þau félög sem eru stofnuð og starfa fyrir sjúklinga með ákveðna langvarandi sjúkdóma sem fá öll sín lyf greidd að fullu. Ég hefði haft gaman af að hafa nafn þess með sem skrifaði undir þetta bréf fyrir hönd þessara félaga. Ég hefði haft gaman af að hlusta á þau rök sem fram hefðu komið hjá þeim félögum. En það er svona alltaf þegar farið er að safna undirskriftum, þegar á að koma einhverjum áróðri fram, þá eru menn oft mjög fljótir að skrifa undir án þess að hugsa. Það er helst að menn hugsa ef þeir eru beðnir að skrifa sem ábyrgðarmenn á víxla eða eitthvert slíkt blað. En þarna er ekki verið að því.
Ég vil bæta því við að ýmsir stóru sjúklingahóparnir, sem illa eru settir og oft þurfa að heimsækja göngudeildir ríkisspítala, greiða í dag ekki neitt. Þar má nefna krabbameinssjúklinga og geðsjúklinga. Þessir sjúklingahópar eru illa settir — og það vitum við og erum sammála um það — og þurfa títt að heimsækja viðkomandi stofnanir, fá þar læknismeðferð, rannsóknir og lyf án nokkurs gjalds. Þannig hefur þetta verið og þannig er það. Þess hefur verið gætt að hlífa þeim verst settu, hinir eru látnir greiða sanngjarnt gjald. Þannig höldum við fullum seglum í heilbrigðisþjónustunni þó að þjóðartekjur fari minnkandi þrjú síðustu árin, en hlutfall til heilbrigðis- og tryggingamála í okkar landi er nú með því hæsta sem til er.
Ég vil minna á að heilbrigðisþjónusta er einn kostnaðarsamasti þáttur í opinberum gjöldum. Nauðsynlegt er að tryggja verðskyn almennings hvað varðar þessi útgjöld. Það tryggir aðhald með heilbrigðiskerfinu. Þess vegna verður að gæta þess að hlutfall beinnar fjármögnunar með innheimtu gjalds þegar heilbrigðisþjónusta er veitt sé ávallt slíkt að aðhald skapist.
Ég er einn þeirra sem ekki vilja að verið sé að hægja á uppbyggingu heilbrigðisþjónustunnar eða almannatryggingakerfisins. Ég get hins vegar vel hugsað mér að þeir sem eru best settir greiði heldur meira og þeir verst settu minna. Á þann veg vil ég vinna. Ég vil minna á að við afgreiðslu fjárlaga fyrir þetta ár var aukning á starfsemi sjúkrastofnana á þessu ári í sjúkratryggingum upp á 24 750 milljónir og á ríkisspítölum upp á 17 550 millj. eða 42.3 millj. kr. Heildaraukningin í heilbrigðisog tryggingakerfinu fram yfir verðhækkanir er því 155 millj. kr. á þessu ári. Okkur hlýtur öll um að vera ljóst að einn og sami málaflokkur getur ekki alltaf tekið til sín hærra hlutfall af þjóðartekjunum nema hlutfall til annarra málaflokka minnki. Þetta fer ekkert milli mála. Og þá spyr ég: Hvað er sanngjarnt að ganga langt í heilbrigðis- og tryggingamálum? Eigum við að ganga lengra en ríkustu þjóðir veraldar á sama tíma og þjóðarframleiðslan hefur minnkað um 10%? Hins vegar er okkur mikils virði að fara sem best með þá fjármuni sem varið er til þessa málaflokks.
Ég tel að fram undan sé að taka ákvarðanir um veigamikil atriði í heilbrigðiskerfinu. Það er margt sem má þar betur fara, en það er oft ekki gott að snúa frá því sem einu sinni er komið á. Við þurfum að fara miklu meira og betur út í forvarnarstarf, sem sagt að koma í veg fyrir sjúkdómana, en við megum ekki jafnframt láta undir höfuð leggjast að sinna þeim sem eru orðnir sjúkir. Þarna verðum við að fara bil beggja.
Við höfum verið að byggja upp sjúkrahúsakerfið á undanförnum árum, og alveg sérstaklega eftir að lögin um heilbrigðisþjónustu tóku gildi 1974, og jafnhliða því höfum við náð mjög góðum árangri á þessum tíma. Þá er ég ekki að kasta rýrð á neinn þeirra sem hafa verið heilbrmrh. þann tíma. Allir þessir menn hafa reynt að gera sitt besta, en allir verða þeir að sækja undir fjárveitingavaldið á hverjum tíma. Það varð ég að gera líka á s.l. ári. Það voru uppi háværar kröfur um að skera miklu, miklu meira niður. Ég gat auðvitað valið þann kostinn að segja: Ekkert nýtt verður tekið inn. Ég valdi ekki þann kostinn að neita því að taka allt inn, sem var óframkvæmanlegt. Það gerði ég ekki, heldur fór ég fram á ákveðin fjárframlög frá fjvn. til að taka ákveðið tiltekið verkefni inn.
Það er líka orðinn æðilangur tími sem fer í að byggja upp ákveðnar stofnanir sem eru búnar að vera í byggingu jafnvel yfir áratug. Það er kominn tími til þess að fara að ljúka þeim verkefnum. Nýjar stofnanir bætast við. Við þurfum að glíma við sjúkdóma sem herja á sífellt fleiri. Hjartasjúkdómar eru okkur kostnaðarsamir. Þar missum við flesta. Bæði verða þar flest dauðsföllin og sömuleiðis einna mest vinnutap eða heilsutjón. Fyrsta skilyrði til þess að byggja upp hjartalækningar fyrir einhverja alvöru var að ráðast í að kaupa ný rannsóknatæki og byggja yfir þau. Ég beitti mér fyrir því. Ég hefði ekki klárað það einn. Það var annað gott fólk hér á Alþingi sem stóð að því einnig að sú fjárveiting fékkst. Þessi tæki eru nú u.þ.b. að koma og ég vona að rannsóknastarfsemin verði komin í gott horf í lok 1. ársfjórðungs á næsta ári. Fram undan er þá að taka hér upp innan ekki langs tíma almennar lítaskurðlækningar, eins og við kransæðasjúkdómum, og að þeirri ákvarðanatöku er nú komið. Þar verðum við að byggja á því að hraða þeim framkvæmdum á þann veg að slíkar skurðlækningar verði teknar upp eigi síðar en seint á árinu 1986. Sumir segja: Er það orðið tímabært að taka upp hjartaskurðlækningar? Erum við ekki of lítið þjóðfélag með of fá tilfelli? Fara hjartaskurðlækningar ekki að minnka með tilkomu nýrra greina í hjartalækningum? Þetta eru vissulega sterk ákveðin og skynsamleg rök, sem þarna koma fram, og þetta getur orðið svona, en hjartaskurðlækningar eru forsenda þess að hægt sé að taka upp aðrar lækningar við hjartasjúkdómum, sem eru sífellt að ryðja sér meira til rúms, eins og æðaútvíkkun. Það er ekki hægt að fara í þær lækningar hér nema hjartaskurðlækningar séu á bak við. Hins vegar vitum við að skurðaðgerðir við ákveðnum hjartasjúkdómum verða ekki fluttar til landsins svo langt sem við sjáum, eins og meðfæddir hjartagallar, hjartalokur o.s.frv., vegna fæðar okkar.
Annað mál er það sem líka knýr mjög á. Það er bygging K-byggingar á Landspítala. Þar var uppi hugmynd um gífurlega fjárfestingu sem alltaf strandaði á. stjórnvöld hafa lofað í mörg undanfarin ár að fara í þessar framkvæmdir, en það var ekki fyrr en á liðnu ári að við fengum sérfræðing til að gera allt aðrar tillögur um hönnun hússins sem gerir það að verkum að ég, fyrir mitt leyti, taldi það vera kleift að hefja þessa byggingu helst á þessu ári. Og smávegis fjárveiting var leyfð, en því miður hefur ekki fengist samþykkt vegna þeirra niðurskurðaráforma sem áttu sér stað. Ég held mig mjög fast við þessa skoðun hvað varðar K-bygginguna. Við erum mjög langt á eftir hvað snertir lækningar á krabbameini. Þetta er það sem ég tel að sé langþýðingarmest að gera í læknisfræðilegu tilliti hjá okkur á næsta ári og næstu árum.
Ég tel því að ekki sé rétt að afnema svo að segja kostnað einstaklingsins sem hefur fullar tekjur. Ég held að ódýrasti sendill á Íslandi hafi verið heilsugæslulæknir og sé það enn. Það er hægt að senda þá hvert sem er innan lögsagnarumdæmis með lyfseðlana fyrir 75 kr. Það þætti ekki mikið hjá þeim sem púa sígarettur daginn út og daginn inn og hvað þá heldur þeim sem drekka mikið brennivín. Það þætti ekki þungur skattur. Og jafnvel þótt þeir drekki lítið brennivín þætti þetta ekki þungur skattur.
Ég ferðaðist um landið í sumar sem heilbrmrh. og boðaði til tveggja funda í hverju kjördæmi að Reykjavík undanskilinni. Þar gerði ég þessi mál að umræðuefni að fyrra bragði og það mjög ítarlega. Ég held að það hafi um 90 manns tekið til máls samtals á þessum fundum, en það var ekki einn einasti maður sem gerði athugasemd við þessar greiðslur til lækna að undanskildum tveim. Annar þeirra var læknir. Hann fann til með blessuðum sjúklingunum, en ekki heyrði ég á honum að honum þætti læknum vera sérstaklega vel borgað, frekar hitt. Í hinu tilfellinu var það mjög hógvær athugasemd sem kom fram og skýringar. Miðað við það sem við höfum í huga gagnvart þeim sem eru aldraðir og/eða öryrkjar og þar af leiðandi standa verst að vígi, þá er þetta ekki hár skattur að mínum dómi. En ég skal játa að ekki er séð fyrir barnmörgum fjölskyldum ef þær verða fyrir miklu áfalli. Það ber að laga. Ég vil líka segja það að vitaskuld er 120–240 kr. skattur tilfinnanlegur fyrir þá sem eiga lítið og hafa úr litlu að spila, en við hin, sem ríkið borgar eða aðrir, erum ekkert of góð til að borga þetta. Við eigum bara að skammast okkar fyrir að tala um það, miðað við þá eyðslu sem er í þessu þjóðfélagi á flestum sviðum.
Ég tel sjálfsagt að verða við þeim óskum að endurskoða sérstaklega þann hluta reglugerðarinnar sem fjallar um rannsóknir sem eiga sér stað á svipuðum tíma eins og alltaf kemur fyrir, t.d. blóðrannsókn, röntgen, göngudeild, sérfræðingar o.þ.h., og breyta því hjá ellilífeyris- og örorkulífeyrisþegum þannig að láta það allt falla undir þessar 12 greiðslur á ári. Ég held að við þurfum ekki að deila neitt sérstaklega um þetta atriði.
Ég tel að við verðum fyrst og fremst að byggja á að lífeyristryggingarnar verði ekki á eftir. Eins og ég sagði í upphafi hefur núv. ríkisstj. gengið mun lengra í hækkun lífeyrisbóta en hefur orðið í hækkun á launum almennt í landinu, sem betur fer, og er ekkert nema gott um það að segja.
Hv. flm. þessarar till. spurði að því hvað liði hækkun bóta lífeyristrygginga. Ég get sagt flm. till. að það hefur aldrei staðið á því að hækka bætur lífeyristrygginga lögum samkvæmt þau ár sem ég hef verið heilbr.- og trmrh., eins og 1974–1978 og svo aftur núna í tæplega eitt og hálft ár, og það mun verða gert. Hins vegar er nú töluverður vandi á höndum að meta hver sú hækkun á að vera. Í fyrsta lagi eru viðmiðunarkaupgjaldsflokkarnir að hverfa, sem áður voru, og því er það nokkur vinna að meta það og einnig verður að meta það sem aðrir fá í þjóðfélaginu. Því má ég ekki vera of fljótur að gefa reglugerðina út. En ég get fullvissað hv. fyrirspyrjanda um að reglugerðin mun gilda fyrir sama tíma og samningarnir. Hins vegar hækkuðu lífeyristryggingar um 3% frá 1. sept. eða jafnmikið og aðrir launþegar áttu að fá sem ekki sögðu upp sínum kjarasamningum. Ég tók þá ákvörðun að sú hækkun ætti að koma þá strax til framkvæmda fyrir allar lífeyrisgreiðslur því ekki höfðu lífeyrisþegar sagt upp neinum samningum og því síður farið í verkfall. Mat liggur ekki fyrir af þessari ástæðu, en að því er unnið að fá upplýsingar og verður það mat í samræmi við annað það sem gert er fyrir aðra launþega í landinu. Það er þess vegna sem ég hef ekki nú þegar gengið frá reglugerðinni. Ég vil fá fyllri upplýsingar um það mat, þannig að þær bætur sem lífeyrisþegar fá verði ekki lægri en það sem aðrir fá.
Ég tel því að þessi till. sé í sjálfu sér óþörf. Við getum alltaf deilt um aðgerðir stjórnvalda á hverjum tíma. En það vil ég þó segja þingheimi að lokum að það er ákaflega lærdómsríkt fyrir menn að koma nærri þessum málaflokki og það svo nærri sem ég hef gert og í þetta langan tíma. Þar koma upp æðimörg vandamál og erfiðleikar í mannlegum samskiptum og þar verður oft að reyna að leiðrétta og rétta hlut þeirra sem telja sig misrétti beitta. En alltaf er nú betra að reyna með lagni að koma því fram og enginn einn maður getur gert allt svo að öll um líki.