07.11.1985
Sameinað þing: 13. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 473 í B-deild Alþingistíðinda. (397)
25. mál, málefni aldraðra
Flm. (Jóhanna Sigurðardóttir):
Herra forseti. Á síðasta Alþingi var flutt þáltill. um umbætur í málefnum aldraðra sem ekki náði fram að ganga. Þessi till. er nú flutt á nýjan leik á þessu þingi. Er hún flutt nokkuð breytt að teknu tilliti til sjónarmiða og umsagna sem fram komu í allshn. við umfjöllun um málið á síðasta þingi.
Flm. ásamt mér að þessari till., sem ég mæli nú fyrir á þskj. 25 um umbætur í málefnum aldraðra, eru hv. þm. Pétur Sigurðsson, Guðrún Helgadóttir og Kjartan Jóhannsson. Meginmarkmið till. er að fram fari ítarleg úttekt á fjárhagslegri og félagslegri stöðu aldraðra hér á landi og slík úttekt verði síðan grundvöllur að skipulegri áætlanagerð um umbætur í hagsmunamálum aldraðra á næsta ári.
Í lögum um málefni aldraðra er það eitt af verkefnum samstarfsnefndar um málefni aldraðra að annast áætlunargerð um málefni þeirra fyrir landið í heild. Nokkur könnun hefur farið fram á vegum nefndarinnar að því er varðar húsnæðis- og vistunarmál. Ljóst er þó að ef gera á áætlun og stefnumótun í málefnum aldraðra fyrir komandi ár, þar sem lagður er grunnur að heildaráætlun um skipulegt átak og forgangsverkefni í hagsmunamálum aldraðra, verður slík áætlun að byggja á heildaryfirsýn yfir alla þætti sem lúta að velferð og hag aldraðra í þjóðfélaginu.
Flm. þessarar till. telja rétt að tengja þá áætlunargerð og úttekt, sem hér er lögð til, því starfi sem unnið er á vegum samstarfsnefndar um málefni aldraðra og hún verði einnig unnin í samráði við Tryggingastofnun ríkisins, en tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að hlutast til um að í áætlanagerð um málefni aldraðra fyrir landið í heild skv. ákvæðum 4. gr. laga um málefni aldraðra, nr. 91 1982, verði lögð til grundvallar úttekt á fjárhagslegri og félagslegri stöðu aldraðra sem nái til eftirtalinna þátta:
1. húsnæðis- og vistunarmála,
2. félagslegrar stöðu,
3. framfærslukostnaðar og fjárhagslegrar afkomu,
4. atvinnu með tilliti til hlutastarfa.
Úttekt þessi skal unnin af samstarfsnefnd um málefni aldraðra í samráði við Tryggingastofnun ríkisins. Á grundvelli hennar skal leggja fram heildaráætlun um skipulegt átak og forgangsverkefni í hagsmunamálum aldraðra á næstu árum sem tryggi betur en nú er félagslegt öryggi og fjárhagsafkomu aldraðra, sem og húsnæðisaðstöðu og atvinnu við hæfi aldraðra sem þess óska. Kostnaður greiðist af Tryggingastofnun ríkisins og Framkvæmdasjóði aldraðra að fengnu samþykki heilbrrh., sbr. 6. tölul. 12. gr. laga um málefni aldraðra.“
Á síðasta þingi, þegar tillaga um umbætur í málefnum aldraðra var til umfjöllunar hér í Sþ., fór ég ítarlega yfir stöðuna í málefnum aldraðra sem ég skal ekki endurtaka nú en vísa í því sambandi til greinargerðar með þessu frv. og umræðna um þetta mál hér í Sþ. á síðasta þingi. Ég vil þó draga fram mikilvægar upplýsingar, sem fram koma í grg. með þessari þáltill., sem snerta fjárhagslega stöðu aldraðra og vistunarmál.
Í fyrsta lagi er ljóst að fjárhagsleg staða margra er mjög bág því að skv. upplýsingum Tryggingastofnunar ríkisins eru um 8200 aldraðir á landinu eða um 40% aldraðra sem einungis hafa sér til framfærslu lífeyri almannatrygginga.
Í annan stað er óhætt að fullyrða að hreint neyðarástand ríkir í vistunarmálum aldraðra. Í till. kemur fram að um 900 aldraðir bíða eftir vistunarrými á höfuðborgarsvæðinu og 300 af þeim eru í mjög brýnni þörf fyrir úrræði sem enga bið þolir.
Athyglisvert er einnig að 150 af þeim sem eru á biðlista eru 86 ára og eldri. 320 þeirra sem eru á biðlista búa í leiguhúsnæði og tugir af þessu aldraða fólki búa við það öryggisleysi að eiga það sífellt á hættu að verða sagt upp húsnæði. Telja má nokkuð víst að við þennan langa biðlista eða 900 manns hafi enn bæst, en þessi tala, 900 manns, snertir þörf fyrir vistrými á s.l. ári og engin ný vistheimili hafa við bæst og mjög fá pláss hafa losnað.
Nokkrar umsagnir bárust um þetta mál á síðasta þingi sem ég vil að lokum gera örstutta grein fyrir.
Þórir S. Guðbergsson, ellimálafulltrúi Reykjavíkurborgar, sendi ítarlega umsögn þar sem hann bendir á ýmis atriði í málefnum aldraðra sem brýn séu og rökstyður um leið að slík heildarúttekt fari fram sem tillagan gerir ráð fyrir. Þórir Guðbergsson segir m.a., með leyfi forseta:
„Margt hefur áunnist á þessu sviði í sveitarfélögum. en nauðsynlegt er að gera ítarlega áætlun um framtíð þessara mála og kanna þróun með tilliti til fjölda aldraðra, þarfa þeirra, t.d. hvaða tegund húsnæðis og vistunar er þörf í umdæminu, hvernig staða dagvistarmála, heimilisþjónustu, heimaþjónustu o.s.frv. er.“ Og síðar í sinni umsögn segir Þórir:
„Alkunna er t.d. að á höfuðborgarsvæðinu ríkir mikil neyð meðal margra aldraðra í húsnæðis- og vistunarmálum, en hve mikil er hún, hversu mörg rúm á hjúkrunarheimilum vantar til þess að sinna eftirspurn eða eftir hvaða upplýsingum á að fara og hvernig á að meta þörfina?"
Að lokum segir Þórir Guðbergsson í sinni umsögn: „Að ofansögðu vil ég leggja áherslu á að þáltill. fái afgreiðslu sem allra fyrst.“
Í umsögn frá Tryggingastofnun ríkisins sagði, með leyfi forseta:
„Eins og segir í grg. er meginmarkmið þáltill. það að fram fari ítarleg úttekt á fjárhagslegri og félagslegri stöðu aldraðra hér á landi og slík úttekt verði síðan grundvöllur að skipulagðri áætlanagerð um umbætur í hagsmunamálum aldraðra á næstu árum. Á grundvelli úttektarinnar verði síðan unnið að því að bæta kjör aldraðra í landinu. Lífeyrisdeildin telur að mikill fræðilegur fengur verði að slíkri úttekt. Niðurstöðurnar verði síðan notaðar við endurskoðun á lífeyristryggingakafla almannatryggingalaga.“
Í umsögn frá Samtökum aldraðra segir svo, með leyfi forseta:
„Við höfum móttekið bréf ykkar dags. 4. desember þar sem óskað er eftir umsögn Samtaka aldraðra um till. til þál. um að fela ríkisstjórn að láta nú þegar fara fram ítarlega úttekt á fjárhagslegri og félagslegri stöðu aldraðra og nái hún a.m.k. til fjögurra mikilvægra þátta sem fram eru dregnir. Við höfum nú rætt ítarlega um tillöguna ásamt grg. hennar, mælum eindregið með henni og væntum að hún verði sem fyrst samþykkt og nái fram að ganga. Teljum við þá öruggt að í málefnum aldraðra mundi brátt horfa betur á ýmsum sviðum.
Tvennt er það sem við viljum gjarnan mega bæta hér við. Hið fyrra er um starfslok og hlutastörf sem vikið er ágætlega að í grg. á bls. 4. Stjórn okkar hefur einmitt oft rætt um þessi atriði og telur að eitt af því allra mikilvægasta sem vinna þarf markvisst að fyrir alla ellilífeyrisþega sem heilsu hafa og þess óska sé að tryggja þeim hlutastörf við hæfi.“
Í umsögn Húsnæðisstofnunar kemur eftirfarandi fram, með leyfi forseta:
„Í tillögunni er lagt til að ítarleg úttekt verði gerð á fjárhagslegri og félagslegri stöðu aldraðra, m.a. á sviði húsnæðis- og vistunarmála. Sjálfsagt hafa ýmsar sveitarstjórnir vitneskju um stöðu þessara mála hver hjá sér, en tæpast þekkja þær allar til hlítar hver staðan er í húsnæðis- og vistunarmálum aldraðra. Mikið vantar á að ríkisvaldið hafi fullkomnar upplýsingar þar að lútandi. Það er hins vegar mikilsvert á þessu sviði húsnæðismálanna sem öðrum að sem fullkomnastar upplýsingar liggi fyrir bæði vegna þess fólks sem í hlut á og eins vegna þeirra miklu fjármuna sem tengjast því og mikilvægt er að ráðstafað sé með sem hagkvæmustum hætti. Með tilliti til þess er mælt með samþykkt tillögunnar.“
Að lokum, herra forseti, vil ég vitna í umsögn frá Öldrunarráði Íslands, en þar segir m.a., með leyfi forseta:
„Að undanförnu hafa allmargar staðbundnar kannanir verið gerðar á högum aldraðra að frumkvæði sveitarstjórna eða félaga, t.d. Rauða krossins og nú síðast Verslunarmannafélags Reykjavíkur. Enda þótt kannanir þessar eigi margt sameiginlegt eru frávik þeirra svo mikil að af þeim væri naumast unnt að draga glögga heildarmynd. Vegna þess er nú mjög æskilegt að gerð verði samtímis á öllu landinu heildarkönnun á nægilega fjölmennu úrtaki aldraðra til þess að niðurstöður geti gefið glögga vísbendingu um kjör þeirra.“
Og síðar í umsögninni segir, með leyfi forseta: „Það er einnig ljóst að þrátt fyrir þær afmörkuðu kannanir, sem gerðar hafa verið á ýmsum tímum, á félagslegri stöðu aldraðra er nú tími til þess kominn að heildarkönnun verði gerð þar sem reynt verði að fá óyggjandi svör við þeim fjórum meginatriðum sem flm. till. nefna, auk annarra sem einnig hlýtur að vera fróðlegt að fá vitneskju um frá hinum öldruðu sjálfum.“
Herra forseti. Ég vil einnig vitna í það sem fram kemur í grg. með þessari till. sem er varðandi úttekt sem gerð var á Norðurlöndum í málefnum aldraðra, en í grg. segir, með leyfi forseta:
„Ástæða er til að geta þess að á s.l. ári kom út skýrsla um málefni aldraðra á Norðurlöndum, en það er fyrsta skýrslan af þremur um víðtæka athugun á málefnum aldraðra á Norðurlöndum. Skýrsla þessi er unnin á vegum Norðurlandaráðs og stjórnað af embættismönnum í heilbrigðis- og félagsmálaráðuneytum viðkomandi landa. Í fréttatilkynningu sem gefin var út á s.l. ári, þegar fyrsta skýrslan kom út, kemur eftirfarandi fram:
„Í þessari skýrslu er lýst ástandi í húsnæðismálum aldraðra, fjölskyldugerð hjá þessum aldurshópi, á þjónustu innan og utan stofnana. Þetta er fyrsta athugun sinnar tegundar á þessu sviði þar sem gerður er samanburður á heilbrigðisþjónustu og félagslegri þjónustu fyrir aldraða á Norðurlöndum. Niðurstöður skýrslunnar sýna að talsverður munur er á öldrunarþjónustu á Norðurlöndum. Hvað Ísland varðar kemur fram að mjög skortir á allar upplýsingar um þau atriði sem athuguð voru og gerir það allan samanburð mjög erfiðan.“
Ástæða er til að vekja sérstaka athygli á því, sem þarna kemur fram, að mjög skorti á allar upplýsingar um þessi mál hér á landi.“
Herra forseti. Ég taldi nauðsynlegt að vitna aðeins í umsagnir frá síðasta þingi og þá skýrslu, sem ég hef hér getið, sem sýnir fram á að nauðsynlegt er að slík heildarúttekt fari fram sem þessi þáltill. gerir ráð fyrir.
Ég vil að lokinni þessari umræðu, herra forseti, leggja til að till. verði vísað til hv. félmn.