14.11.1985
Sameinað þing: 16. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 637 í B-deild Alþingistíðinda. (495)
Hafskip og Útvegsbankinn
Jóhanna Sigurðardóttir:
Herra forseti. Það mál sem hér er til umræðu utan dagskrár snýst um það að Útvegsbanki Íslands hefur lánað einum viðskiptavini gífurlega mikið fjármagn sem er langt umfram eiginfjárstöðu bankans. Afleiðingar þess eru nú að koma í ljós. Gjaldþrot blasir við fyrirtækinu og útlit er fyrir að bankinn tapi miklum fjárhæðum. Í þessu tilfelli er um að ræða ríkisbanka þannig að hér er ekki eins mikil hætta á ferðum gagnvart þeim sem eiga sparifé sitt eða innistæður í bankanum þar sem ríkissjóður ber ábyrgð á öllum skuldbindingum bankans.
Í því sambandi er vissulega vert að hugleiða hver staða innistæðueigenda væri ef um væri að ræða aðra banka en ríkisbankana þar sem innistæður sparifjáreigenda eru ótryggðar. Hér verður ekki annað sagt en að um vítavert gáleysi og mistök sé að ræða af hálfu Útvegsbankans og ljóst að þótt bankinn sleppi frá gjaldþroti vegna þessara mistaka hlýtur hann út í frá að bíða alvarlegan álitshnekki sem veruleg áhrif getur haft á hag bankans í framtíðinni.
Þetta mál hlýtur líka að vekja upp áleitna spurningu: Er bankalöggjöfinni hér á landi eða eftirliti svo ábótavant að sú hætta sé ávallt fyrir hendi sem nú hefur komið upp í Útvegsbankanum? Hafa bankar hér á landi of frjálsar hendur? Er eftirlitið ekki nægjanlega virkt? Veitir löggjöfin bönkum ekki nægjanlega mikið aðhald? Þetta eru þættir sem nú þarf að taka föstum tökum í kjölfar þessa máls, það er deginum ljósara, því að það varðar hag alls almennings og þjóðfélagsins í heild hvernig lánastofnanirnar eru reknar og starfsemi þeirra háttað.
Í framhaldi af þessum spurningum.og því máli sem hér er til umræðu, þar sem einn ríkisbankinn er uppvís að því að lána einum viðskiptavini svo mikið fjármagn að það hefur stefnt rekstri bankans í mikla hættu og væri ekki um ríkisábyrgð á skuldbindingum bankans að ræða ætti fjöldi sparifjáreigenda yfir höfði sér að tapa gífurlegum fjármunum, þá vil ég rifja upp umræðu sem varð hér í þingsölum fyrr á þessu ári. Ég lagði þá fram fsp. til hæstv. þáv. viðskrh. um útlán banka og sparisjóða þar sem spurt var um heildarfyrirgreiðslu viðskiptabanka og þriggja stærstu sparisjóða til fimm stærstu lántakenda einstakra banka og sparisjóða í árslok 1983 og 1984. Ég spurði líka hvert væri hlutfall heildarfyrirgreiðslu hvers lánþega um sig af eigin fé stofnunarinnar. Hér var um að ræða spurningar sem varða aðhald og eftirlit með bönkum til að vekja athygli á því að ekkert ákvæði væri til í bankalöggjöfinni sem tryggði að sú staða gæti ekki komið upp sem við nú stöndum frammi fyrir.
En hver voru svörin? Bankarnir allir með tölu og sparisjóðirnir töldu sig ekkert eiga vantalað við Alþingi í þessu efni, Alþingi kæmi málið hreint ekkert við. Meira að segja ríkisbankarnir skýldu sér á bak við bankaleynd og þagnarskyldu. Þó var ekki verið að spyrja um nöfn heldur heildarfyrirgreiðslu innlánsstofnana til stærstu lántakenda. En samtrygging bankanna var alger í þessu máli. Alþingi kæmi það ekki við þó að til að mynda ríkisbankarnir tækju ákvarðanir um að lána einum aðila svo mikið fjármagn að rekstri bankans væri stefnt í hættu með því. Og meira að segja sagðist hæstv. þáv. viðskrh. engar athugasemdir hafa við það að gera að bankarnir neituðu að gefa Alþingi þessar sjálfsögðu upplýsingar. Það lítur út fyrir að sumir bankarnir a.m.k. hafi haft einhverju að leyna og bankaleyndin og þagnarskyldan hafi verið fyrirsláttur.
Ég held að sú staða sem nú er komin upp í Útvegsbankanum staðfesti svo að ekki verði um villst að grípa verði til harðra ráðstafana sem komi í veg fyrir að svona nokkuð geti gerst aftur. Í bankalögum hjá nágrannaþjóðum okkar eru ákvæði sem tryggja eiga að bankarnir láni ekki einum viðskiptamanni eða einu fyrirtæki, sem eru fjárhagslega tengd hvort öðru, óhæfilega mikið fé, til að mynda miðað við eiginfjárstöðu bankanna.
Þegar frv. um viðskiptabanka var til umfjöllunar á Alþingi í apríl s.l. gerði ég tilraun til að fá lögfest hér á hv. Alþingi slíkt ákvæði. Þar var lagt til að lögfest yrði að innlánsstofnunum yrði bannað að lána einum viðskiptaaðila meira en nam ákveðnu hlutfalli af bókfærðu eigin fé bankans. Þessi till. var felld og greinilega ekki talin ástæða til að lögfesta slíkt ákvæði. En ég spyr: Hvað staðfestir betur en það mál sem nú er komið fram í Útvegsbankanum að nauðsynlegt var að lögfesta slíkt ákvæði?
14. mars á þessu ári kom fram í þingsölum svar viðskrh. við fsp. minni um eiginfjárstöðu banka og sparisjóða. Þá kom fram að bókfært eigið fé Útvegsbanka Íslands 31. des. 1983 var 359 millj. 222 þús. kr. Það virðist í þessu ákveðna máli þó vera svo að ekki sé einungis um að ræða að allt eigið fé bankans sé undir, heldur hefur því verið haldið fram að bankinn hafi lánað einum og sama aðila, Hafskipi, 300 millj. kr. umfram eigið fé bankans og verður þá að áætla að lánveitingar til Hafskips séu um 700 millj. kr.
Hæstv. viðskrh. talaði áðan um mikla rýrnun á eignum Hafskips og það sé þá væntanlega skýring á því að eignir Hafskips standi ekki undir skuldum við bankann. En er þetta skýringin? Því hefur verið haldið fram að eignir Hafskips hafi verið metnar á 400 millj. kr., en vegna mikillar verðrýrnunar séu þær nú metnar á 250 millj. kr. Ef skuldir Hafskips við bankann eru um 700 millj. kr. er ljóst að rýrnun eigna skýrir ekki þann mun sem er á heildarlánum og tryggingum eða veði fyrir þeim lánum. Meira að segja virðist útlitið þannig að Hafskip hafi fengið lánaðar um 300 millj. umfram upphaflegt mat á eignum fyrirtækisins. Bankastjóri Útvegsbanka Íslands lætur samt hafa eftir sér í DV í dag að það komi engum við hverjar skuldir Hafskips við Útvegsbanka Íslands séu.
Það vantar ekki heldur að forsvarsmenn bankanna setji sig á háan hest. Þeir neita að gefa Alþingi upplýsingar, sem beðið er um, um heildarfyrirgreiðslur bankanna til stærstu viðskiptaaðila og bera fyrir sig bankaleynd. En þegar fyrir liggur svart á hvítu að forsvarsmenn eins bankans eru staðnir að vítaverðri fyrirgreiðslu til eins aðila, sem er langt umfram eiginfjárstöðu bankans, segja þeir, eins og fram kemur í DV, að engum komi við hverjar skuldir þessara aðila eru við Útvegsbankann. Hvað meina þessir menn? Er það virkilega skoðun þeirra að Alþingi eða ríkissjóði, sem ábyrgð ber á fjárskuldbindingum bankans, komi ekki við hvað þessir menn setja bankann í mikla fjárhagslega hættu með slíkum ákvörðunum?
Það er mín skoðun að þeir sem ábyrgð bera á því að skuldbinda bankann með þessum hætti, sem haldið hefur verið fram, þannig að fyrir liggur mikið fjárhagslegt tap hjá bankanum, sé það rétt, hafi gerst sekir um vítaverða vanrækslu og mistök í starfi. Þeir eru þá ekki starfi sínu vaxnir og þá ber að leysa frá störfum.
Ég sagði á Alþingi fyrr á árinu, þegar til umræðu var fsp. mín um heildarskuldbindingar fimm stærstu aðila við innlánsstofnanir, sem allar innlánsstofnanir með tölu neituðu að gefa upp, að hér væri verið að skjóta sér á bak við bankaleynd og slík leynd yfir startsemi bankanna gerði auðvitað ekkert annað en að skapa tortryggni. Þetta mál, sem hér er til umræðu, eykur auðvitað á þá tortryggni því að hvaða tryggingu hafa innistæðueigendur fyrir því að slík staða sé ekki uppi hjá öðrum innlánsstofnunum, kannske innlánsstofnunum þar sem innistæður eru ótryggðar og hafa ekki ríkisábyrgð eins og ríkisbankarnir? Ég skora á hæstv. viðskrh. í kjölfar þessa máls hjá Útvegsbankanum að gera þegar í stað þær ráðstafanir sem þarf til að herða allt eftirlit með starfsemi banka og sparisjóða og að tryggar skorður verði settar við því hvað innlánsstofnun geti veitt einum aðila mikla fyrirgreiðslu. Það er hreint óþolandi að nokkrir menn innan bankakerfisins fái að ráðskast með slíkt sjálfir og tefli með því í mikla tvísýnu fjármunum sem þeim er treyst fyrir.