20.01.1987
Sameinað þing: 39. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 2364 í B-deild Alþingistíðinda. (2268)

Brottvikning fræðslustjóra í Norðurlandsumd. e.

Menntamálaráðherra (Sverrir Hermannsson):

Herra forseti. Ef þetta er sending þeirra norðanmanna sem hér sté úr stólnum, þá mun ég skammt renna fyrir henni.

Ég átti tal við hv. 4. þm. Norðurl. e. í gegnum síma á dögunum sem útvarpað var og hann upplýsti að hann hefði lesið lagasafnið spjaldanna á milli og kynni það utan að og vissi hvernig að málum átti að standa. Hann hafði þá í huga að bera fram vantraust á menntmrh. En hann minntist ekki orði á það. Hvað veldur því að hann hefur heykst á því? Hvað veldur því að hann gerir það ekki? Því að það er auðvitað árangursríkasta aðferðin til þess að koma höggi á ráðherrann, sem er það eftirsóknarverða fyrir Alþb., og ég sakna hv. 3. þm. Reykv. alveg sérstaklega, að hann skuli ekki vera hér til þess að fylgjast með vinnubrögðunum, hvort heldur eru sendingar þeirra Alþýðubandalagsmanna á Akureyri eða hvernig þeir yfirleitt halda á málum nú, sem þeir hafa undirbúið að því er virðist lengi og ég mun koma að síðar. (SJS: Gegnum sjálfstæðismanninn Sturlu Kristjánsson?) Ef einhver heldur að þetta hyski sé að reyna að skjóta skildi fyrir Sturlu Kristjánsson er það grundvallarmisskilningur. Þeir verða búnir að gleyma honum óðar en líður og hann verður skilinn einn eftir. Haldið þið að Benedikt Sigurðarson, þriðji maður á lista Alþb. á Norðurlandi eystra, sé að bera umhyggju fyrir Sturlu Kristjánssyni þegar hann hagar sér með þeim hætti sem við nú höfum sannanir fyrir? Ónei. Það er því miður allt annað sem fyrir þeim vakir. Þetta veit ég að verður að vísu ekki. Það verður ekki niðurstaðan hjá Alþb. sem flokki að haga sér með þessum hætti. En ef þeim helst þetta lengi uppi mun það, eins og ég segi, geta leitt mikið illt af sér.

En hann sagði, þessi hv. þm. sem ætlar ekki að þagna þó hann sé kominn niður úr stólnum, í símann við mig að það væru ýmis ráð til að rannsaka mál. Nú heldur hann því fram að ég hafi skotið loku fyrir að rannsaka þetta sérstaka mál með því að víkja Sturlu Kristjánssyni fyrirvaralaust frá embætti. En hann hefur greinilega hlaupið yfir ákvæði laganna um embættisgengi, um embættismenn ríkisins vegna þess að þar er tilgreint nákvæmlega hvernig með skuli fara. Það segir í 11. gr. þeirra laga að þeim sem vikið er fyrirvaralaust úr embætti er rétt að vísa því máli til dómstóla og verður þá farið með það að hætti opinberra mála. Nú er þess krafist vitaskuld að þessi leið sé farin. Ég get ekki sætt mig við annað en öll kurl þessa máls komi til grafar. Og ef þeir sem í hlut eiga víkja sér undan þeirri aðferð rakleiðis að leggja þetta fyrir rétta dómstóla verður litið svo á að þeir þori það ekki því að málstaður þeirra þoli ekki. - Ég endurtek: Þá verða upphrópanir þeirra markleysa ein, sakir á mig um að ég hafi notað valdníðslu og brotið lög markleysa ein ef þeir nota ekki þau lög sem til þess standa að þeir nái rétti sínum.

Fræðsluskrifstofur og starfsemi þeirra eru ekki gamalt fyrirbrigði í skólakerfi okkar, jafngamalt grunnskólalögunum, og að vísu tók ein 2-3 ár að koma þeim á fót. Má ég minna á það nú að grunnskólalögin voru mikið átakamál á sinni tíð í Alþingi. M.a. var það tillaga Sjálfstfl. þá að fræðsluskrifstofurnar yrðu á vegum sveitarfélaganna. Þetta hlaut ekki náð fyrir augum vinstri stjórnar sem þá ríkti og því er það skipulag sem nú er á þeim valið af þeim. Það var ekki svo að skilja að Sjálfstfl. ætlaðist til þess eða mundi hafa samþykkt að með stofnun fræðslustjóraembætta mundi verða komið á fót einum átta sjálfstæðum nýjum fjármálaráðherrum í landinu, eins og hann hefur viljað starfa, sá fræðslustjóri sem hefur verið um hríð og var fyrir framan á Norðurlandi eystra. Það er auðvitað fjarri lagi, enda verður að stemma stigu við því að menn geti tekið sér það vald sem þar var tekið með þeim afleiðingum sem raun ber vitni um í gegnum öll árin.

Það er í undirbúningi og starfar að því nefnd að endurskoða grunnskólalögin og þar verður gerð tillaga um breytingu á starfsháttum fræðsluskrifstofanna. Þeim hefur tekist á rúmum tíu árum, fræðsluskrifstofunum, að vaxa menntmrn. þann veg yfir höfuð að þær hafa nú þremur stöðugildum fleiri en þetta langstærsta ráðuneyti ríkiskerfisins og sálfræðing á hverjum fingri. Og því er það að þeir hafa svo snarplega leitað að börnum með sérþarfir á Norðurlandi eystra að þeir eru búnir að finna helmingi fleiri börn sem þann veg stendur á fyrir en í Reykjanesi, sem hefur held ég ekki nema eins og sjö sálfræðinga, það umdæmi. Og það er þrefaldur fjöldi norður þar á borð við það sem er á Austurlandi og er ég auðvitað feginn því þar sem mitt kjördæmi á í hlut.

En ég er í engri aðstöðu til þess að dæma um vinnubrögð af þessu tagi. Ég veit aðeins það að menn hafa lagt sig fram um og það hefur verið aukið stórkostlega fjármagn til þeirrar starfsemi einmitt sem varðar sérkennsluna. Það hefur risið úr engu upp í hundruð milljóna sem til þess arna hefur verið varið og auðvitað er það til lítils að vísa því til mín að ég hafi með einhverjum hætti hyglað Reykjavík í þessu efni sem hafði komið sér þessu upp að mestu áður en grunnskólalögin tóku gildi. En ég kem að því síðar hvernig á þessum einkennilegu málum hefur verið haldið.

Fræðsluskrifstofa Norðurlandsumdæmis eystra hefur verið mikið í fjölmiðlum og ekki eingöngu í ár heldur árum saman. Þar hefur það hent og verið árleg áþján að skólum hefur haldið við lokun eða lokað. Vegna hvers? Vegna fjárskorts. Vegna þess að það hefur ekki verið greiddur t.d. skólaakstur. Og hvers vegna skyldi þann veg á standa? Það kemur í ljós þegar ég fer að lesa skýrslur fyrrv. fræðslustjóra sjálfs. Halda menn að það sé einhver tilviljun að aðeins eitt einasta umdæmi í landinu skuli vera haldið þessari óáran, ekki eitt ár heldur hvert einasta ár? Það varð að vísu linun á þessu meðan þessi maður, Sturla var í fríi og Ingólfur nokkur Ármannsson stjórnaði. Þá varð breyting og það var heldur engin tilviljun að það skyldi verða breyting á þá. En ég neyðist til, þótt betur hefði farið á því að menn hefðu náð áttum í tíma vegna þess einstaklings sem í hlut á, að fara yfir og ofan í mál sem annars hefðu svo gjarnan mátt liggja í þagnargildi. Þessum spurningum í tíu liðum frá hv. 4. þm. Norðurl. e. verður áreiðanlega svarað í máli mínu eftir því sem ræðu minni skilar fram.

Ég batt vonir við að fræðslustjórinn fyrrv. gerði sér grein fyrir stöðu sinni og til þess þyrfti ekki að koma að þessi mál yrðu brotin svo til mergjar sem nú er nauðsyn á, ekki eingöngu hér heldur einnig fyrir dómstólum. Það er alveg óhjákvæmilegt að allar þessar staðreyndir verði brotnar til mergjar.

Ég fletti hér upp á bréfi frá því í apríl 1980 þar sem Birgir Thorlacius ráðuneytisstjóri krefur Sturlu Kristjánsson um skýringar á mjög sérkennilegu orðavali sem hann hefur í frammi í bréfi til fjármálaáætlunardeildar menntmrn. þar sem segir, með leyfi forseta:

„Þá má geta þess hér að undirritaður hefur sannreynt að fjármála- og áætlanadeild menntmrn. mun í einstöku tilfelli hafa veitt aðila utan ráðuneytisins hinar ólíklegustu upplýsingar um embættisfærslu hans langt út yfir samskipti við nefnda deild án samráðs við hann eða að honum forspurðum án hans vitundar.“

Fyrirspurn ráðuneytisstjórans, sem sýnd var ráðherra og skráð er á bréfið, var send 9. apríl og svo kemur svar, heil skýrsla frá fræðslustjóranum upp á 21 síðu vélritaða. Og nú verður vitnað í hann á næstunni, með leyfi hæstv. forseta.

Það er svar við því hvað hann eigi við, fræðslustjórinn þarna, og það er líka greinargerð vegna mikilla umræðna sem urðu utan dagskrár á hinu háa Alþingi 10. jan. 1980. Þá er fjmrh. Sighvatur Björgvinsson og þá er menntmrh. Vilmundur heitinn Gylfason. Hv. þm. Salome Þorkelsdóttir tekur til máls utan dagskrár um stöðu ríkisfjármála. Þar kemur það fram að fræðsluumdæmi Norðurlands eystra hefur farið stórlega fram úr fjárveitingum. Það kom sérstaklega á daginn vegna þess að þáv. fjmrh. Sighvatur Björgvinsson neitaði að borga upp skuldina fyrir áramót og uppgjör fór ekki fram fyrr en 8. jan. Af þessu verða langvarandi deilur í Alþingi þar sem fjmrh. gerir grein fyrir sinni afstöðu og segir svo m.a., með leyfi hæstv. forseta:

„Ég vil aðeins taka það fram“, segir fjmrh., „að fjármáladeild menntmrn. hefur staðið sig mjög vel og ber a.m.k. okkur alþm., sem förum með fjárveitingavaldið, að þakka fyrir þeirra verk í því sambandi að reyna að halda útgjöldum vegna skóla innan við, láta það ekki fara langt fram úr“, bætir hann við, „því sem Alþingi hefur ákveðið, vegna þess að ef einstaklingar, sem fara með ríkisins fé, geta ávísað sjálfir á ríkissjóð með þeim hætti að fara eins og þeir vilja fram úr þeim fjárlögum sem Alþingi afgreiðir, þá er náttúrlega tilgangslaust fyrir Alþingi að fara með fjárveitingavald. Þá er valdið annarra en okkar alþm."

En ég vitna til skýrslu fyrrv. fræðslustjóra á Norðurlandi eystra, Sturlu Kristjánssonar. Hann segir:

„Greinargerð sú sem hér birtist er því til orðin að þáv. menntmrh. Vilmundur Gylfason lokaði málinu, ef svo má segja, þá er undirritaður hafði náð fundi hans og óskaði þess að menntmrh. tæki á málinu og gerði annaðhvort að verja starfsmann sinn eða hafna honum, þar eð embættismaður, sem sannanlega væri lýst svo sem undirrituðum í þingræðu hæstv. fjmrh. þann 10. jan. s.l., væri alls óhæfur embættismaður, óhæfur til embættisstarfa sem þessara.“

Síðan segir fræðslustjórinn fyrrverandi svo, með leyfi forseta:

„Auk þess álít ég að sé komið svo að einstök fræðsluumdæmi eða skólahverfi hafi að fullu notað fjárveitingu ársins, t.d. í október eða nóvember, þá sé það að sjálfsögðu einföld viðskiptasiðfræði að vara þau við ef ríkissjóður ætlar að neita að greiða sinn hlut í þeim kostnaði er til fellur síðustu mánuði ársins. Sveitarfélögin geta þá gert það upp við sig hvort þau vilja greiða ríkishlutann einnig þann tíma eða loka skólum. Málið er ekki svo einfalt að skólahald ráðist af útsjónarsemi fræðslustjóra og annarra heimaaðila við að spila úr fjárveitingaframlagi.“

Og síðan, með leyfi forseta, og þetta er fræðslustjórinn fyrrverandi sem talar og hlusti nú hið háa Alþingi grandgæfilega:

„Séu samþykkt fjárlög ekki töluleg niðurstaða óvefengdra útreikninga kostnaðar samkvæmt lögum, reglugerðum og öðrum óvefengdum forsendum, þá eru þau einfaldlega vitlaus, ólög, ekkert með þau að gera og ekkert mark á þeim takandi.“

Þetta er embættismaður skipaður af menntmrh. sem hefur mikil umsvif í skipulagi skólamála, tekur sér mikið fjármálavald sem hann hefur notað með þeim hætti að fara milljónum króna fram úr á hverju einasta ári og skeyta ekkert um aðvaranir og bein fyrirmæli um að bæta ráð sitt.

Og út í gegn. Þetta er 8. maí 1980. Ég mun lesa yfir ykkur hér á eftir ummæli hans frá 9. jan. 1987 og honum skilst ekki að hann í neinu hafi hagað sér öðruvísi en til stóð. Ég vitna enn í fræðslustjórann, skjólstæðing hv. Steingríms fróða Sigfússonar:

„Eins og ég nefndi fyrr eru greiðslubeiðnir ekki á vegum fjármála- og áætlanadeildar“ - Greiðslubeiðnir frá deild menntmrn. á Akureyri eru eftir þessu sem hér segir ekki á vegum fjármála- og áætlanadeildar. - „og verður það að mínu viti að teljast mjög alvarlegur hlutur ef einhver og einhver deild eða deildarstjóri ráðuneytisins“, þ.e. menntmrn., „kemst óátalið upp með að blanda sér í og ógilda afgreiðslur fræðslustjóra, afgreiðslur er aðeins hafa viðdvöl í menntmrn. til bókunar.“

Menntmrn. ber ábyrgð á rekstri þessarar skrifstofu og rekur hana með sveitarfélögunum, borgar að vísu öll laun kennara og yfirgnæfandi mestan hluta kostnaðar af rekstri skóla að sjálfsögðu. En þetta er viðhorfið, að menntmrn. eigi ekki að skipta sér af þessu. Hann á ekki fóður undir fat yfir slíkri ósvífni. Og hann heldur áfram:

„Það er líka í fyrsta skiptið“, og þar kemur að því að hann fékk ekki greiðslurnar fyrir áramót, „sem ég heyri það nefndar aðhaldsaðgerðir að tefja greiðslur reikninga frá því í desember til 8. jan. næsta árs. Rétt eins mætti kalla það skírlífi að neita að framfæra börn sín.“

Þetta er nú eitthvað til handa Steingrími fróða að skemmta sér við, hvað þetta þýðir. Og svo segir áfram:

„Um fjárveitingavaldið vísa ég til þess sem ég hef þegar sagt hér að framan, en ítreka þann skilning minn að skólahald er ákvarðað í grunnskólalögum ásamt öðrum forsendum og fjárlög skulu því ákvarðast af kostnaðarútreikningum framkvæmdarinnar en ekki öfugt, að einhver og einhver tala í fjárlögum komi í stað grunnskólalaganna.“

Er nú að furða að maður sem er haldinn þessari skynvillu framkvæmi svo hlutina eins og við höfum dæmin um? En þetta er ekki nálægt því búið. Hér segir svo á bls. 17, með leyfi forseta:

„Fræðslustjóra er því að sjálfsögðu algerlega óheimilt að skerða upp á sitt einsdæmi þá lögboðnu þjónustu er umdæmi hans skal njóta þó svo“, hv. þm. Geir Gunnarsson, „þó svo fjárveitingavaldinu hafi orðið á mistök að lítilsvirða áætlun hans og aðvörun og veita of lítið fé á fjárlögum til þess að framfylgja þeirri löggjöf er Alþingi hefur áður sett um grunnskólahald samkvæmt þeim reglum, samningum og ákvæðum sem í gildi eru hverju sinni.“ Hugsa sér annað eins!

Hv. Alþingi heyrir þetta. Hvernig dettur mönnum í hug að fræðslustjórinn fari upp á sitt einsdæmi að skerða neitt þó að fjárveitingavaldinu verði á þau mistök að lítilsvirða hans áætlun? Ég veit ekki hvort hægt er að komast lengra í vitleysunni. Ég veit það ekki. En maður hefur sjaldan heyrt eða séð annað eins.

Svo segir hann hér enn: „Svo að ég leiðrétti fyrrv. fjmrh. Sighvat Björgvinsson enn einu sinni, þá er ástæða þess að fræðsluumdæmi fara fram úr fjárlögum einfaldlega sú að fjárlög eru vitlaus.“

Hér kemur svo þar sem hann er að tala til fyrrv. yfirmanns síns, fyrrv. menntmrh. og þáv. alþm. Vilmundar Gylfasonar, sem var nýhættur ráðherrastörfum, og segir svo, með leyfi forseta:

„Ég vil einnig geta þess hér að fyrrv. menntmrh. (þar áður siðbótarmaður)", þetta er fræðslustjórinn í Norðurlandi eystra að skrifa yfirboðara sínum í menntmrn., „vísaði því frá sér að veita mér, húskarli sínum, uppreisn þó svo ég legði á skrifborð hans gögn er sönnuðu að fyrrv. fjmrh. hefði farið með ósannindi í þingræðum sínum sem hér hefur verið fjallað um.“

Þarna kom hann sjálfur með og lagði fram plöggin. Þá var enginn Steingrímur að snatta fyrir hann. "Fyrrv. menntmrh. kvaðst líta svo á að málið væri afgreitt af hálfu menntmrn. með fréttatilkynningu ráðuneytisins og vísar einnig í því sambandi til orða sinna í þinginu. Ég sagði þá“, sagði fræðslustjórinn fyrrverandi, „og segi enn að væri helmingur ósanninda og dylgja fyrrv. fjmrh. Sighvats Björgvinssonar á rökum reistur, þá væri það eitt fyrir menntmrn. að gera að víkja mér úr starfi.“

Það þarf rannsókn á þessu. Var Sighvatur Björgvinsson að skrökva allan tímann sem hann var að tala um hvernig til hefði tekist um fjárreiður þessa umdæmis í ræðu sinni 10. jan. 1980? Það þarf bara helmingurinn að vera sannur, segir hann, fræðslustjórinn, til þess að hann eigi sjálfur að víkja.

Svo segir enn hér: „Ég fór fram á þá athugun og sáttaleitun, en fyrrv. menntmrh. lokaði málinu eins og fyrr segir.“

Og endar svona og þetta má til með að komast inn í þingtíðindi:

„Það er sagt að fjarlægðin geri fjöllin blá, fjarlægðin geri fjöllin blá og mennina mikla. Ég varð þess óvænt og ónotalega vísari á fundum mínum með fyrrv. menntmrh., Vilmundi Gylfasyni, hve sumir menn eiga mikið undir fjarlægðinni.“

Það er fyrrv. fræðslustjóri á Norðurlandi eystra sem talar til yfirmanna sinna og sendir þeim skýrslu um ástæður sínar og þá málsmeðferð sem hann telur frambærilega.

Ég leyfi mér að fletta upp í bréfi frá 7. júlí 1980 frá fyrrv. fræðslustjóra þar sem Ríkisendurskoðun hefur haft við færslur skrifstofunnar að athuga. Lokin á svari hans við því eru svohljóðandi:

„Varðandi kröfu Ríkisendurskoðunar um fullnægjandi horf“ - vafalaust um að koma þessum málum í fullnægjandi horf - „þá vil ég hér með biðja Ríkisendurskoðun um úttekt á högum fræðsluskrifstofa, ekki einungis reikningsskil heldur öllum fjárreiðum, aðbúð og aðstæðum, þ.e. að afstæði hlutanna verði inni í myndinni, og síðan skýringu og niðurstöðu um það hvað sé þá fullnægjandi horf þessara mála. Að öðrum kosti frábið ég allar slíkar sleggjusveiflur“, hvað sem það merkir nú.

En Birgir Thorlacius, hinn hógværi og vandaði ráðuneytisstjóri, skrifar honum kurteislega bréf 5. ágúst og áminnir hann og ráðuneytið segir:

„Væntir ráðuneytið þess að allir þeir aðilar sem á sviði þess starfa hafi gott samstarf við Ríkisendurskoðun og hlíti fyrirmælum og leiðbeiningum um reikningsfærslur og fjármeðferð þannig að allt slíkt sé undir öllum kringumstæðum í fyllsta lagi.“

Og vitnað er í bréf frá 22. okt. Starfsmaður menntmrn. á Akureyri og fræðslustjóri skrifar, það er til fjmrn., svohljóðandi bréf:

„Vinsamlegast sendið fyrirspurnir ykkar um skipan kennslu í Norðurlandskjördæmi eystra beint til fræðsluskrifstofu þar eð allsendis óþarft er að nota einhvern fulltrúa ráðuneytisins“, það er menntmrn., „sem sendil í slíkum málum. Jafnframt verður það að teljast eðlilegust málsmeðferð að fræðsluskrifstofu sé tilkynnt um það milliliðalaust ef launagreiðslur til einstakra kennara eru stöðvaðar vegna meintra afglapa fræðsluskrifstofu.“

Hvað merkir þetta bréf? Hann er að segja við fjmrn. að í menntmrn. séu einhverjir sendlar sem skipti engu máli og það sé óþarft að vera að biðja þá um að snúast með einhverja hluti sem það varði. Hvaða skilning hefur hann á því hver staða hans er í ráðuneytinu og hvert valdsvið hans er til að mynda í fjármálasökum og er að undra þótt úr skorðum gangi?

Sturla Kristjánsson birti í morgun í Morgunblaðinu athugasemdir við ummæli um norðlenska skólapólitík. Af því gefna tilefni vill menntmrn. gefa eftirfarandi yfirlýsingu:

„Í athugasemdum sínum beinir hann spjótum sínum að menntmrn. sem hann áður var hluti af og hefði því átt að þekkja betur til mála en í ljós kemur. Samkvæmt athugunum ráðuneytisins á framkvæmd stuðnings- og sérkennslu skólaárið 1985-86 og kynntar voru fræðslustjórum, þar með talið honum, s.l. haust hafa fimm umdæmi af átta náð því að vera með um og yfir 11% af almennum kennslukvóta til stuðnings- og sérkennslu. Þetta er nokkuð meira en áætlunin gerði ráð fyrir og hefur náðst með hagræðingu án þess að það leiddi til neikvæðrar greiðslustöðu nema á Norðurlandi eystra.“

Norðurland vestra er þar sammerkt, enda er þar fræðslustjóri sem í upphafi tók Sturlu Kristjánsson sér til fyrirmyndar í einu og öllu og var nærri farinn á hliðina og kominn á nasirnar vegna þess að skólar voru að stöðvast hjá honum þegar hann áttaði sig og breytti til. (PP: Var nefið á hliðinni á honum?) Og hann er ekki alveg kominn á réttan kjöl enn, sem hv. þm. Páll Pétursson veit mjög vel um.

„Um áramótin 1986-87 var greiðslustaða fræðsluumdæmis Norðurlandskjördæmis eystra neikvæð um 10 millj. kr.“ - greiðslustaðan. Uppgjör á eftir að fara fram og þessi tala getur stórhækkað og miðað við fyrri ár er líklegt að hún geri það. „Hafði þá verið búið að millifæra hlut umdæmisins af óskiptum lið fjárlaga, grunnskólar, almennt.“ Það er þessi upphæð sem menn hafa verið að velta á milli sín og hafa álitið að væri fyrir Norðurlandskjördæmi eystra eitt, þessar 8,9 millj. sem áttu að vera til jöfnunar milli umdæma og hlutur Norðurlands eystra var talinn 500-600 þús. kr. af. „Kostnaður vegna framhaldsdeilda grunnskóla að upphæð 3,5 millj. hefur verið færður til tekna af óskiptum lið fjárlaga. Mat á verðlagningu kennslu er byggt á upplýsingum fræðslustjóra og hefur það ekki haft áhrif á neikvæða stöðu umdæmisins. Samanburður á verðlagningu kennslu við önnur umdæmi hefur byggst á áætlunum og því mjög varhugaverður fyrr en rauntölur liggja fyrir. Þrátt fyrir það að ráðuneytið setji og skipi kennara, þá hefur það alfarið verið í verkahring fræðslustjóra að skipuleggja kennslu þannig að hún rúmist innan heimilda fjárlaga. Rétt er að benda á að kennslumagn á Norðurlandi eystra hefur farið verulega fram úr áætlun eða sem nemur 22 stöðugildum. . .“

Var hv. þm. Steingrímur Sigfússon að tala um að þeir mundu eiga eitt kennslugildi inni? Hann segir hér á öðrum stað, og ég kem að því síðar, að ef það eigi að framfylgja áætlunum menntmrn. mundi það þýða að 24 kennarar sem hann var búinn að ráða misstu atvinnu sína. Hann var nefnilega búinn að ráða þá og gefa út stöðugildin áður en áætlun menntmrn. kom að því er virðist.

.. .verulega fram úr áætlun eða sem nemur 22 stöðugildum á skólaárinu 1985-1986 og var það aðalorsök þess fjárhagslega vanda sem þar kom upp.

Fræðslustjórinn hefur að engu fyrirmæli og áætlanir menntmrn. Og var það ekki formaður fræðslustjórnar, hinn gagnmerki Mývetningur Þráinn Þórisson, sem lýsti því yfir í útvarpi eitthvað á þá leið að þeir í menntmrn. syðra hefðu sínar áætlanir og fjárlög. Við gerum okkar áætlanir og auðvitað förum við eftir þeim. Það var einhvern veginn á þennan veg. Það er hægt að fletta þessu upp. Og hvað segir almenningur um að starfsmaður menntmrn. stráir um sig með stöðugildum tugum saman, setur upp embættismenn tugum saman eins og ekkert sé og segir að hann hafi rétt til þess því að fjvn. og Alþingi sé með vitlausa útreikninga og ekkert að marka það?

„Fjármálaskrifstofa menntmrn. upplýsir að fræðslustjóri Norðurlands eystra“, og þetta er orðrétt tilvitnun frá fjármálaskrifstofunni, „hafi ráðstafað fjármunum að geðþótta án tillits til heimildar í fjárlögum. Dæmi:

1. Rekstur fræðsluskrifstofu. Húsnæði var tekið á leigu og innréttað án vitundar ráðuneytis. Ráðuneytið fékk upplýsingar um málið þegar Sturla gerðist skólastjóri á Þelamörk og Ingólfur Ármannsson kom til þáverandi ráðuneytisstjóra til þess að fá aðstoð við að koma fjármálum skrifstofunnar á hreint.

2. Starfsmannahald. Starfsmenn hafa verið ráðnir til ýmissa verkefna án vitundar ráðuneytis. M.a. teknir kennarar til vinnu á fræðsluskrifstofu gegn afslætti frá almennri kennsluskyldu. Þessi vinna er tekin af kennslukvóta umdæmisins og veldur því viðbótarkostnaði ríkissjóðs án endurgreiðslu frá sveitarfélögum.

3. Framlög sveitarfélaga eru reiknuð samkvæmt tilbúinni reglu fræðslustjóra og ekki borið undir ráðuneyti.

4. Stofnað er til ýmiss kostnaðar og nýjunga í starfi án samráðs eða vitundar ráðuneytis. Þessi verkefni eru í sjálfu sér áhugaverð, en fjárveitingar til þeirra eru ekki fyrir hendi, enda öðrum aðilum ætlað að annast þau, svo sem Námsgagnastofnun.

Fræðslukostnaður. Fræðslustjóri hefur iðulega ekki haldið sig innan ramma fjárlaga þau ár sem hann hefur haft umsjón með skólarekstri.“ Var að furða? Maður hefur nú heyrt viðhorf hans til þess hvort það snúi nokkuð að honum að fara eftir fjárlögum. „Fræðslustjóri hefur iðulega ekki haldið sig innan ramma fjárlaga þau ár sem hann hefur haft umsjón með skólarekstri, hvorki hvað snertir fjárveitingar í krónutölu né það er að kennslumagni lýtur. Hefur hann oftar skorið sig úr að þessu leyti, enda margsinnis sýnt að hann telur sig engu varða ákvarðanir ráðuneytis.“ Og fyrir því eru hans eigin orð sem ég hef margvitnað í.

„Skólaárið 1985-1986 ráðstafaði fræðslustjóri kennslumagni á Norðurlandi eystra sem nam 22 stöðugildum kennara umfram heimildir.

Vinnubrögð vegna úthlutunar á kennslumagni til almennrar kennslu eru vægast sagt vafasöm. T.d. sendi fræðslustjóri skólum s.l. vor tilkynningu um heimild til notkunar á kennslustundum sem var ekki í neinu samræmi við áætlun ráðuneytis samkvæmt lögum. Síðar sendi fræðslustjóri skólum upplýsingar um kennslumagn í takt við áætlun ráðuneytis og talar þá um niðurskurð ráðuneytis á hans fyrri tillögum.

Fræðslustjóri fullyrðir að hallað sé á hans umdæmi í umfjöllun fjárlagatillagna og nefnir í því sambandi m.a. eftirfarandi auk sérkennslunnar: Launataxtar séu ekki í samræmi við rauntölur, forfallakennsla vanáætluð, ekki sé tekið tillit til aldursafsláttar o.fl. Allar þessar fullyrðingar eru rangar. Áætlanir fræðsluumdæmanna eru samræmdar og í meginatriðum tekið fullt tillit til óska fræðslustjóra um breytingar frá staðli. Launataxtar eru eftir því sem mögulegt er byggðir á rauntölum, þ.e. á launaflokkum viðkomandi kennara samkvæmt útskrift launadeildar. Forfallakennsla er áætluð alls staðar á grundvelli raunverulegra greiðslna fyrir forföll fyrri ára. Aldursafsláttur er byggður á upplýsingum fræðslustjóra.

Vegna sérkennslunnar skal bent á tvö grundvallaratriði. Í fyrra lagi: Áætlun fræðslustjóra er þokukennd og orkar mjög tvímælis. Í upphafi“, og það er það sem enn glymur í eyrum, „gerði hann ráð fyrir 850 tímum á viku, síðar breyttist þetta í 750 og enn er komin ný tillaga um 700 tíma sem þörf er á. Sú skilgreining er byggð á vafasömum forsendum. Það er tilvitnun í ákvæði reglugerða um sérstofnanir eða sérskóla.“

Og svo að lokum um greiðslustöðuna: Hún er í lok ársins neikvæð um 10 millj. kr., en það er fjarri því að öll kurl séu komin til grafar.

Allra lagaákvæða var gætt í fyllsta samráði við ríkislögmann um brottvikningu þessa. Því var það að eftir áminningar skriflegar og munnlegar tvívegis var með vísun til laganna ákveðið að gefa Sturlu Kristjánssyni kost á því að svara fyrir sig eins og tilgreinir í lögunum að eigi að gera ef kostur er. Þetta var gert 9. jan. Ráðuneytisstjóri Knútur Hallsson og skrifstofustjórinn Sólrún Jensdóttir ræddu í þrjár klukkustundir við fræðslustjórann um hans stöðu og hans mál til þess að gefa honum færi á að verja hendur sínar og eða svara til saka eftir því sem menn vilja á það líta. Og hér kemur þeirra skýrsla sem ég hlýt að flytja orðrétt. Þeir rifja upp í byrjun og það skýrir sig sjálft hér á eftir hvers vegna þeir rifja upp í byrjun eitt atriða þess að talinn er hafa verið brotinn trúnaður í áminningarbréfinu upphaflega sem á var minnst.

„Á fundi með fréttamönnum á fræðsluskrifstofu Norðurlandsumdæmis eystra á Akureyri veitti fræðslustjóri umdæmisins, Sturla Kristjánsson, upplýsingar sem fram koma í áætlun menntmrn. til fjárlaga fyrir árið 1987. Höfðu honum verið sendar upplýsingar þessar sem embættismanni ráðuneytisins til þess að kynna honum hvers vænta mætti í fjárveitingum til umdæmisins fyrir árið 1987. Þessar áætlanir voru kynntar fræðslustjóra, fræðsluráðum og skólastjórum. Fyrir ofannefndan fréttamannafund hafði fræðslustjóraembættið á Norðurlandi eystra ritað ráðuneytinu bréf og útskýrt að meira magn þyrfti til sérkennslu en gert var ráð fyrir í áætlunum ráðuneytisins. Má því ljóst vera að málið var til umfjöllunar í ráðuneytinu og niðurstaða ekki fengin. Meðan vinnu við gerð tillagna til fjárlaga er ekki lokið er ekki einsýnt hvort unnt er að verða við tilmælum um breytingar.

Það er trúnaðarbrot af hálfu embættismanns ráðuneytisins að gefa fjölmiðlum upplýsingar úr vinnugögnum frá ráðuneytinu. Það var fyrir þessi vinnubrögð sem fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis eystra hlaut áminningu af hálfu menntmrh. Í áminningarbréfi dags. 21. ágúst s.l. segir m.a. að á umræddum fréttamannafundi 14. ágúst hafi verið komið á framfæri við fjölmiðla upplýsingum sem fram komu í gögnum sem fræðslustjóra voru send sem starfsmanni menntmrn. vegna fjárlagagerðar næsta ár. Í bréfinu segir að ráðuneytið telji þá framkomu fræðslustjóra að veita fjölmiðlum umræddar upplýsingar óhæfa og ósamrýmanlega stöðu hans sem fræðslustjóra Norðurlandsumdæmis eystra með vísun til ákvæða laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Áætlanir ráðuneytisins eru vinnugögn sem ekki eiga erindi við fjölmiðla. Ekki skiptir því máli hver lagði fram tillögu um að haldinn yrði blaðamannafundur á fræðsluskrifstofu Norðurlands eystra.

Samkvæmt bréfi frá Guðmundi Inga Leifssyni, fræðslustjóra Norðurlandsumdæmis vestra, dags. 28. ágúst, var sú tillaga komin frá Stefáni Jónssyni á Kagaðarhóli, formanni fræðsluráðs Norðurlandsumdæmis vestra. Í bréfi sem undirritað var af fimm fræðslustjórum dags. 26. ágúst 1986 segir að það sé föst venja að líta á afgreiðslu menntmrn. á fjárlagatillögum sem endanlega niðurstöðu til að vinna eftir við skipulag skólahalds. Ekki virðist þó fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis eystra hafa litið svo á, ef dæma má af bréfum hans til ráðuneytisins, en þar gerir hann ráð fyrir að unnt megi reynast að fá þessari endanlegu niðurstöðu breytt. Fræðslustjórarnir segja í bréfi sínu að fræðsluráðum og skólum eða skólanefndum hafi verið veittar upplýsingar um niðurstöðu áætlana menntmrn. eftir því sem við á. Við þetta hefur ekki verið gerð athugasemd. Í bréfi dags. 28. ágúst, sem áður er nefnt, telur Guðmundur Ingi Leifsson, fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis vestra, sig undir sömu sök seldan og fræðslustjóra Norðurlandsumdæmis eystra. Hann bendir á að hann telji sig hafa verið að fara að vilja fræðsluráðs varðandi undirbúning umrædds fundar með fréttamönnum.

Fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis vestra tekur fram í bréfi sínu að hann er embættismaður menntmrn., en jafnframt framkvæmdastjóri fræðsluráðs. Þetta er rétt, en í þessari tvíþættu stöðu getur embættismaður ekki brugðist hollustu sinni við annan yfirmann sinn til þess að þjóna hinum. Bæta má við að ekkert hefur komið fram um að Guðmundur Ingi Leifsson hafi veitt fjölmiðlum upplýsingar byggðar á vinnugögnum sem ráðuneytið sendi honum í embættisnafni.

Eins og nefnt er hér að ofan og kemur fram í fundargerð fræðsluráðs Norðurlandsumdæmis eystra 14. ágúst sendi fræðslustjóri menntmrn. bréf 5. ágúst þar sem hann fer þess á leit að greindum sérkennslunemendum í umdæminu verði tryggð lögboðin þjónusta samkvæmt reglugerð menntmrn. þar um, eins og segir í fundargerð. Hafði þetta bréf borist ráðuneytinu fáum dögum áður en fréttamönnum var boðið á fræðsluráðsfundinn 14. ágúst og ekki gefist svigrúm til að bregðast við. Samkvæmt fundargerð fræðsluráðs skýrði fræðslustjóri fréttamönnum frá því að þrátt fyrir niðurstöður sérkennslugreiningar, sem sýndi að þörfin væri 850 vikustundir á næsta skólaári, hygðist menntmrn. skera þær niður í 200. Taldi hann þetta mikil mistök sem m.a. gætu leitt til búferlaflutninga yrðu þau ekki leiðrétt.

Hann vakti einnig athygli á að með skerðingunni yrðu 24 kennarar sviptir atvinnu sinni.“ - Hvaða skerðingu? ef ég má spyrja. Þetta var nefnilega hækkun frá árinu áður. Hann er að tala um skerðingu af því að þetta nær ekki 850 stunda tölunni hans sem var síðar breytt í 700. Það er skerðingin, en auðvitað var aukið við þetta magn og kemur síðar fram að það var aukið um 150 stundir. En samt sem áður verður að svipta 24 kennara stöðu og atvinnu sinni. Og af hverju? Af því að þessi herramaður var búinn að deila út stöðugildum til kennara.

„Eftir að fréttamenn fóru af fundi var samþykkt að mótmæla niðurskurði menntmrn. á áætlun fræðslustjóra vegna sérkennslu fyrir fjárlagaárið 1987. Samþykkt var einnig að fela fræðslustjóra að vinna áfram að því að fá leiðréttingu á niðurskurði ráðuneytisins. Kemur hér fram að ráðið taldi málið ekki útkljáð. Ekki gerði fræðslustjóri tilraun til að ná fundi ráðherra í framhaldi af þessum samþykktum.“ Og það skýrir sig betur síðar hvers vegna það var aldrei gert, hvers vegna fræðslustjórinn gerði aldrei tilraun til þess frá því í júnímánuði að ná sambandi við menntmrh. né heldur formaður fræðsluráðs og fræðsluráðið í heild. Frá því skýrir hann beinum orðum hér á eftir.

„Milli þessa fræðslufundar og þess næsta sem haldinn var 13. sept. og vikið verður að síðar var haldinn fundur í Reykjavík 25. ágúst með fræðslustjórum og öðrum starfsmönnum menntmrn. Á þessum fundi vék Knútur Hallsson ráðuneytisstjóri að áminningarbréfi ráðuneytisins til fræðslustjóra Norðurlandsumdæmis eystra. Kvaðst hann ekki vilja ræða málið í einstökum atriðum heldur einungis nokkur meginatriði og þá fyrst og fremst eftirfarandi:

Fræðslustjórar eru skipaðir af ráðherra og starfsmenn hans eins og annað starfsfólk ráðuneytisins. Ráðuneytið væri skrifstofa ráðherra og starfsfólkið skrifstofulið hans. Ráðherra mótaði stefnu og framkvæmd starfs ráðuneytisins. Fræðimenn hefðu fjallað um hverra kosta starfsmaður ráðuneytis ætti völ ef hann væri ósammála stefnu og athöfnum ráðherra. Niðurstaða væri sú að auðvitað gætu starfsmenn rætt við ráðherra og gert grein fyrir máli sínu í þeim tilgangi að telja honum hughvarf. Tækist það ekki ættu starfsmenn um tvennt að velja. Annaðhvort að fylgja stefnu ráðherra þótt þeir væru henni ósammála eða segja af sér. Ef síðari kosturinn væri valinn gæti starfsmaður gagnrýnt ráðherra í ræðu og riti eins og aðrir borgarar.

Ráðuneytisstjóri lét fræðslustjóra ótvírætt skilja að þeir gætu ekki hagað sér eins og fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis eystra hefði gert. Virtust fræðslustjórar eftir þessi ummæli ráðuneytisstjóra átta sig betur á stöðu sinni sem ráðuneytisstarfsmanna.

Fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis eystra spurði hvort hann ætti að skilja orð ráðuneytisstjóra sem vísbendingu um að honum bæri að segja af sér. Þótt ráðuneytisstjóri hefði skýrt stöðu embættismanna gagnvart ráðherra gerði fræðslustjóri enga tilraun til þess að ná fundi ráðherra til að ræða við hann vanda fræðsluumdæmisins hvorki vegna slæmrar greiðslustöðu á haustdögum né þeirrar óánægju með áætlun ráðuneytisins um kennslumagn í umdæminu sem fjölmiðlum varð tíðrætt um.

Á fundi fræðsluráðs Norðurlandsumdæmis eystra 13. sept. var sérkennsla enn rædd. Formaður fræðsluráðs ræddi mikinn mismun milli fræðsluumdæma á framlögum til sérkennslu og sagði að í sumum umdæmum væri áætlun menntmrn. nær hin sama og viðkomandi fræðsluskrifstofa.“

En það láðist að geta þess og einnig við fjölmiðlana að í þeim umdæmum sem þannig var ástatt höfðu fræðslustjórarnir einungis beðið um örlitla hækkun. Ég hef hér yfirlit um kennslustundafjölda í sérkennslu og stuðningskennslu. Þar er t.d. Reykjanesið skv. fjárlögum 1986 með 1264 stundir á viku og Helgi Jónasson gerir áætlun um 1793 og fær 1329 eftir áætlun ráðuneytisins.

Við skulum taka Austurland sem á þessum fræga blaðamannafundi var sagt að ég hefði hyglað sérstaklega og Reykjavík með því að hækka hvort tveggja. Austurland hafði 449 árið 1986. Fræðslustjórinn þar gerði ráð fyrir 501 stund, en hann fékk 490. Reykjavík hafði 2458. Fræðslustjórinn þar gerir tillögu um 3087 og Reykjavík fékk 2489, núll komma eitthvað prósent. En Norðurland eystra hafði 676 og við gerum tillögu um 753. Þetta er enn hærri tala nú vegna aukagetu sem þeir fengu. En fræðslustjórinn gerði áætlun um 1403 og svo þegar hann talar um niðurskurðinn miðar hann við sína tölu, sem hann gerði tillögu um, og segir: Ég var stórlega niðurskorinn, en þeir hækkuðu Austurland og Reykjavík. Svona er hægt að leika sér að tölum. Og þetta er starfsmaður menntmrn. og menntmrh., trúnaðarmaður hans sérstaklega, sem þannig hagar máli sínu.

„Á fundinum 13. sept. var samþykkt tillaga um að kjósa tvo menn til þess að freista þess að ná fram breytingum á fjármálalegum samskiptum ráðuneytis og fræðsluskrifstofu sem leitt gæti til einföldunar. Þráinn Þórisson, formaður fræðsluráðs, og Trausti Þorsteinsson, skólastjóri á Dalvík, voru valdir í nefndina. Nefndin var skipuð“ - og gáið að því að þetta er í september- „að ósk fræðslustjóra eftir að hann hafði kvartað undan því að nokkuð skorti á að menntmrn. færi eftir þeim rekstraráætlunum sem unnar væru á fræðsluskrifstofunni.

Á þessum fræðslufundi var lesið áminningarbréf ráðuneytisins til fræðslustjóra, dagsett 21. ágúst og svar hans við því, dagsett 27. ágúst. Enn fremur voru lesin bréf frá fimm fræðslustjórum til menntmrh., sem vísað er hér til að framan, dagsett 26. ágúst, og bréf Guðmundar Inga Leifssonar, fræðslustjóra Norðurlandsumdæmis vestra, dags. 28. ágúst. Einnig var birt á fundinum bréf fræðsluráðs Norðurlandsumdæmis eystra til menntmrh. þar sem harmað er áminningarbréf frá 21. ágúst og þess farið á leit að það verði dregið til baka. Einnig kemur fram í fundargerðinni frá 13. sept.“ - og þetta er í fræðsluráði Norðurlandsumdæmis eystra - „að komið hafi verið á starfsdeild fyrir sérkennslu unglinga eldri en 16 ára.“ - Gott framtak. - „Hafi fræðslustjóri staðið að stofnun deildarinnar auk Akureyrarbæjar og svæðisstjórnar um málefni fatlaðra.“ - Frábært framtak. - „Ekki leitaði fræðslustjóri heimildar ráðuneytis til stofnunar starfsdeildar þessarar þótt gert sé ráð fyrir að ríkið taki þátt í kostnaði við hana og þetta sé skylt samkvæmt ákvæðum laga.

Nefnd sú sem skipuð var á ofangreindum fundi kom í ráðuneytið ásamt fræðslustjóra og áttu þeir fund með starfsmönnum ráðuneytisins um fjármál umdæmisins almennt og áætlun um stundafjölda til sérkennslu. Á grundvelli þessa fundar var 120 stundum“, ég nefndi víst 150, „bætt við umdæmið til sérkennslu.“

Kemur ekkert fram um þessa viðbót í fundagerðum fræðsluráðs og ekki hefur hennar heldur sést getið í fjölmiðlafregnum af málinu sem dundu látlaust allan síðari helming síðasta árs né heldur að menn hafi haft það að orði að á síðustu klukkustundum afgreiðslu fjárlaga náðist með góðum vilja fjmrh. og formanns fjvn. og varaformanns fjvn. upphæð til þess að við gætum frekar mætt þessum nauðsynjamálum, kannske til þess að reyna aðeins að hamla gegn þeim einstrengingslega áróðri, sem dundi frá fræðsluskrifstofu Norðurlandskjördæmis eystra, að Sverrir Hermannsson væri vondur og skilningsvana maður sem vildi ekki sinna, vildi ekki, af því að hann ætti nóga peninga, eins og segir hér á einum stað, sinna börnum með sérþarfir. Og það er plaggið sem þm. fengu á sínum tíma, þetta níð- og rógsplagg sem þeir laumuðust með hingað suður til Reykjavíkur og útbúið var í fræðsluumdæminu fyrir norðan og menn þorðu ekki að koma með til menntmrh. og ræða við hann. Það skýrir sig hér á eftir líka. Þar segir, með leyfi forseta:

„Einnig er rétt að hafa í huga að það er á engan hátt forsvaranlegt að láta það endurtaka sig óátalið ár eftir ár að launagreiðslur, sem eru meiri en ráðuneytið reiknar með, verði til þess að akstur og annar kostnaður, sem er fullkomlega innan áætlunar, verði ekki greiddur.“ Áætlunar hvers? Áætlunar hvers? Fræðslustjórans að sjálfsögðu. „Ekki síst ef það liggur fyrir að ráðuneyti menntamála hefur nægilegt fé til ráðstöfunar og þarf því ekki að gera neinn út af örkinni til að betla peninga. Spyrja má hvort það sé í valdsviði einstakra starfsmanna innan ráðuneytis að trufla skólahald eins og endurtekur sig ár eftir ár og koma í veg fyrir að veitt sé þjónusta sem forsendur eru fyrir og fræðslustjóri hefur áætlað.“

Það er ekki leggjandi á hv. þm. að lesa meira af þessari endileysu. En ég held áfram með skýrslugerð ráðuneytisstjóra menntmrn. og skrifstofustjóra skólamáladeildar.

„Í fundargerð fræðsluráðs Norðurlandsumdæmis eystra 21. nóv. kemur fram að á fundi með skólastjórum og skólanefndarmönnum, sem fræðsluráðsmenn höfðu átt sama dag, hafði verið samþykkt nefndarskipun til þess að ganga á fund þingmanna kjördæmisins og fleiri til þess að knýja á um lausn sérkennslumála umdæmisins og fleiri skólamála, einkum varðandi fjárveitingar og greiðslur. Í stað þess að freista að skýra yfirmanni menntamála frá óánægju sinni með fjárlagatillögur ráðuneytis hans og leita fulltingis hans við að fá úrbætur sneru fræðslustjóri og fræðsluráð Norðurlandsumdæmis eystra sér næst í byrjun desember til þingmanna kjördæmisins og fengu þeim í hendur greinargerð þar sem fram kemur hörð gagnrýni á ráðuneytið og ráðherrann.

Ef höfð er í huga staða fræðslustjóra sem embættismanns ráðuneytisins annars vegar og framkvæmdastjóra fræðsluráðs hins vegar er ljóst að þegar gengið var á fund þingmanna með greinargerðina sem beint var gegn yfirmanni fræðslustjóra hlutu þessi tvö störf hans að rekast á, þ.e. trúnaðarskyldur við ráðherra annars vegar og skyldur við fræðsluráð hins vegar. Þar sem fræðslustjóri er skipaður af ráðherra og er embættismaður ríkisins með þeim réttindum og skyldum sem því fylgir bar honum að biðjast undan að taka þátt í því að færa þingmönnunum umrædda greinargerð eða a.m.k. að fá að sýna yfirmanni sínum hana áður.“

Svo er hér vitnað til þessarar umræddu greinargerðar og m.a. vitnað í það, sem stendur þar, að allt framferði ráðuneytisins bendi til að þar sé um að ræða tæknileg mistök af hörmulegasta tagi.

Þessar fullyrðingar nefndarinnar, sem þingmönnum voru færðar, eru ekki rökstuddar. Má benda á að í greinargerðinni er einnig sagt að það sé á engan hátt forsvaranlegt o.s.frv. sem ég rakti áðan og án nokkurs rökstuðnings og af ástæðum sem allir þekkja af því að ráðuneytið hefur ekki fengið ráðið neinu um hvernig framkvæmdinni var háttað. Halda menn og dettur einhverjum lifandi manni í hug að það sé tilviljun sem þetta er eina umdæmið þar sem skólar loka af því að fræðslustjórinn heldur þannig á málum sem raun ber vitni?

„Eins og fram kemur af þessum útdrætti úr fundargerðum lætur fræðslustjóri fyrst að því liggja á fundi fræðsluráðs f apríl að áætlanir ráðuneytisins væru unnar af vanþekkingu. Eðlilegt hefði verið að hann hefði rætt þessi atriði við samstarfsfólk sitt í menntmrn., reynt að fá leiðréttingu og jafnframt gert æðsta yfirmanni ráðuneytisins, menntmrh., grein fyrir stöðu mála og leitað þannig leiðréttingar í stað þess að vinna málið eftir öðrum leiðum, þ.e. í fjölmiðlum og með því að leita til alþingismanna án þess að gera menntmrh. grein fyrir vandanum og freista þess að fá leiðréttingu. Rauf fræðslustjóri trúnað við yfirmann sinn með því að sniðganga hann og beita sér gegn honum á opinberum vettvangi.“

Það verður engum skotaskuld úr því að færa sönnur á þessa fullyrðingu vegna þess að á mér dundi fjölmiðlafárið frá þessari skrifstofu og fræðslustjóranum allan helming síðasta árs.

„Í fundargerð fræðsluráðs Norðurlands eystra, sem dagsett er 12. des., kveðst formaður fræðsluráðs hafa gert tilraun til þess að hafa tal af menntmrh. eftir fundinn með þingmönnum, en hafi verið tjáð að hann væri erlendis.“

Ég opnaði dyrnar á herberginu á 3. hæð í Þórshamri þar sem þeir sátu með þingmönnum sínum, þessir herramenn, að gera þeim grein fyrir plagginu fræga. Þetta eru hrein ósannindi. Ráðherra var ekki erlendis daginn sem fundurinn var haldinn, enda skýrði hæstv. forseti Nd. Alþingis og 1. þm. Norðurl. e. menntmrh. frá þessu samdægurs og boðaði hann til fundar að ég hygg daginn eftir til að gera honum grein fyrir málinu.

Það er svo allt annað mál að menntmrh. var erlendis 8.-11. des. áður en þetta var. Eftir það var auðvitað hægt að hafa tal af mér á nóttu eða degi. Það þekkja allir sem við mig vilja skipta. En það eru aðrar ástæður fyrir því að það var ekki gert og það kemur fram í skýrslu fræðslustjórans hvers vegna hvorki hann né formaður fræðsluráðs höfðu neitt samband við menntmrh.

Það vekur nokkra undrun að formaður fræðsluráðs skuli hafa gefist upp á að reyna að ná til ráðherra ef vísað er til ummæla hans á fræðslufundinum 12. des., en þar sagði hann, formaður fræðsluráðsins, Mývetningurinn Þráinn Þórisson, svo vísað sé beint til fundargerðar, með leyfi forseta:

„Kvaðst formaður staðráðinn í að leggja það fyrir ráðherra að hann hlutaðist til um að neikvæð staða fræðsluumdæmisins væri ekki flutt yfir áramótin. Ef ekki, þá sagðist formaðurinn mundu krefjast þess af ráðherra að hann stöðvaði alla skóla í umdæminu svo lengi sem þörf væri til til að jafna út skuldina. Lýstu fræðsluráðsmenn sig ánægða með ráðagerðir formanns.

Á fræðsluráðsfundinum 12. des. var ákveðið að skipa nefnd á vegum fræðsluráðs til þess að undirbúa viðræður við menntmrn. um framtíðarhlutverk fræðsluráðs og fræðsluskrifstofu varðandi rekstur grunnskóla umdæmisins. Nefndin skyldi skipuð fimm mönnum, tveimur fulltrúum fræðsluráðs, fræðslustjóra, einum fulltrúa skólastjóra og einum fullrúa kennara. Guðmundur L. Helgason og Trausti Þorsteinsson voru skipaðir af hálfu fræðsluráðs. Ekkert hafði eða hefur ráðuneytið heyrt frá þessari nefnd sem þarna var kosin til þess þó að undirbúa viðræður við menntmrn. um framtíðarhlutverk fræðsluráðs og fræðsluskrifstofu varðandi rekstur grunnskóla umdæmisins.

Eftir að ljóst var að fræðslustjóri hafði staðið að því að flytja þingmönnum áðurnefnda greinargerð án þess að gera ráðuneytinu viðvart eða gera tilraun til þess að leita fulltingis menntmrh. við lausn vandans var það mat ráðuneytisins að framkoma hans gagnvart ráðherra væri orðin það alvarlegs eðlis að rétt væri að boða hann til fundar með fulltrúum ráðuneytisins til þess að gera grein fyrir máli sínu.

Knútur Hallsson ráðuneytisstjóri hringdi til fræðslustjóra Norðurlands eystra, Sturlu Kristjánssonar, þriðjudaginn 6. jan. og boðaði hann til fundar í ráðuneytið. Varð að samkomulagi að hann kæmi kl. 11 föstudaginn 9. jan. og stóð fundurinn þrjár klukkustundir. Auk ráðuneytisstjóra sat Sólrún Jensdóttir skrifstofustjóri fundinn með Sturlu Kristjánssyni.

Í upphafi fundarins gerði ráðuneytisstjóri fræðslustjóra ljóst að boðað væri til hans í framhaldi af áminningum þeim sem honum hefðu verið veittar í haust, bæði skriflega og munnlega, vegna þátttöku hans í fréttamannafundi í ágúst. Einnig benti ráðuneytisstjóri á að þrátt fyrir þessar áminningar hefði haldið áfram í fjölmiðlum umræða um meint ranglæti menntmrh. í garð Norðurlandsumdæmis eystra og þó einkum sérkennslunemenda í umdæminu“ einkum sérkennslunemenda í umdæminu. „Hafi þar komið fram upplýsingar sem telja yrði að kæmu frá fræðslustjóra. Enn fremur hefði fræðslustjóri komið fram í sjónvarpsþætti þar sem vegið var að yfirvöldum menntamála.

Fræðslustjóri neitaði ekki að hafa átt þátt í fréttaflutningi af afgreiðslu ráðuneytisins á áætlun hans til fjárlaga. Hins vegar kom ekki fram að honum skildist, þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir til skýringa, að slíkt samrýmdist ekki stöðu hans sem embættismanns ríkisins.

Fræðslustjóri var spurður hvort hann hefði ekki talið eðlilegra að freista þess að fá leiðréttingu fyrir umdæmið með því að ganga a fund ráðherra og rökstyðja við yfirmann sinn þá rangsleitni sem fræðsluumdæmi hans væri beitt að hans eigin mati. Fræðslustjóri kvaðst ekki hafa gert tilraun til þess að ná fundi ráðherra frá því s.l. vor og kom fram í máli hans að hann taldi aðrar aðferðir árangursríkari til að fá áætlunum menntmrn. til fjárlaga breytt.“

Hverjar skyldu þær vera? Hverjar voru þessar aðferðir? Maður fer að skilja ýmislegt betur, m.a. það að boða til blaðamannafundar um tillögur ráðuneytisins um tilhögun og rekstur grunnskóla í Norðurlandskjördæmi eystra. Og ég kem að því síðar að hann var ekkert einn um þetta, enda er hann leiksoppur sér miklu verri manna.

„Fræðslustjóra var bent á að þegar fréttaflutningur af „niðurskurði sérkennslu“ í Norðurlandsumdæmi eystra hófst um miðjan ágúst hafi bréf hans, þar sem hann fór fram á leiðréttingu, vart borist ráðuneytinu hvað þá gefist svigrúm til að kanna málið og afgreiða. Vikið var til skipunar nefndar sem fræðslustjóri Norðurlandsumdæmis eystra átti sæti í og átti að semja greinargerð til þingmanna og fjölmiðla. Fræðslustjóri átti þátt í að kynna þingmönnum greinargerð nefndarinnar sem fól í sér harða gagnrýni á ráðuneytið. Taldi fræðslustjóri þá aðgerð sjálfsagða. Var honum enn bent á að eðlilegra hefði verið fyrir hann sem embættismann ríkisins að leita til yfirmanns síns. Svaraði hann því til að hann hefði verið sannfærður um það frá því s.l. vor og sama gilti um fræðsluráð Norðurlandsumdæmis eystra að tilgangslaust væri að leita leiðréttingar hjá menntmrh. og því hefði þurft að finna aðrar leiðir.“

Maður í ráðuneytinu hjá mér sagði: Þetta hefur áhrif á mig eins og samsæri. Þeir koma sér saman um það, fræðsluráðið og framkvæmdastjóri þess og starfsmaður menntmrn. og ráðherra, trúnaðarmaður hans sérstakur, að slíta sambandi við menntmrh. s.l. vor. Þá kemur skýringin á því hvernig á því stendur að ég heyri aldrei frá þeim. Og það er eðlilegt að honum Þráni Þórissyni, formanni fræðsluráðsins, gangi erfiðlega að skýra hvers vegna hann náði aldrei sambandi við mig ef það hefur verið gerð um það samþykkt norður í landi á vordögum að það skyldi slíta öllu sambandi við mig.

Ja, það er annar alvarlegur hlutur í þessu sambandi sem mér blöskrar að hugsa til, að fræðslustjórinn sé hafður að leiksoppi eins og ég sagði. Það er ærið nóg sem ég hef lesið um hans framferði og viðhorf sem embættismanns. En þeir klóku Mývetningar, Þingeyingar og Eyfirðingar, hljóta að hafa séð að með því að etja honum svona á foraðið gæti það ekki leitt nema til eins. Þeir hlutu að geta sagt sér það sjálfir að núverandi menntmrh. mundi ekki taka þessum vinnubrögðum þegjandi. Það er alveg óhugsandi annað en að þeir hafi gert sér einhverja grein fyrir þessu, enda kemur það á daginn. Þegar þetta ríður yfir er allt tilbúið í eitthvert magnaðasta upphlaup sem þjóðin hefur orðið áhorfandi að og áheyrsla. Að vísu voru bumburnar hæst barðar í fjölmiðlum eins og nú tíðkast og Alþb. í startholunum og rauk upp úr þeim á auga lifandi bili og stráir um sig með þeim plöggum sem ég veit að valda því m.a., þessi vinnubrögð, að hv. 3. þm. Reykv., formaður Alþb., treystir sér ekki til þess að sitja þennan fund. (GHelg: Hann er erlendis.) Þar var hann heppinn að þurfa ekki að hlusta á að menn noti slík vinnubrögð og að þeir skuli láta sig engu varða um sálarheill manns sem á í slíkum erfiðleikum eins og Sturla Kristjánsson á og nota hann sem peð í þessari svívirðilegu skák sem tefld er þarna. Og eitt af því sem dreift er milli skólanna af skólastjóranum Benedikt Sigurðarsyni, bróðursyni Þráins Þórissonar formanns fræðsluráðs, skólastjóra Barnaskóla Akureyrar, er sérprentun af leiðara Dagblaðsins á laugardegi fyrir rúmri viku til upplestrar og fróðleiks. Við tölum ekki meira um það að sinni.

Þeir komu sér sem sagt saman um það, fræðslustjórinn, starfsmaður menntmrh., trúnaðarmaður hans, starfsmaður og trúnaðarmaður menntmrn., og fræðsluráðið, sem á að vinna með menntmrh. að rekstri skóla í Norðurlandsumdæmi eystra, að slíta öllu samstarfi og samvinnu við menntmrh. Og það var ekki að undra þótt það yrði erfiður samgangur, sem ég hafði fundið til áður að vísu, þegar þeir sjálfir lokuðu öllum leiðum. Mig undraði þetta, en maður hefur í mörgu að snúast og ég veitti því ekki athygli að þetta gæti verið af ráðnum hug. Ég hélt kannske að blessaður Sturla væri hálfsmeykur við mig af einhverjum ástæðum því að svo virtist mér hann vera þegar vinkona okkar sameiginleg bauð mér í morgunmat norður á Akureyri 13. júní til þess að hitta hann og ég náði mjög erfiðu sambandi við hann. En ég vissi ekki að þetta væru samantekin ráð með þessum hætti.

„Í viðtalinu við Sturlu Kristjánsson bar mörg mál á góma. Var samband og samstarf hans við ráðuneytið almennt rætt og kvað hann sambúðarörðugleika mikla og jaðraði við að ástandið væri óþolandi.“ - Þetta segir hann sjálfur. - „Ekki skýrði

fræðslustjóri í einstökum atriðum í hverju þessir örðugleikar væru fólgnir, en ræddi einkum um slæm samskipti sín við fjármálastofu ráðuneytisins og skilningsleysi ráðherra.“

Ég veit ekki hvernig hefur reynt á það því að aldrei töluðumst við við og höfum aldrei enn talað sérstaklega um starf hans eða skrifstofu hans. Skilningsleysið kann að vera fólgið í því að ég prenti ekki seðla og útdeili. Skilningsleysið kann að vera fólgið í því að ég sé engin sköpuð ráð önnur en að fara eftir fjárlögum og að ég hljóti að reyna með öllum hætti að stemma stigu við slíkum vinnubrögðum og slíkri óráðsíu eins og þarna átti sér stað.

„Kvaðst hann ætíð hafa leitast við í starfi sínu að halda lög og reglugerðir og gera áætlanir sínar til fjárlaga í samræmi við það. Lét hann að því liggja að áætlanir menntmrn. til fjárlaga væru ekki réttar ef miðað væri við lög og reglugerðir.“

Hér, eftir öll þessi ár og eftir allar aðvaranir og eftir öll fyrirmæli sem gefin hafa verið, er hann haldinn sömu meinvillunni, kórvillunni, að hann varði ekkert um fjárlög í rekstri skólaskrifstofunnar.

„Fræðslustjóra var bent á að auk þess að fara með löggjafarvald væri Alþingi einnig með fjárveitingavald og fjárlög hlytu að ráða því hve mikið af ákvæðum annarra laga væri unnt að framkvæma. Fræðslustjóri var minntur á að umdæmi hans hefði oftsinnis farið fram úr fjárlögum og það orsakað stöðvun skólahalds í umdæminu. Fræðslustjóri vildi kenna þetta starfsmönnum menntmrn. og röngum útreikningum þeirra. Vék hann enn að samskiptaörðugleikum sínum við ráðuneytið, einkum fjármálaskrifstofu þess.“

Ég vil skjóta því hér inn í að það má lesa í Dagblaðinu viðtal við fræðslustjórann 17. jan. og hann segir þar alveg fullum fetum að hann hafi, orðrétt, „alls ekki átt í samskiptaörðugleikum við ráðherra eða aðra starfsmenn ráðuneytisins.“ Menn geta flett þessu sjálfir upp og borið það saman.

„Fræðslustjóri ræddi um að sér þætti heppilegra að fræðsluumdæmið fengi heildarupphæð úthlutað á fjárlögum, upphæð sem hann nefndi kvóta og gæti fræðslustjóri síðan úthlutað. Var honum bent á að líta mætti á fjárlög sem slíkan kvóta. Ekki féllst fræðslustjóri á það og reyndist ókleift þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir að fá hann til að fallast á að fjárlög hlytu að ráða því hve mikið af ákvæðum annarra laga væri unnt að framkvæma.“

Þetta þarf mönnum ekki að koma á óvart því hann hefur verið þessarar sannfæringar alla tíð.

„Ýmis önnur mál bar á góma og ræddi fræðslustjóri að fyrra bragði brottvikningu sína úr starfi skólastjóra við Þelamerkurskóla“.

Það er mál sem ég leiði með öllu hjá mér. Þar verða aðrir að sitja fyrir svörum og fara um það einhverjum orðum. Það er löngu fyrir mína tíð og hef ég ekkert um það að segja.

„Fræðslustjóri vék síðan að endurkomu sinni á fræðsluskrifstofu Norðurlandsumdæmis eystra sumarið 1983 því að hann fékk leyfi þaðan aðeins meðan hann gegndi skólastjórastöðunni. Kvað hann endurkomu sína hafa vakið andstöðu. Formaður fræðsluráðs, Sigurður Óli Brynjólfsson, hafði lagst gegn því að hann tæki aftur við embættinu og sagt af sér formennsku eftir að meiri hluti fræðsluráðs, fjórir gegn þremur, hafi lýst stuðningi við endurkomu fræðslustjórans. Fræðslustjóri lýsti síðan andstöðu starfsfólks fræðsluskrifstofunnar eða tortryggni í garð manns sem hafði verið leystur frá embætti við Þelamerkurskólann. Kvað hann einungis tvo starfsmenn, sem þá voru á skrifstofunni, vera þar enn og gaf til kynna að hann hefði gert fólkinu ljóst að það væri ekki velkomið í störfum sínum, þ.e. fólkinu sem andmælti endurkomu hans.

Fræðslustjórinn spurði er líða tók á fundinn að því hvort ætti að víkja honum frá störfum. Var honum tjáð að fundurinn væri haldinn til þess að ræða málin og gefa honum tækifæri til þess að skýra sín sjónarmið. Ákvörðun um framhaldið yrði tekin síðar og yrði það að sjálfsögðu ráðherra sem úrslitum réði. Í lok fundarins kom fræðslustjóri aftur að samskiptaörðugleikum við ráðuneytið, en kvaðst staðráðinn í að þrauka áfram í embætti sínu þar sem hann hefði mikinn áhuga á framgangi skólamála og vildi vinna að þeim í umdæmi sínu.

Niðurstöður fundarins voru í meginatriðum að fræðslustjóri taldi ekkert athugavert við þau vinnubrögð sem hann hafði haft í frammi til þess að fá aukið kennslumagn til umdæmis síns. Enn fremur taldi hann eðlilegt að starfa samkvæmt eigin áætlun til fjárlaga þótt öðruvísi væri kveðið á í fjárlögum. Draga má þá ályktun af viðtalinu við fræðslustjórann og enn fremur ýmsum gögnum sem til eru í skjalasafni ráðuneytisins varðandi samskipti hans við það að hann telur sig geta og jafnvel eiga að starfa að framgangi mála í umdæmi sínu án samráðs við ráðuneytið og án tillits til þess að hann er opinber starfsmaður menntamálaráðherra.“

Svo mörg voru þau orð. Raunar hefði svo sem ekkert meira þurft um þessi mál að segja eftir að í Morgunblaðinu birtist grein í dag eftir fyrrv. ráðuneytisstjóra fjmrn., Jón Sigurðsson. Og þótt mál mitt sé orðið langt er það samt svo að þetta stutta erindi á erindi inn í þingtíðindin og á sérstakt erindi til allra þm. Það hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Fjölmiðlakálfarnir í landinu sluppu heldur betur lausir þegar menntmrh. vék fræðslustjóra fyrir norðan frá starfi. Fjöldi manna hefur í meira og minna beinum útsendingum sagt þjóðinni skoðun sína á þessum aðgerðum. Ráðherra hefur gefið almennt orðaðar skýringar á uppsögninni, en stjórnin á fjölmiðlum veldur því að meginhluti þess sem fram kemur er fordæming á þessum verknaði ráðherrans, kröfur um skýringar og umræður um aðgerðir vegna ofríkis ráðherrans.

Gömlum embættismanni, sem fylgst hefur með þessu út undan sér, þykir sem málið hafi engan veginn verið sett í réttan ramma. Mönnum hefur almennt sést yfir að hér er tekist á um grundvallaratriði í samskiptum embættismanna við hina kjörnu stjórnmálalegu forystu samfélagsins.

Sá ósiður Alþingis er orðinn býsna gamall að marka stefnu með setningu laga sem það síðan treystist ekki til að standa við þegar kemur til fjárveitinga. Af þessari tegund þykjustulaga er orðinn urmull og ein þeirra eru grunnskólalögin.

Ráðherra, sem ber ábyrgð á framkvæmd laga af þessu tagi, verður að miða þá framkvæmd við fjárveitingar fremur en lög ef hann á annað borð vill standa í ístaðinu í sínu starfi. Sama máli gegnir um einstaka embættismenn sem starfa á ábyrgð ráðherra. Fjárveitingar fela í sér stefnu innan ramma þeirrar viljayfirlýsingar sem lögin með þessum hætti verða. Embættismenn eru til þess ráðnir að framkvæma þessa stefnu á ábyrgð ráðherra síns og undir hans umsjón. En snúum aftur að þessu tiltekna máli ráðherrans og fræðslustjórans.

Margir hafa látið í ljós skoðanir um að ráðherra hafi gefið ónógar skýringar á gerð sinni ellegar þeir hafa dæmt hana óhæfu án vífilengja. Þeim sem þetta skrifar þykir hins vegar að hinn burtrekni fræðslustjóri hafi sjálfur í útvarpsviðtali að morgni dagsins eftir frávikninguna gefið fulla skýringu á því sem þarna gerðist. Hann lýsir því yfir að þetta mál væri „skólastefnumál og byggðastefnumál“. Það fór ekki milli mála að þarna fór hermaður ákveðinna sjónarmiða í því sambandi. Það er því ljóst að þessi embættismaður hefur tekið sér fyrir hendur að ganga fram fyrir skjöldu og berjast opinberlega fyrir og framkvæma stefnu sem fjárhagslegar heimildir frá Alþingi voru alls ekki til fyrir. Hann hefur tekið sér umboð, sem enginn hefur veitt honum, til að marka stefnu með því að ráðskast með fjármuni eins og honum þótti æskilegt, en ekki innan þess ramma sem hin stjórnmálalegu yfirvöld hafa sett. Embættismaðurinn var umboðslaus farinn að vinna eins og hann færi með stjórnmálalegt vald sem Alþingi eitt hefur að stjórnlögum.

Samkunda skólastjóra og annarra skólamanna þar nyrðra gerði sig bera að sams konar blindu. Þeir telja að sú „skólastefna“ sem þeir hafa komið sér saman um eigi að gilda þar nyrðra, rétt eins og kjörin forysta samfélagsins sé ekki til. Og þeir hafa í heitingum um að berjast fyrir þeim málstað og byrja með því að reka börnin heim úr skólanum.

Það væri óneitanlega fróðlegt fyrir ókunnuga að vita hvers konar samfélagsfræðikennsla fer fram í skólum þessara forystumanna skólahalds þegar þeir sjálfir skilja ekki betur en þetta grundvallaratriði í stjórnskipan og sýna nemendum sínum þá fyrirmynd að leggja niður störf sín sem andróður gegn ákvörðun stjórnvalds, sem a.m.k. er lögmæt hvað sem öðru líður. Þegar að því kemur að börnunum mislíkar stefna skólastjóra eða foreldra, þá vita þau af fordæminu hvað þau eiga að gera.

Það er allt annað stjórnarfar sem hér gildir. Ráðherra ber ábyrgð á gerðum fræðslustjórans gagnvart Alþingi og láti hann ekki að stjórn á ráðherra, sem sinnir ábyrgð sinni, engra annarra kosta völ en losa sig við hann úr starfi. Og enginn nema ráðherra getur lagt mat á það hvenær sá mælir var fullur.“ - Hann var að vísu löngu fullur áður en ég tók lokaákvörðun. Hann var fullur í byrjun desember. En veiklyndið var með þeim hætti að ég lét jólamánuð ráða úrslitum. Hann var troðinn, skekinn og fleytifullur, mælirinn.

„Að því eru mikil brögð“, heldur áfram, „eins og menn vita að fjárlög halda ekki. Ráðamenn fjármála ríkisins verða þá að grípa til aukafjárveitinga sem lengi hafa verið óhæfilegar. Að talsverðu leyti stafar þetta af óraunhæfum áætlunum í fjárlögum um óumflýjanleg gjöld. En hitt er staðreynd, að víðs vegar í starfsemi ríkisins hafa lengst af verið fjárhagslega óábyrgir forystumenn og jafnvel ráðherrar, sem láta sig litlu skipta þótt þeir gangi í skuldbindingar sem þeir hafa ekkert umboð til, og ætlast síðan til að ríkissjóðurinn standi straum af. Fjárhagslegt agaleysi af þessu tagi er ein af ástæðunum til þess hversu illa gengur að hafa fjárhagslegt taumhald á ríkisrekstrinum.“ Þetta er ráðuneytisstjóri í fjmrn. til margra ára sem talar.

Og hann segir enn: „Uppsagnir fjárhagslega óábyrgra forstöðumanna hjá ríkinu eru þess vegna allt of sjaldgæfar.“ Og heyri nú embættismennirnir til. „Skattgreiðendur mega hugsa til þess áður en þeir taka þátt í hallelújasöngnum, sem nú er sunginn til stuðnings fræðslustjóranum, að þeir greiða reikninginn fyrir stjórnlaust framferði af þessu tagi. Eða hvernig halda menn að þetta endi ef allir starfsmenn ríkisins, sem hafa eitthvert fjárforræði, fara fyrir alvöru að misnota embætti sín til pólitískrar baráttu og senda ríkissjóði reikninga fyrir því sem þeim þykir góð pólitík? Hætt er við að þá verði til lítils fyrir Alþingi að setja fjárlög. Menn sem taka að sér embættismennsku í þjónustu ríkisins verða að vita hvað í því felst og ráðherrar eiga skilyrðislaust að fjarlægja úr þjónustu okkar borgaranna þá embættismenn sem ekki geta lært hver þeirra valdmörk eru.“

Og svo segir hann að lokum, ráðuneytisstjórinn fyrrverandi: „Og að lokum er undarlegt hvað menn eru lítið sjálfum sér samkvæmir. Fræðslustjóri seilist til að taka völdin af ráðherra og Alþingi. Menn lýsa yfir stuðningi við málstað hans, í sumum tilfellum hinir sömu sem á öðrum stundum fárast yfir embættismannavaldinu.“

Þessi orð vil ég öll gera að mínum.

Hér er listi með tíu spurningum frá hv. 4. þm. Norðurl. e. og ég held að í máli mínu hafi komið fram svör við þeim öllum.

En nú verður ekki aftur snúið og nú er engrar miskunnar að vænta meir. Ég dró við mig svör og yfirlýsingar í von um það að menn mundu ná áttum í málinu. En nú hljóta menn að krefjast þess að öll kurl komi til grafar. Nú hlýtur þetta að ganga til dómstóla, eins og segir í lögunum um embættismenn ríkisins, og þar verða öll kurl að koma til grafar. Ekkert getur hindrað þann framgang. Þess hlýtur að verða krafist. Ekki ætta ég að liggja undir því að vera borinn þeim sökum að hafa brotið lög á manni og á starfsmanni ríkisins og beitt valdníðslu, kemur ekki til nokkurra mála.

Og hvað er það sem hindrar að menn gangi þegar í stað þessa leið sem mörkuð er í lögum? Hvað er það? Eftir hverju er beðið? Eftir hverju bíða menn að ná þeim rétti sem lögvarinn er? Ef ekki verður tekin um það ákvörðun af réttum aðilum að ganga þá leið verður litið svo á, og ég endurtek það enn einu sinni, að þeir þori ekki. (SkA: Á fræðslustjóri að sanna sakleysi sitt?) Þeir þora ekki. Það er alveg markað í lögum hvaða leið þetta mál á að ganga, og það er hægt að spyrja hv. þm. Steingrím fróða að því, því hann hefur marglesið allt lagasafnið spjaldanna á milli. (SkA: Er ætlast til þess að fræðslustjóri sanni sakleysi sitt?) Það liggur alveg ljóst fyrir. Og eins og ég segi: Sjóari eins og hv. þm. á að fara til Steingríms fróða um lög til þess að leita sér upplýsinga svo hann þurfi ekki að verða að gjalti hér með frammíköllum.

Eins og ég segi: Ef það er eitthvað sem hefur orðið út undan af því sem svara skyldi er ég auðvitað tilbúinn til þess. En ég beini þeim orðum enn að mönnum að gá nú vel til allra átta áður en gangi fram frekar í þessu máli eins og það blasir við.

Það er skiljanlegt að menn vilji reyna að slá pólitískar keilur rétt fyrir kosningar. Það er auðvitað skiljanlegt. En með þeim aðferðum sem þarna eru hafðar í frammi er það sannfæring mín að þeir sem vasklegast ganga fram í því muni ekkert hafa af því nema ósómann einan.