10.12.1985
Sameinað þing: 28. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 1305 í B-deild Alþingistíðinda. (1001)
Viðskipti Hafskips og Útvegsbankans
Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Það er nú nokkuð liðið á kvöldið hjá okkur en þess ber að geta að kominn er desembermánuður og við erum ekki óvön því hér á hv. Alþingi að halda nokkuð fram fundum á kvöldin á þeim árstíma. Ég vil fyrst þakka hv. þm. Árna Johnsen fyrir eina af sínum gagnmerku ræðum sem hann flutti hér. Hann er vel að sér um margt, hv. þm., og það gildir einu hvort hann heldur oss félögum sínum á þinginu fræðilega fyrirlestra um brjóstagjafir eða þróun í alþjóðavöruflutningum og kannske um áhrif olíuframleiðslu Saudi-Araba á því sviði. Hann hyggur gjört að hverjum hlut, hv. þm., og allt rennur þetta saman í eina rökhelda samfellu í lokin, eins og þetta með lyfjanotkunina og námslánin sem auðvitað er nátengt Hafskipsmálinu eins og allir vita.
Herra forseti. Það eru margar hliðar á þessu máli og ég kom hér aðallega í ræðustól til að vekja athygli á einni þeirra fyrir utan þætti Árna Johnsen hv. þm. og það eru afskipti bankaeftirlitsins af málefnum Útvegsbankans og þessu máli. Það liggur í hlutarins eðli að upp koma ýmsar spurningar um frammistöðu eftirlitsaðila í málinu og þá auðvitað fleiri en bankaeftirlitsins eins, einnig með tilliti til þess að bæta þarf úr og fyrirbyggja að svipuð mál komi fyrir í framtíðinni. Við höfum því, nokkrir hv. þm., óskað eftir skýrslu frá hæstv. viðskrh. um afskipti bankaeftirlitsins af málefnum Útvegsbankans tíu ár aftur í tímann og einnig hvað snertir viðskipti þess banka við Hafskip sérstaklega. Ég held að nauðsynlegt sé að þessi hlið málanna komi fram jafnhliða annarri og víðtækari rannsókn sem auðvitað þarf að eiga sér stað.
Það liggur fyrir nú og hefur reyndar lengi gert að Hafskip hf. hafa verið glannalega stór einstakur viðskiptaaðili hjá Útvegsbanka Íslands. Það vakna spurningar um það hvort ekki sé þörf á reglum í slíkum tilvikum, leiðbeinandi eða bindandi reglum, þannig að einstakir viðskiptavinir bankanna verði ekki svo stórir að veruleg hætta skapist af þeim ástæðum. Hægt væri að hugsa sér að setja hvort sem heldur væri mörk við ákveðið hlutfall af heildarútlánum bankans eða binda það með öðrum hætti við einhverja hæfilega stærðargráðu í þessum efnum.
Við höfum einnig lagt hér fram á þinginu, fjórir þm. Alþb. - 1. flm. að því þingmáli er hv. þm. Guðrún Helgadóttir - frv. til laga um að bankaeftirlitið verði sjálfstæð stofnun. Það er einnig eðlilegt að það komi til skoðunar í þessu samhengi. Þetta og fjölmargt annað hlýtur að verða undir smásjánni þegar þetta mál verður áframhaldandi til skoðunar og væntanlega einnig til umfjöllunar hér á hv. Alþingi.
Herra forseti. Það var einn gleðilegur sólargeisli sem skaust hér inn í þessa umræðu svartnættisins þegar hv. þm. Árni Johnsen upplýsti að Flugleiðir hf. væri nú orðið eitt af traustustu fyrirtækjum þjóðarinnar. Er það langþráð í augum margra, ekki síst hv. alþm., vænti ég, og gleður þetta mig svo sannarlega og vona ég að rétt sé allt. Hins vegar stangast þetta nokkuð á við blaðafréttir undanfarna daga um áhyggjur þessa sama fyrirtækis af tilvonandi samkeppni frá einhverju erlendu flugfélagi á svipuðum flugleiðum og Flugleiðir hafa. Einnig hefur það verið upplýst í fjölmiðlum undanfarið að þetta fyrirtæki treysti sér tæpast til að endurnýja flugflota sinn á allra næstu árum nema þá að stórhækka fargjöld. Væri ánægjulegt að heyra skýringar hins fróða hv. þm. Árna Johnsens á því hvernig þetta fer saman við það að fyrirtækið er nú orðið svo traust sem raun ber vitni og hann útlistaði hér fyrir okkur.
Áætlanagerð þeirra Hafskipsmanna hefur nokkuð borið á góma í þessum umræðum og þeir hafa nokkuð hælst um af því að þeir séu sérstaklega lagnir við að gera tekjuáætlanir. Það er auðvitað gott og blessað, herra forseti, að menn geri góðar tekjuáætlanir. En í sjálfu sér skiptir hitt ekki síður máli að menn fari eitthvað nærri um útgjöldin. En þar brást þeim bogalistin. Það virðist vera afsakanlegt bara ef menn geta gert góðar áætlanir um tekjuhliðina. Þetta eru alveg ný sannindi fyrir mér í bókhaldi að það sé sem sagt nóg að kunna reikninginn öðru megin. Ég held að það sé ekki nema von að illa fari ef áætlanagerð manna og þekking á því sviði er einungis bundin við aðra hlið málanna, þ.e. tekjurnar. Það koma upp ýmsar spurningar beinlínis um frammistöðu þeirra manna sem þarna hafa staðið að rekstri þó að það séu þessar skrautfjaðrir einkaframtaksins sem haldnar hafa verið um líklega fleiri lofræður en flesta aðra menn á landinu, um þessa duglegustu bisnessmenn þjóðarinnar, eins og einhver ónefndur orðaði það.
Herra forseti. Það læðist að mér sá grunur að ef þetta hefði verið eitthvert opinbert fyrirtæki, sem núna stæði svona á koppnum og hv. þm. Sjálfstfl. hefðu verið að fjalla um þann rekstur, þætti hann ekki mjög gæfulegur. (ÁJ: Hefur þm. staðið á koppi?) Ef þessi rekstur væri hjá einhverju opinberu fyrirtæki eða einhverju fyrirtæki í umsjón sveitarfélags held ég að ég geti nokkuð farið nærri um tóninn í þeim ræðuhöldum sem hv. þm. mundu þá hafa um frammistöðu í þessum efnum.
Það er, herra forseti, alveg óhjákvæmilegt og nauðsynlegt að fá öll spil á borðið, ekki síst varðandi t.d. launa- og risnugreiðslur í þessum rekstri öllum. Það hafa verið, sem vonlegt er, og eru miklar umræður í þjóðfélaginu um launamun í landinu. Launakjör ýmissa stétta, ekki síst þeirra sem talið er að meira hafi, hafa verið til umræðu, einnig t.d. launakjör alþm. Ég tel því að við hv. alþm. eigum nokkra heimtingu á því að það komi í ljós hvernig þessum málum var háttað hjá þessu einkaframtaki, þessu básúnaða einkaframtaki. Hvernig gerðu þessir oddvitar hins frjálsa og hugsjónum prýdda einkaframtaks í samkeppni við sjálfa sig? Ég held að fróðlegt væri að það kæmi í ljós, ekki síst nú þegar það liggur fyrir að þjóðin mun koma til að gera upp þá reikninga í lokin. Er það t.d. rétt að ákveðnir yfirmenn fyrirtækisins Hafskipa hafi greitt sjálfum sér allt að því 800 þús. kr. í laun á mánuði? Það kemur þá í ljós að þeir menn aðrir, sem maður hefur vitað um að hafa haft há laun, eru í fimm aura bissness, eins og Ragnar forstjóri Halldórsson og aðrir slíkir, sem hafa fram að þessu þótt hafa sæmileg laun, komast hvergi nálægt þeim, svo ekki sé minnst á bankastjóra og þm.
Það eru ýmsar spurningar sem er óhjákvæmilegt að fá svarað. Ég vil segja það, herra forseti, að ég held að stærsta áfallið í öllu þessu máli yrði það ef sópa ætti þessu öllu saman undir teppið. Ég vil leyfa mér að halda því fram að siðferðisástand þessarar þjóðar þoli ekki að slíkt gerist. Ef sukk og óráðsía og taumlaus einkaneysla þessara manna er þarna einnig með á ferðinni fyrir utan önnur líkleg afglöp í þessum rekstri verður það að koma fram lið fyrir lið. Það er ekki hægt að líða það að slíkum hlutum sé sópað undir teppið, allra síst þegar allur almenningur í landinu býr við það ástand í sínum persónulega efnahag sem raun ber vitni.
Slík framkoma og það óhóf og í raun og veru sú forheimskun og sá hroki, sem birtist gagnvart öllum almannahagsmunum og öllum almannavenjum hér á landi ef það er rétt, sem hér hefur verið haldið fram og komið hefur fram í fjölmiðlum um t.d. neyslu og lúxus í sambandi við ferðalög forráðamanna þessara fyrirtækja, er með þeim hætti að það þarf að draga það fram í dagsljósið og láta það liggja þannig fyrir að slíkt gerist ekki hér á Íslandi. Það ósköp einfaldlega gengur ekki að mörgum mánaðarlaunum vinnandi fólks í landinu sé sólundað í hótelreikninga í eina nótt.
Þess vegna er það, herra forseti, að svör hæstv. ráðh. hér í dag eru engan veginn fullnægjandi. Hún er ákaflega grunsamleg - ég leyfi mér að nota það orð - sú þráhyggja hæstv. ráðh. að reyna með öllum tiltækum ráðum að komast fram hjá Alþingi í þessu máli og telja mönnum trú um það og reyna að gera það trúverðugt að þessi rannsókn fari fram hér og þar og bara alls staðar annars staðar, ekki inni á Alþingi. Hvers vegna eru hæstv. ráðh. svona hræddir við að Alþingi sjálft taki í taumana og stýri rannsókn í þessum efnum? Hvers vegna er eitthvað betra að kjósa einhverja þrjá menn úti í bæ að gera þetta? Af hverju vill ekki hæstv. ríkisstj. fá Alþingi allt í lið með sér til að upplýsa þessi mál? Við hvað eru þeir hræddir? Þess vegna segi ég það og ég endurtek það, herra forseti, að þessi þráhyggja þeirra er grunsamleg, þráhyggja hæstv. ráðherra og tilraunir til að komast fram hjá þinginu og stýra þessum málum í annan farveg.
Ég hefði, herra forseti, getað hugsað mér að segja örfá orð við hæstv. iðnrh., en hann virðist nú fjarstaddur og ég er því satt best að segja feginn því að ég vissi ekki hvort maður ætti yfirleitt að reyna að fjalla um ræðu hans hér. En ég verð þó að segja það, herra forseti, hvað sem allri tilfinningasemi líður, að menn verða að líta raunhæft á aðstæðurnar. Og hversu sannfærðir sem við allir þm. erum, sem við sjálfsagt erum, um ágæti og heiðarleika hæstv. iðnrh. og hversu sanntrúuð sem öll íslenska þjóðin er á hið sama er hæstv. ráðherra ósköp einfaldlega í þannig aðstöðu í þessu máli að það er óhjákvæmilegt að nafn hans, eins og fjöldamargra annarra, komi til umfjöllunar. Það er ekki með nokkrum ósæmilegum hætti verið að veitast að hæstv. ráðherra þó að hans nafn beri hér á góma. Ég vil segja að það væri alveg nóg þó að hæstv. viðskrh. hefði ekki verið nema annaðhvort formaður stjórnar Hafskips um árabil eða formaður stjórnar Útvegsbankans. Auðvitað hlaut hans nafn að bera á góma í þessari umræðu, hvað þá talandi um þegar hann var hvort tveggja og það á sama tíma. Ég bið því hæstv. ráðherra og hv. þm. Árna Johnsen að leggja tilfinningasemina til hliðar og horfa á það, eins og öll þjóðin sér það, að þeir menn sem þarna voru í þannig aðstöðu að þeir tengjast málinu með einum eða öðrum hætti og sumir á margvíslegan hátt hljóta að vera þarna til umfjöllunar og skoðunar eins og allir aðrir. Það er ekki með nokkrum hætti verið að draga ágæti þeirra eða feril á íþróttasviðinu í efa þó að það sé.
Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa þessi orð fleiri. En ég endurtek það í lokin að það sem mér finnst í raun merkilegast eftir þessa umræðu í dag og kemur mér mest á óvart eru þessar viðbárur hæstv. ráðherra og hæstv. ríkisstj. gegn því að Alþingi taki rannsókn þessara mála í sínar hendur. Það kemur mér spánskt fyrir sjónir, ég verð að segja það alveg eins og er, að ríkisstj. skuli ekki fagna því að Alþingi Íslendinga er tilbúið að stýra opinni rannsókn í þessum málum. Ég held að það sé öllum fyrir bestu og ég held að Alþingi sé sá vettvangur þar sem slík rannsókn á að fara fram.