31.10.1985
Sameinað þing: 10. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 344 í B-deild Alþingistíðinda. (294)
15. mál, lífeyrisréttindi heimavinnandi fólks
Flm. (Jóhanna Sigurðardóttir):
Herra forseti. Á Alþingi hafa á undanförnum árum komið nokkrum sinnum fram till. og frv. sem hafa það að markmiði að tryggja lífeyrisréttindi heimavinnandi fólks. Þrátt fyrir nokkra umræðu hér á vettvangi Alþingis svo og í þeirri nefnd sem starfað hefur um nærfellt tíu ára skeið til að semja tillögur um nýskipan lífeyriskerfisins hefur engin niðurstaða fengist í því máli enn sem komið er. Ljóst er því að heimavinnandi fólk býr við mikla óvissu og öryggisleysi varðandi lífeyrisgreiðslur og afkomu sína í ellinni. Þeir sem eru heimavinnandi og án lífeyrisréttinda eru að miklum meiri hluta til konur.
Telja verður að flestir séu um það sammála að mikið óréttlæti sé í því fólgið að heimavinnandi fólk búi við slíkt öryggisleysi varðandi lífeyrismál sín og séu án þeirra lífeyrisréttinda sem þeir afla sér sem eru við önnur störf í þjóðfélaginu. Um það eru líka allir sammála að störf heimavinnandi fólks eru þjóðfélaginu mjög mikilvæg þó þau séu ekki að sama skapi mikils metin til að mynda til félagslegra réttinda samanborið við önnur störf í þjóðfélaginu.
Þingmenn Alþfl. hafa á þessu og síðasta þingi gert um það tillögu að úttekt verði gerð á réttindum heimavinnandi fólks og hvernig ýmsum félagslegum réttindamálum er háttað samanborið við aðra hópa í þjóðfélaginu. Ég skal því ekki á þessu stigi málsins fara mikið út í það hve geysilega skortir á það að heimavinnandi fólk búi við ýmis félagsleg réttindi sem öðrum þykja sjálfsögð. Aðeins örfá atriði vil ég þó nefna hér.
Auk þess að hafa ekki aðgang að lífeyrissjóði og því mjög takmörkuð lífeyrisréttindi má einnig nefna að almannatryggingalöggjöfin tryggir heimavinnandi fólki ekki sama rétt og öðrum á ýmsum sviðum. Er þar skemmst að minnast að heimavinnandi fólk hefur ekki sama rétt og aðrir til fæðingarorlofs eða sjúkradagpeninga. Einnig má með nokkrum rétti segja að í mörgum tilfellum sé heimavinnandi fólki refsað en ekki umbunað fyrir störf sín. Það lýsir sér einnig best í því að skattbyrði heimilis þar sem annar maki sinnir eingöngu heimilisstörfum er þyngri en heimilis þar sem tekjur eru afrakstur beggja hjóna eða sambúðaraðila, jafnvel þó um sömu heildartekjur heimilis sé að ræða.
Ég held að flestir hljóti að vera um það sammála að ekki verður lengur beðið með að tryggja heimavinnandi fólki lífeyrisréttindi. Frá því árið 1976 hefur verið að störfum nefnd til þess að semja tillögur um nýskipan lífeyriskerfisins. Á síðasta Alþingi var lögð fram skýrsla fjmrh. um störf þessarar nefndar og verður ekki séð af því sem fram kemur í nefndri skýrslu að á næsta leiti sé að tryggja heimavinnandi fólki lífeyrisréttindi á við aðra í þjóðfélaginu.
Ég tel, herra forseti, einnig að enn megi bíða nokkuð eftir því að þessi nefnd skili niðurstöðum um nýskipan lífeyriskerfisins og ekki sé stætt á að bíða þar til niðurstaða liggur fyrir með að tryggja heimavinnandi fólki lífeyrisréttindi. Löggjafarvaldinu ber skylda til að taka á þessu máli og marka stefnu um hvernig lífeyrisréttindamálum heimavinnandi fólks verði komið í viðunandi horf.
Nokkuð má nálgast það hvað um stóran hóp er að ræða sem er án lífeyrisréttinda, en í nafnaskrá lífeyrissjóða, sem gefin var út í nóvember 1984, koma fram vísbendingar um fjölda þeirra sem eru án lífeyrisréttinda. Þar kemur fram að þeir sem utan lífeyrissjóða standa eru rúmlega 25 000 manns sem fæddir eru 1967 eða fyrr. Þar af er fjöldi kvenna rúmlega 17 000 og karla tæp 8000. Í þessum hópi eru þeir sem nú eru 67 ára og eldri 8723, þar af 6607 konur og karlar 2116. Erfitt er að fullyrða að þessi fjöldi, eða 8723 67 ára og eldri, sé án nokkurs lífeyris nema lífeyris almannatrygginga. Kemur þar einkum til sá hópur sem nýtur makalífeyris, en upplýsingar um þá sem utan lífeyrissjóða standa og fram koma í nafnaskrá lífeyrissjóða eru þannig unnar að borin er saman þjóðskrá og upplýsingar frá lífeyrissjóðum um þá sem einhvern tímann hafa greitt í lífeyrissjóð. Þeir sem eftir standa í þjóðskrá og ekki koma fram í gögnum lífeyrissjóða eru sá hópur sem í nafnaskránni er getið um sem utan lífeyrissjóða. Vera má einnig að nokkur hópur þeirra sem utan lífeyrissjóða standa hafi einnig einhverjar greiðslur úr eftirlaunasjóði aldraðra, auk þess sem einhver hluti þess hóps nýtur makalífeyris.
Í þessu sambandi er fróðlegt að skoða hjúskaparstétt 67 ára og eldri sem utan lífeyrissjóða standa, en þá kemur eftirfarandi í ljós:
Ókvæntir karlar voru 426 móti því að ógiftar konur voru 1017. Kvæntir karlar voru 1045 á móti giftum konum 2278. Telja verður að þessi hópur, tæplega 1500 karlar og 3300 konur, sem ég hef hér talið, sé að mestu án nokkurra lífeyrisréttinda annarra en lífeyrisgreiðslna frá Tryggingastofnun ríkisins. Ef litið er á ekkla og ekkjur kemur í ljós að ekklar sem utan lífeyrissjóða standa eru 551 og ekkjur 3070. Telja má nokkuð víst að einhver hluti þessa hóps, án þess að hægt sé að skilgreina það nánar, njóti einhvers makalífeyris. Skilin að borði og sæng utan lífeyrissjóða eru sex karlar og 100 konur, skilin að lögum 79 karlar og 210 konur, samvistum hafa slitið átta karlar og 14 konur. Hér er samtals um að ræða 2116 karlmenn og 6 607 konur 67 ára og eldri sem eru utan lífeyrissjóða og njóta takmarkaðra eða engra annarra réttinda en greiðslna almannatrygginga.
Tillaga sú sem hér er flutt hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela fjmrh. að beita sér fyrir því að þeim sem eingöngu sinna heimilisstörfum verði tryggð lífeyrisréttindi eigi síðar en 1. júní 1986. Sérstaklega skal athuga aðild þeirra að Söfnunarsjóði lífeyrisréttinda.“
Hér er á það bent, herra forseti, að athugun fari fram á því að tryggja heimavinnandi fólki aðild að Söfnunarsjóði lífeyrisréttinda sem stofnaður var með lögum 1980. Söfnunarsjóður lífeyrisréttinda tók við af biðreikningi lífeyrisréttinda, en tilgangur hans er að vera samastaður þeirra sem ekki eiga lögskipaða samningsbundna aðild að öðrum lífeyrissjóði. Það verður því að teljast eðlilegt að heimavinnandi fólk sem er utan lífeyrissjóða fengi aðild að slíkum sjóði.
Ég tel rétt, herra forseti, að sú leið sem hér er bent á verði skoðuð af fullri alvöru og ekki óeðlilegt að a.m.k. mótframlag sem greitt er af atvinnurekanda fyrir þá sem eru á vinnumarkaðnum komi úr ríkissjóði. Það getur varla talist of mikið að halda því fram að heimavinnandi fólk eigi það inni hjá þjóðfélaginu að því séu tryggð lífeyrisréttindi með þessum hætti því allir hljóta að vera sammála um það að störf heimavinnandi fólks hafa með ýmsum hætti, sem hægt er að rökstyðja, leitt af sér ýmsan fjárhagslegan sparnað, bæði beinan og óbeinan, fyrir þjóðfélagið í heild.
Ég tel ástæðu, herra forseti, til að vekja athygli á því og það komi þá fram í Alþingistíðindum að ekki einn einasti þingmaður - utan mín og hæstv. forseta - af þeim 60 sem eiga sæti á Alþingi sér ástæðu til að vera í þingsal og hlusta á umræðu um það þegar verið er að ræða tillögu um lífeyrisréttindi heimavinnandi fólks eða taka þátt í umræðu um það mál. Það lýsir kannske best því skilningsleysi sem er í þjóðfélaginu um félagsleg réttindi þessa fólks.
Ég vænti þess, herra forseti, að þm. séu þó tilbúnir að skoða þetta mál af fullri alvöru og að það fái góða meðferð og umfjöllun í þeirri nefnd sem fær það til meðferðar. Ég er opin fyrir öllum hugmyndum sem fram kunna að koma um aðrar leiðir ef þær ná því markmiði, sem að er stefnt með þessari tillögu, að tryggja heimavinnandi fólki lífeyrisréttindi. Ég legg til að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til hv. félmn.