21.11.1985
Sameinað þing: 19. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 805 í B-deild Alþingistíðinda. (659)
Okurmál
Haraldur Ólafsson:
Herra forseti. Ég vil þakka þá umræðu sem hér hefur verið efnt til. Ég vil taka undir þakkir til upphafsmanns þessara umræðna fyrir að hafa lagt fram skýrar og greinilegar spurningar og eins vil ég þakka ráðherrum fyrir skilmerkileg svör þótt maður hljóti á hinn bóginn að undrast dálítið þá furðulegu rósemi sem hæstv. ráðherrar sýndu gagnvart því mikla máli sem hér er á ferðinni. Því að hér er nefnilega ekki um neitt smámál að ræða, ekki einhvers konar pólitískt bitbein sem hægt er að velta sér upp úr í 2-3 daga með gagnkvæmum ásökunum um hvort þessi stjórnin eða hin hafi verið betri eða verri. Hér er um að ræða miklu alvarlegra og stærra mál en svo.
Hér er um að ræða grundvallaratriði í íslensku þjóðfélagi. Hér er um að ræða hvort við erum að fást við samfélag sem er þegar orðið það sjúkt að einhvers konar hrossalækningar til skamms tíma duga skammt eða ekki. Ég held að ríkisstj. og Alþingi og reyndar þjóðin öll verði að gera sér grein fyrir því að vandinn er ekki bara nokkrir okurlánarar. Vandinn nær miklu lengra. Hann nær inn á langflest svið íslensks þjóðfélags, ekki bara efnahagslífs heldur einnig allra samskipta, allra krafna, allra þeirra atriða sem gera þjóðfélag að þjóðfélagi. Hér er um að ræða eitt af því sem hvað mest sundrar í samfélagi sem hér hefur verið reynt að byggja upp á lýðveldistímanum, samfélagi þar sem jöfnuður og réttsýni hefur verið a.m.k. í orði kveðnu haft að leiðarljósi.
Fyrir nokkrum vikum átti ég tal við einn af reyndustu bankastjórum þessa lands, mann sem hefur í áratugi haft mjög náin samskipti við fólk af öllum stéttum og af öllum landshornum. Við vorum að ræða um þær fullyrðingar að hér væru komnar tvær þjóðir, hinir ríku og hinir fátæku. Hann sagði: „Þetta er ekki rétt. Það eru ekki tvær þjóðir í landinu, það eru ekki tveir hópar, þeir eru þrír. Í fyrsta lagi höfum við hóp sem ég met“ - og ég vitna til orða hans - „á u.þ.b. fimmtung þjóðarinnar. Sá hópur hefur það mjög gott. Hann hefur peninga í ríkum mæli, hann nýtur fríðinda og aðstöðu og hann hefur yfirleitt tögl og hagldir á mörgum sviðum fjármálalífs þjóðarinnar.
Síðan höfum við 20% sem eru öreigar, algerir öreigar, fólk sem á ekki neitt. Þær eignir, sem það á, eru svo langt frá því að duga fyrir skuldum. Þetta er sá hópur sem mest er um talað. Hann er fjölmennur. Fimmtungur þjóðarinnar er enginn smáhópur og þennan hóp erum við að fást við. Það er þessi hópur sem kemur til okkar bankamannanna. Það er þetta fólk sem leitar til okraranna. Það er þetta fólk sem er í stöðugum vandræðum með eigur sínar eða kannske ættum við heldur að orða það eignaleysi.
Loks er afgangurinn, sem sagt um 60%. Það er launafólk landsins. Það er það fólk sem er milli fátæktar og bjargálna. Það er það fólk sem borgar skattana, það er það fólk sem heldur gangandi hinum ríku og að nokkru leyti hinum fátæku. Þetta er sá hópur sem byrðarnar ber, þar eru breiðu bökin, þ.e. fjöldi launafólks í landinu.“
Þegar fréttist um þá víðtæku og næstum því ótrúlega víðtæku okurstarfsemi sem fram fer hér í landinu kom mér þetta í hug. En það er fleira sem þarf að athuga í því sambandi. Í fyrsta lagi: Hverjir eru það sem fá slík lán? Nú veit ég ekki og hef ekki nákvæmar fregnir af einstökum viðskiptavinum þess aðila sem einkum er verið að rannsaka og ég held eingöngu verið að rannsaka nú. En samkvæmt fréttum í fjölmiðlum eru það aðallega tveir hópar. Það er annars vegar fólk í vandræðum, það er fólk úr þessum þriðja hópi, þessum lægsta fimmtungi þjóðarinnar. Fólk sem er í algerum vandræðum grípur til hverra örþrifaráðanna á fætur öðrum, fólk sem kannske á ekki „skilið“ að eiga neitt, en alla vega reynir eftir megni að halda í þá sjálfsvirðingu sem er fólgin í því að vera ekki á bænum. Hinir, sem þangað leita, eru þá minni atvinnurekendur, innflytjendur af ýmsu tagi, menn sem í góðæri hafa möguleika á því að umsetja vöru mjög hratt þannig að hægt er að greiða háa vexti með því að leggja þeim mun meira á vöru. Í því tilfelli eru það neytendur sem borga og væri fróðlegt að vita hvaða áhrif slík lánaviðskipti hafa á verðlag í landinu.
En þá vaknar sú spurning í sambandi við innflutning hvort ekki sé næsta óeðlilegt að leita þurfi til aðila sem lána upp á 100-150 og jafnvel 200% og menn taki þau lán í þeirri von að unnt sé að ná því inn á skömmum tíma. Það hlýtur að stafa af því að annar lánamarkaður er óhagstæður eða lokaður. Ég held að reglur um vörukaupalán þurfi að taka til athugunar, hvort þær eru með þeim hætti að ýmsar vörutegundir og ýmsir aðilar, sem þurfa á því að halda að leysa út vörur, eigi ekki kost á slíkum lánum. Það held ég að sé mjög mikilvægt atriði í þessu sambandi að athuga hvernig þeim málum er háttað.
Svo að ég taki nú upp þráðinn frá upphafinu lít ég á þetta sem merki um sjúkt samfélag, ég lít á þetta sem merki um sjúkt efnahagslíf og við hljótum að spyrja okkur: Er ekki full ástæða til að taka á þessu máli? Og ekki bara með því að elta einhverja seka. Það er svo auðvelt í þjóðfélagi að grípa einhvern sem er sekur, dæma hann og síðan er málið búið. Í svona tilvikum þýða ekki nein slík brögð. Í svona tilvikum hlýtur ríkisvaldið að grípa í taumana og spyrja sjálft sig: Hvað getum við gert til að koma í veg fyrir þetta? Hvað getum við gert til að koma á heilbrigðu efnahagslífi og þar með heilbrigðu þjóðlífi?
Ég fagna þeim upplýsingum sem fram komu um aðgerðir sem í undirbúningi eru og þeim frumvörpum sem boðuð eru varðandi t.d. verðbréfa- og skuldabréfasölu og viðskipti með það. Það er enginn vafi á því að slíkar reglur þarf að herða og þær geta haft veruleg áhrif.
En það er ekki nóg. Ég held að samfara þessu verði að búa svo um hnútana að arður af fé, sem er fram yfir eðlilega og lögfesta vexti, sé framtalsbær og skattlagður. Það er næsta óeðlilegt að maður þurfi að greiða af launum fyrir hverja einustu vinnustund sem hann vinnur en geti hins vegar haft fjármagn í umferð sem veitir honum kannske margföld laun, margfalda umbun, og eigi það skattfrjálst. Þetta hlýtur að teljast mjög óeðlilegt fyrirkomulag. Ég held að þetta hljóti að teljast ákaflega skammsýn stefna, svo að ekki sé meira sagt. Stephan G. talaði einhvern tíma um að iðjulaust fjársafn á féleysi elst, eins og fúinn í lifandi trjám.
Og hvað er hér um að ræða annað en iðjulaust fjármagn sem elst á féleysi annarra? Ég sé enga ástæðu til annars en að taka skattamálin í sambandi við verðbréf og skuldabréf til rækilegrar athugunar með það fyrir augum að menn greiði eðlilegan skatt af þeim tekjum sem þeir hafa af því sem öðru.
Það hefur verið komið hér inn á vaxtamálin í þessu sambandi. Í sjálfu sér sé ég ekki að hækkun vaxta um 2% hækki vexti á okurmarkaðinum kannske um 50%. Ég sé ekki alveg sambandið þar á milli. Sannleikurinn er sá að það er of lítið fjármagn, það er of mikil eftirspurn eftir fjármagni. Ég vil taka undir það, sem hér hefur komið fram m.a. hjá hv. 8. þm. Reykv., hvort ekki sé ástæða til að athuga hvort ekki er of mikið af fjármagni bundið, eyrnamerkt, bundið til ákveðinna hluta. Í bankakerfinu hefur verið unnð geysilega að því og við höfum fjölda sjóða og stofnana sem hafa ákveðið fjármagn til úthlutunar. Ástæða er til að athuga hvort ekki verði að slaka á þessu.
Þó að ég sjái ekki beint samband á milli okurlána, okurvaxta, og vaxtastigs í landinu er ég þeirrar skoðunar að þau mistök hafi orðið á s.l. ári að vextir voru að nokkru gefnir frjálsir og það hafi haft óheppileg áhrif, svo að ekki sé meira sagt. Ég held að það hafi vakið ákveðinn hugsunarhátt, ákveðna afstöðu, sem ríkisstj. þarfnaðist síst af öllu á þeim tíma þegar fram undan voru allmiklar kröfur launþegahreyfinganna í landinu og næsta óskiljanlegt að farið skyldi út í slíka aðgerð með alla samninga lausa fram undan.
Nú ætla ég ekki að ræða vexti. Það verður kannske ástæða til þess síðar að ræða þau málefni. Ég vil einungis að lokum skora á ríkisvaldið, skora á Alþingi og skora á dómsmálavaldið í landinu að nota þá glufu, sem nú hefur opnast niður í það neðanjarðarhagkerfi sem hér hefur verið að þróast undanfarin ár, til að gera nú tilraun, virka tilraun, eins og það heitir á fjölmiðlamáli og reyndar þingmannamáli, til að útrýma þessu - kannske ekki að fullu og öllu. Það er alveg hárrétt bæði hjá hæstv: fjmrh., hæstv. viðskrh. og hæstv. forsrh. að þessu verður aldrei útrýmt með öllu.
Í Reykjavík var vitað hér áður fyrr, þegar ég var hér við nám, um 2-3 menn sem stunduðu slík viðskipti. Þau viðskipti voru kannske ekki mjög umtalsverð. Þau voru með dálítið sérstæðum hætti. M.a. var þar aðili sem var þjóðsaga á margan hátt og viðskipti hans hafa nú varla numið nema eins og kannske vikuviðskiptum ýmissa þeirra sem núna eru að fást við þetta.
Núna erum við komin með ekki einn, ekki tvo og ekki þrjá, ekki neinar goðsagnaverur, heldur fjölda manna sem annaðhvort eru milliliðir í slíkum viðskiptum eða leggja til allverulegt fjármagn til slíkra viðskipta. Ég skora á ríkisstj. og alþm. að taka þessi mál til alvarlegrar umhugsunar, ekki gera úr þessu pólitískt þrasmál - það er engin ástæða til þess, allir hljóta að vera sammála um að hér sé um hættulegt mál að ræða - heldur sameinast um að reyna eftir megni að hreinsa til með því að koma hér upp heilbrigðara efnahagslífi og þar með heilbrigðara þjóðlífi.