05.03.1987
Sameinað þing: 59. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 3770 í B-deild Alþingistíðinda. (3404)
244. mál, mannréttindamál
Utanríkisráðherra (Matthías Á. Mathiesen):
Herra forseti. Ég vil lýsa yfir stuðningi við þá till. sem hér er til umræðu og get nánast tekið undir allt það sem hv. frsm. hefur um till. og málið sagt. Í grg. með till. er vísað til ræðu sem ég flutti við setningu þriðju framhaldsráðstefnu um öryggi og samvinnu, öðru nafni nefnt RÖSE, í Vínarborg 6. nóv. s.l., en þar lagði ég áherslu á að jafnvægi yrði að ríkja milli einstakra þátta Helsinki-samkomulagsins og að auka þyrfti mannréttindi þar af leiðandi.
Fyrstu lotu Vínarfundarins er lokið og önnur hefur tekið við, en í fyrstu lotunni fór fram umfjöllun um framkvæmd Helsinki-samkomulagsins 1975 og lokaskjals Madrid-fundarins 1983.
Það er óhætt að segja að fyrsti þáttur Vínarfundarins hafi verið nánast eins konar uppgjör lýðræðisríkjanna við Varsjárbandalagsríkin um mannréttindi. Var þetta einhver mesta atlaga gegn Varsjárbandalagsríkjunum á sviði mannréttinda sem gerð hefur verið, enda var tækifærið líkt og á fyrsta framhaldsfundi RÖSE í Belgrad 1977-1978 og öðrum framhaldsfundinum í Madrid 1980-1983 að sannreyna mátti lið fyrir lið allt það sem þau sjálf höfðu lofað með undirskriftinni í Helsinki 1975 og er þar víða pottur brotinn svo að ekki sé meira sagt eins og alþjóð er kunnugt.
Í þeirri skýrslu sem nú hefur verið lögð fram og verður til umræðu í næstu viku er líkt og í fyrra fjallað ítarlega um þróun mála innan ráðstefnunnar um öryggi og samvinnu í Evrópu. Ég læt nægja að segja að með Stokkhólmsskjalinu 1986 um aðgerðir til að skapa gagnkvæmt traust og öryggi hefur náðst verulegur árangur í öryggismálaþætti RÖSE. Sérfræðingafundir um mannréttindamál, sem haldnir voru milli Madrid- og Vínarfundarins, enduðu því miður hins vegar allir án sýnilegs árangurs. Þar er mikið starf óunnið. Sömu sögu má raunar segja um þriðja þátt RÖSE, samvinnu á sviði vísinda og tækni og efnahags- og umhverfismála.
Hinn 18. febr. lauk þeim þætti Vínarfundarins sem ætlaður var til þess að leggja fram þar tillögur. Gert var ráð fyrir að þær yrðu milli 70 og 80 áður en þeim hluta væri lokið. Síðasti þáttur Vínarfundarins er svo ætlaður til að ganga frá lokaskjali byggðu á fram komnum tillögum, en engin tillaga nær fram að ganga nema samhljóða. Ísland hefur gerst meðflytjandi að tíu tillögum á Vínarfundinum. Þar af er ein tillaga um virðingu fyrir grundvallarmannréttindum og framhald mannréttindaumræðunnar innan RÖSE, svo og önnur um umhverfisvernd sem öll Norðurlöndin flytja. Umfjöllunin um mannréttindi er ekki síst vegna Helsinki-samþykktarinnar orðin viðurkenndur þáttur í alþjóðasamskiptum. Það er nú orðið hugsanlegt að jafna árangri á sviði mannréttindamála t.d. við afvopnun og gera þau að skilyrði fyrir samkomulagi í öðrum greinum. Þetta hefur sannast í Vín síðustu vikurnar.
Andrei Sakharov sagði fyrir nokkrum vikum í Moskvu að gagnkvæmt traust milli stórveldanna væri forsenda friðar og fyrsta skrefið í þá átt væru aukin mannréttindi í Sovétríkjunum. Undir þessi orð vil ég taka. Þótt nú um stundir heyrist frjálsræðistónn að austan þarf á framkvæmd þar að reyna. Frjálsræðið er seinna að birtast á borði en í orði. Það þarf að sanna í verki að um stefnubreytingu sé að ræða, en ekki aðeins áróðursbragð. Fulltrúar okkar á RÖSE-ráðstefnunni munu gera það sem þeir geta til að ákvæði Helsinki-samþykktarinnar og lokaskýrslu Madrid-fundarins um mannréttindi verði í hvívetna fylgt í öllum þátttökuríkjunum 35 og samþykkt þessarar tillögu á Alþingi Íslendinga yrði, eins og frsm. fyrir till. sagði, til þess að styrkja þá stefnu sem íslenska ríkisstjórnin hefur haft í þessu máli.