17.02.1987
Sameinað þing: 51. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 3176 í B-deild Alþingistíðinda. (2884)
307. mál, álit milliþinganefndar um húsnæðismál
Hjörleifur Guttormsson:
Herra forseti. Sú skýrsla sem hæstv. félmrh. hefur mælt fyrir um álit milliþinganefndar um húsnæðismál kom nokkuð til umræðu fyrir líklega 10 dögum eða svo í hv. Nd. þingsins þegar ráðherrann mælti fyrir frv. um breytingar á húsnæðislögunum frá því vorið 1986. Þá vék ég nokkuð að þessum málum og ég get að nokkru vísað til þess sem þá kom fram í mínu máli. Um leið og ég tók undir þá viðleitni sem fælist í breytingum á húsnæðislöggjöfinni frá febrúar 1985 gagnrýndi ég þá harðlega málsmeðferð ráðherrans og ríkisstjórnarinnar í sambandi við húsnæðismálin síðan og þau brot á efndum, þær vanefndir sem nú eru augljósar eftir að gefin hafði verið yfirlýsing af meiri hl. félmn. 21. apríl 1986 þess efnis að fram skyldi halda með stefnumörkun um tiltekin atriði og milliþinganefndinni ætlað að undirbúa það. En eins og ég vitnaði til úr áliti meiri hl. félmn. í ræðu minni um daginn þá segir þar, og ég sé ástæðu til að ítreka það enn vegna þess sem fram kom í máli hv. 2. þm. Norðurl. e., Halldórs Blöndals. Í þessu meirihlutaáliti stendur:
„Um það er samkomulag í nefndinni að sú milliþinganefnd sem skipuð var til að endurskoða húsnæðislöggjöfina fyrir ári skuli halda áfram störfum eftir að þingi lýkur nú í vor og skila tillögum til ríkisstjórnarinnar nægilega snemma til þess að hægt verði að leggja frumvarp fram á haustþinginu.“
Þetta segir í þessu nál. og hv. þm. Halldór Blöndal, sem sá ástæðu til að vitna í álitið og telja að ég hefði ekki haldið til haga því veganesti sem nefndin fékk, hann hljóp yfir þetta atriði í sínu máli, kjarnaatriði í sambandi við loforð ríkisstjórnarinnar í apríl 1986 sem nú liggur fyrir að ríkisstjórnin stendur ekki við. Ríkisstjórnin hefur svikið, hefur hlaupist undan að taka á þeim málum í 10 tölusettum liðum m.a. sem fyrir liggja í samkomulagi meiri hl. félmn. í apríl 1986. Þau atriði hafa verið tíunduð hér, bæði í sambandi við fsp. sem ég bar fram í nóvember við hæstv. félmrh. og einnig bar það á góma í umræðum hér um daginn. Þarna er um hin mikilsverðustu mál að ræða eins og endurskoðun á félagslega íbúðakerfinu og frekari fyrirgreiðslur við þá aðila sem lent hafa í greiðsluerfiðleikum á liðnum árum, svo dæmi séu tekin. Það er undan þessu sem ríkisstjórnin og hæstv. félmrh. hleypur. Og ætla svo að reyna að koma sökinni að, einhverju leyti á milliþinganefnd þingflokkanna í húsnæðismálum þegar það liggur fyrir að það er stjórnarliðið í þessari milliþinganefnd sem ekki hafði burði til þess að taka á þessum málum - né vilja! En sjálfsagt hendist á munum hvor aðilinn var aumari þó að mér sé ljóst að vilji hæstv. félmrh. hefur staðið til þess á liðnum árum að taka til endurskoðunar félagslega íbúðakerfið og m.a. að túlka löggjöfina um húsnæðismál að því er varðar lánsheimildir til félagslegra íbúða rýmra en Sjálfstfl. hefur viljað fallast á. Engu að síður er hlutur Framsfl. sem forustuaðila í þessum málum, hann gegndi formennsku í milliþinganefndinni þar sem sat hv. 4. landsk. þm., engu að síður er hlutur þessa flokks satt að segja með fádæmum. Hann lætur íhaldið hér sem oftar beygja sig, setja sér stólinn fyrir dyrnar, þar er það hv. þm. Halldór Blöndal sem hefur verið í hlutverki varðhundsins um óbreytt kerfi frá því sem lögfest hefur verið, og koma í veg fyrir brýna og nauðsynlega endurskoðun á fjölmörgum atriðum sem ríkisstjórnin hafði skuldbundið sig til að gerð yrði.
Þetta er satt að segja dæmalaus uppskera. Þeir byrjuðu nú ekki störfin fyrr en komið var fram í júlímánuð um þau efni sem samþykkt hafði verið að taka á í apríl hér í þinginu og gert um bindandi samkomulag við hluta af stjórnarandstöðunni að tekið skyldi á. Og nú er sem sagt komið fram yfir miðjan febrúar þegar uppgjöf hæstv. félmrh. í þessum efnum er innsigluð: Ekkert samkomulag milli stjórnarflokkanna í nefndinni. Nefndarmenn ekki sammála um hvort rétt væri á þessu stigi málsins að gera veigamiklar breytingar. Stjórnarflokkarnir ekki sammála um það hvort gera beri veigamiklar breytingar í þessum efnum og standa hér uppi slyppir og snauðir og sannir að brigðum við loforð hér gagnvart Alþingi sem gefin voru áður en húsnæðislöggjöfin var endurskoðuð vorið 1986.
Ég verð að segja að þessi frammistaða er með miklum eindæmum. Menn verða að gera sér grein fyrir því að þó að menn hafi litið á breytingarnar á húsnæðislöggjöfinni, sem um var rætt í kjarasamningum og tengt var kjarasamningum í febrúar 1986, þó menn hafi litið á það sem jákvætt skref í þessum efnum, þá var ég í hópi þeirra þm. og þeir voru áreiðanlega margir sem litu aðeins á þetta sem áfanga og guldu þessum breytingum atkvæði sitt í trausti þess að tekið yrði á öðrum málum í samræmi við gefnar yfirlýsingar stjórnarflokkanna. En það hefur verið svikið.
Síðan snýst umræðan að nokkru leyti um það að þessi hluti húsnæðiskerfisins, sem breytingar voru gerðar á með bindandi samkomulagi við lífeyrissjóðina og lögfestingu á hlut þeirra til húsnæðislánasjóðanna, þegar farið er að vísa til þess þá liggur það fyrir og umræðan snýst aðallega um það að þetta kerfi skilar ekki meira fjármagni en svo að miðað við fyrirliggjandi umsóknir og vaxandi fjölda umsókna, m.a. í janúar s.l., miðað við desember, og hafði þó þótt allmikið á ferðinni í desembermánuði, að miðað við þetta er það ekki bara eitt ár sem menn þurfa að bíða sem eru að koma sér inn í röðina með umsóknum. Það er spurning hvort tvö ár nægja. Og hvernig ætli aðstaðan verði þegar kemur fram á mitt þetta ár ef aukning umsókna verður með þeim hætti sem fyrir liggur, en í janúar s.l. bárust 560 umsóknir vegna nýbygginga og eldri umsókna til Húsnæðisstofnunar, en voru í desember nokkru færri, þannig að þeim hefur farið fjölgandi alveg fram á þennan dag.
Það er svo alveg ljóst að minni hluti milliþinganefndarinnar ber enga ábyrgð á þeirri brotlendingu sem hér liggur fyrir. Hér liggur fyrir sérálit frá fulltrúum þingflokka stjórnarandstöðunnar í milliþinganefndinni, það liggur fyrir sem fskj. á bls. 17 og 18 í þessari skýrslu og ég vil leyfa mér, herra forseti, að lesa það hér upp. Það er stutt:
„Nefndin hefur á engan hátt lokið þeim verkefnum sem henni voru falin. Hún átti m.a. að athuga fjármögnun íbúðalánakerfisins til frambúðar, ný félagsleg húsnæðisform og ráðstafanir til að koma enn frekar til móts við fólk í greiðsluerfiðleikum.
Starf nefndarinnar undanfarna mánuði hefur verið í skugga fjárlagagerðarinnar. Ríkisstjórnin hefur dregið stórlega úr framlögum til húsnæðislánakerfisins.
- Ríkisstjórnin hefur stungið undan söluskattsstiginu sem upphaflega var lagt á til að koma til móts við fólk í greiðsluerfiðleikum.
- Ríkisstjórnin hefur í blóra við kjarasamninga lækkað framlög til Byggingarsjóðs verkamanna sem leiðir til þess að sjóðurinn á í erfiðleikum með að standa við gefin lánsloforð. Ekkert svigrúm er því til að mæta þörfinni fyrir aukið framboð og aukna fjölbreytni í hinu félagslega húsnæðiskerfi.
- Framlag ríkissjóðs til Byggingarsjóðs ríkisins er hættulega lágt.“ - Hættulega lágt segir í séráliti fulltrúa stjórnarandstöðunnar. - „Biðraðir eftir láni lengjast stöðugt. Svo lágt hlutfall ríkisframlagsins af heildarútlánum leiðir til þess að sjóðurinn sligast á fáum árum.
Í ljósi þessara staðreynda var þess ekki að vænta að fulltrúar stjórnarflokkanna hefðu það veganesti sem til þurfti til þess að taka til alvarlegrar umfjöllunar þær tillögur um eflingu félagslegra íbúðabygginga og styrkari fjármögnun byggingarsjóðanna sem greint er frá í nefndarálitinu.“
Þetta er undirritað 22. jan. 1987, Guðni Jóhannesson, Kristín Einarsdóttir, Magnús H. Magnússon. Hér liggur fyrir kjarninn í sambandi við þann ágreining sem þarna var inni, þ.e. milli fulltrúa stjórnarandstöðunnar annars vegar og svo hinna stríðandi afla ríkisstjórnarinnar inni í milliþinganefndinni, hinna stríðandi afla þar sem framsókn var náttúrleg knésett eins og í öllum meiri háttar málum þar sem eitthvað reynir á í þessari ríkisstjórn. Þá heykist Framsfl. Það er ekki festunni þar fyrir að fara.
Án þess að ég fari að vitna í þetta álit að öðru leyti gæti ég tekið fleiri en einn stað og fleiri en tvo þar sem þessi uppgjöf stjórnarflokkanna er innsigluð og andstaða sem liggur fyrir við að taka á hinu félagslega íbúðakerfi og skila því áfram svo sem brýn nauðsyn er á, ekki síst fyrir landsbyggðina. Það er athyglisvert að það er þm. utan af landi - af því að ég vil nú ekki taka formann nefndarinnar alveg inn í spyrðuna - hv. 2. þm. Norðurl. e., Halldór Blöndal, sem gerist þarna sérstakur andstæðingur breytinga á félagslega íbúðakerfinu, hamast gegn því og segir: Þetta er allt með ágætum, bara Byggingarsjóð verkamanna og látum hann nægja og óbreytt. Hvað segja sveitarstjórnarmenn, hv. 2. þm. Norðurl. e.? Hvað ætli sveitarstjórnarmenn úti um landið segi við viðhorfum af þessu tagi? Og hvað ætli fólkið úti um landið sem horfir fram á hrun á fasteignaverðinu, hrun á fasteignum sínum, og þar með auðvitað minni möguleika til þess að taka lán lögum skv. og ráðstafa því til uppbyggingar og kaupa þar sem fasteignaverðið er hærra, hvað ætli fólkið úti um landið segi um þessa frammistöðu sem hæstv. félmrh. skilar svo hér inn í þingið? Ég held að hv. þm. ætti að fara um byggðirnar á sínu kjördæmi og hann mætti gjarnan heimsækja Austurland í leiðinni. Hvað liggur þar fyrir? Alger stöðvun nýbygginga að heita má. Og umsóknirnar, sem hæstv. félmrh. var að kynna hérna áðan að hefðu borist frá Austurlandi til áramóta, frá 1. sept. til áramóta, eru, eins og ég gat raunar um í ræðu minni hér um daginn þar sem ég fór yfir þessa stöðu, 3,8% koma frá Austurlandi og aðeins 40% umsóknanna eru bundin við veðstað, þ.e. það er ekkert vitað hvar 60% af þessum umsækjendum ætla að ráðstafa því láni sem þeir kunna einhvern tíma að fá úr byggingarsjóðunum sem eru með löngu biðraðirnar. Það er ekkert vitað um það. Það gæti nú verið að ekki væru allir sem hygðust nota það fjármagn í heimabyggð. Ég óttast það satt að segja með þeirri stöðu sem byggðamálin eru í hjá núv. ríkisstjórn, í þeirri stöðu sem ríkisstjórnin hefur komið þessum málum í varðandi landsbyggðina alveg sérstaklega.
Hæstv. félmrh. bar sig borginmannlega í sambandi við fjárhagsstöðu byggingarsjóðanna: Þetta yrði allt í lagi. Það mun draga úr umsóknum á næstunni. Þetta mun leita jafnvægis. - Þetta er það sem hæstv. ráðh. er að reyna að fleyta sér á. Og hvað sagði hann síðan: Jú, hann sagði: Væntanlega og að sjálfsögðu - gott ef hann sagði ekki: Að sjálfsögðu mun ríkið leggja fram aukið fjármagn að raungildi í þessa sjóði á næstu árum. - Ja, hetjulega var mælt. Ráðherrann sem er að fara úr sínum stóli, a.m.k. í bráð, og ég vona a.m.k. að hann sjáist þar ekki fyrst um sinn í slagtogi við Sjálfstfl. eins og mestar horfur eru þó á ef þingmeirihluti næst milli þessara flokka sem eru í svona ágætu bræðralagi. Jú, hann sagði: Næsta ríkisstjórn mun væntanlega sjá til þess að aukið fjármagn verði lagt frá ríkinu í byggingarsjóðina. Ráðherrann sem hefur samþykkt að skerða framlag ríkisins frá því sem reiknað var með í því frv. sem fylgdi lögum um breytingar á húsnæðismálalöggjöfinni í febr. 1985, sem stóð að því að skerða það fjármagn á yfirstandandi ári og sagði í viðtali við flokksblaðið að þetta væri bara allt í lagi því að það væru nógir peningar til. Ég vitnaði í það í sambandi við fsp. í nóvember sem þá hafði nýlega komið fram í Tímanum þar sem ráðherrann sagði ásamt framkvæmdastjóra Húsnæðisstofnunar, því að hann fékk að því er virtist uppáskrift hans líka, að þetta væri bara allt í lagi, það væri nóg fjármagn til.
Það liggur svo einnig fyrir að Framsfl. hafði enga tilburði til þess að koma böndum á varðhund íhaldsins inni í milliþinganefndinni, hv. þm. Halldór Blöndal. (HBI: Ertu að hrósa mér?) Já. Hann hafði enga tilburði til þess því að frumkvæðið af hálfu Framsfl. í þessum málum var nánast ekkert inni í þessari nefnd, eftir því sem ég hef spurnir af, svo að það reyndist ósköp auðvelt verk hjá Sjálfstfl. að stýra þessari lendingu í húsnæðismálunum því að það var ekki einu sinni hægt að fá ræddar breytingar á félagslega húsnæðiskerfinu, það var ekki einu sinni hægt að fá það rætt efnislega inni í þessari milliþinganefnd.
Staðan í þessum málum, herra forseti, er með þeim hætti að það er satt að segja aðdáunarvert hvernig hæstv. ráðh. ber sig hér í stólnum þrátt fyrir allt. Það er satt að segja aðdáunarvert. Það þarf taugar til og ég hlýt að taka það fram: Mér finnst þetta bara nokkur hetjuskapur hjá ráðherra sem er búinn að sigla upp á sker með þeim hætti sem hæstv. félmrh. hefur gert í þessu máli og náttúrlega Sjálfstfl. með, ef farið er að líta eitthvað lengra til baka, ef farið er að líta til kosningaloforðanna fyrir síðustu kosningar. Hverju var lofað þá af þessum flokkum? Hverju var lofað af þessum flokkum þá? Það væri kannske ástæða til að minna á það í þessari umræðu hver þau loforð voru. Með leyfi forseta, örstutt:
Sjálfstfl., kosningastefnuskrá:
„Hann mun beita sér fyrir eftirfarandi aðgerðum í húsnæðismálum:
1. Efldir verði tekjustofnar Byggingarsjóðs ríkisins svo að almenn íbúðarlán hækki nægilega til þess að almenningi sé kleift að koma sér upp eigin íbúð með þeim lánskjörum sem staðið verður undir af venjulegum launatekjum. Þeir sem eru að eignast sína fyrstu íbúð fái 80% lán með betri kjörum en aðrir.“ - 80% lán!
2. Verkamannabústaðakerfið verði bundið við þarfir hinna efnaminnstu er fái nægilega aðstoð til þess að koma sér upp eigin íbúð.
3. Leiguíbúðum sé markaður ákveðinn rammi innan húsnæðislánakerfisins.“
Og þarna mætti lengur telja. Ég læt þetta nægja úr stefnuskrá Sjálfstfl. fyrir síðustu kosningar. Framsfl. tók undir fullum hálsi þessi yfirboð sem þarna voru á ferðinni þar sem hann segir í sinni kosningastefnuskrá:
„Húsnæðislán nemi 80% af byggingarkostnaði og verði til 42 ára.“ - 80% af byggingarkostnaði. Og í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar þessara yfirboðsflokka stendur þegar ríkisstjórnin var komin á koppinn 26. maí 1985: „Lán Byggingarsjóðs ríkisins til þeirra sem byggja í fyrsta sinn hækki um næstu áramót. Jafnframt verði húsnæðislánakerfið eflt svo á næstu árum að lán þessi geti numið allt að 80% af byggingarkostnaði staðalóúðar. Samsvarandi hækkun verði til þeirra sem kaupa íbúð í fyrsta sinn.“
Þetta er stefnuskrá ríkisstjórnarinnar sem ég var að lesa síðast upp úr, ekki bara yfirboðin fyrir kosningarnar heldur sjálf stefnuskráin. Framsfl. hefði því átt að hafa eitthvert hald í þessum pappír ef hann hefði reynt að standa á svellinu, hefði kannske átt að hafa aðeins hald í þessu.
En hvað hafa menn hér? Lok stjórnartímabilsins og það þurfti aðila vinnumarkaðarins til þess að hreyfa þessi mál að því er varðar eignaríbúðir. Það þurfti aðila vinnumarkaðarins til þess að hreyfa þessi mál því að ekkert kom frá ríkisstjórninni. Hún bara fékk þetta, hún fékk þessi úrræði sem komu út úr kjarasamningunum í febrúar 1986 og voru góðra gjalda verð svo langt sem þau náðu. Og nú eru þau hér við lok kjörtímabils með - ja, hvað ætli það nái, ætli það nái 60%? - 50-60% af byggingarkostnaði staðalíbúðar, nýjar byggingar, ný lán til fyrstu íbúðar, 40-50 kannske ef um er að ræða kaup á staðalóúð og er þó alveg óvíst um þessi efni þar sem ég hef ekki farið ofan í það sérstaklega talnalega séð, en hæstv. félmrh. hefur kannske gáð að því þegar hann var að undirbúa sín mál hvort þetta er nærri lagi sem þarna er farið með.
Ég hef vakið athygli á í fyrsta lagi brotlendingu ríkisstjórnarinnar varðandi húsnæðismálin og brigður á gefnum loforðum ríkisstjórnarinnar í apríl 1986. Ég hef bent á það hversu alvarleg þessi staða er sem hér blasir við, alveg sérstaklega fyrir landsbyggðina. Sú staðreynd að ríkisstjórnarflokkarnir hlaupa frá því loforði að taka á endurskoðun félagslegra íbúðabygginga, m.a. til þess að tryggja búseturéttaríbúðum eðlilegan hlut í húsnæðislánakerfinu, en það er eitt af þeim úrræðum sem helst er að vænta að gætu leiðrétt eitthvað stöðu landsbyggðarinnar.
Um húsnæðissamvinnufélög hefur Alþb. flutt sínar tillögur á yfirstandandi þingi en ekki fengið við það stuðning því að Framsfl. hefur náttúrlega ekki farið fetinu lengra en honum hefur heimilast af samstarfsflokknum í þessum efnum. Þá hef ég bent á það að húsnæðislánakerfið, og það hafa fleiri þm. gert með skilmerkilegum hætti, er í þeirri stöðu fjárhagslega, bara byggingarlánasjóðirnir eins og þeir liggja fyrir núna og eins og horfur eru, að biðraðirnar lengjast eða biðtíminn eftir afgreiðslu lána lengist nú frá mánuði til mánaðar fram í tímann og er kominn óralangt fram úr samningum ríkisstjórnarinnar við lífeyrissjóðina. Á hvað eru menn að ávísa? Það var samið til tveggja ára en ég hygg að ekki líði á löngu, ef ekki er þegar upprunnin sú stund, að biðtími sé kominn fram yfir þennan samningstíma. Svo kemur hæstv. félmrh. hér og ber sig bara vel. Þetta mun allt leita jafnvægis. Ég er svo sem ekkert í vafa um það að ef þessir flokkar starfa áfram í ríkisstjórn mun þetta auðvitað leita jafnvægis fátæktarinnar, hrunsins úti um land og fátæktarinnar hér á höfuðborgarsvæðinu. Það þarf enginn að fara í grafgötur um það: Ef þessir heiðursmenn fá umboð kjósenda í komandi kosningum til þess að halda á þessum málum ættu menn að þekkja þá af störfum þeirra, loforðum þeirra fyrir síðustu kosningar, brigðum þeirra og blekkingavef sem þeir eru að reyna að spinna hér á Alþingi nú á síðustu mánuðum kjörtímabilsins áður en gengið er til kosninga og uppgjörs. Nei, það er sannarlega þörf á því að þetta uppgjör verði fyrr en seinna og skili þeim breytingum sem þarf fyrir fólkið í landinu og alveg sérstaklega fyrir fólkið á landsbyggðinni.