26.11.1986
Efri deild: 15. fundur, 109. löggjafarþing.
Sjá dálk 1158 í B-deild Alþingistíðinda. (999)

197. mál, veiting prestakalla

Landbúnaðarráðherra (Jón Helgason):

Hæstv. forseti. Á þskj. 208 er frv. til l. um veitingu prestakalla. Þetta frv. var upphaflega samið af nefnd sem skipuð var á árinu 1977 af Ólafi Jóhannessyni þáv. kirkjumálaráðherra. Frv. var lagt fram á 100. löggjafarþingi 1978-79, en hlaut ekki afgreiðslu.

Frv, er nú að nýju lagt fram nær því óbreytt. Frv. er hér lagt fram með samþykki ríkisstjórnar en án skuldbindinga af hendi einstakra ráðherra eða þeirra þingflokka sem að ríkisstjórninni standa.

Frv. felur í sér miklar breytingar frá núgildandi reglum um veitingu prestakalla.

Í fyrsta lagi gerir frv. ráð fyrir að meginreglan verði að prestar verði kosnir af svokölluðum kjörmönnum, en skv. frv. eru kjörmenn sóknarnefndarmenn í hverri sókn.

Önnur meginbreytingin er að tekin eru upp ákvæði um svonefnda köllun prests. Köllun er fólgin í því að tiltekinn meiri hluti kjörmanna eða 3/4 geta farið fram á að tiltekinn prestur taki þjónustu án þess að viðkomandi prestakall sé auglýst laust til umsóknar. Ef 3/4 hlutar kjörmanna samþykkja síðan köllun á formlegum fundum, er prófastur stýrir, skal veita viðkomandi presti kallið. Gert er ráð fyrir í frv. að veiting sem byggist á köllun sé tímabundin og í lengsta lagi geti veiting í því tilfelli verið fjögur ár.

Í þriðja lagi gerir frv. ráð fyrir að almenn kosning geti farið fram að loknu vali kjörmanna, þ.e, ef 25% sóknarbarna fara fram á það. Hér er opnuð leið fyrir sóknarmenn að krefjast þess að fá að taka ákvörðun um val prests án milligöngu kjörmanna.

Í III. kafla frv. eru ákvæði um almennar kosningar. Þar er að finna ákvæði um gerð kjörskrár sem eru skýrari en skv. núgildandi lögum. Þar eru einnig ákvæði um utankjörstaðaatkvæðagreiðslu og er það nýmæli. Kosningaaldur er 16 ár. Er það aldursmark í samræmi við gildandi reglur, en með lögum nr. 25 1985, um kirkjusóknir, safnaðarfundi, sóknarfundi o.fl., var kosningarréttur og kjörgengi á safnaðarfundum og öðrum opinberum kosningum innan þjóðkirkjunnar bundinn við 16 ár.

Gert er ráð fyrir að í hverju prófastsdæmi sé yfirkjörstjórn sem annist framkvæmd kosninga. Talning atkvæða fer fram hjá yfirkjörstjórn í hverju prestakalli. Skv. núgildandi lögum er ein yfirkjörstjórn fyrir allt landið.

Ýmsum ákvæðum núgildandi laga um framkvæmd sjálfra kosninganna er sleppt, en vísað þess í stað til laga um kosningar til Alþingis. Þetta er nefnt sem dæmi um breytingar og lagfæringar sem fram koma í frv.

Allmiklar deilur hafa staðið um prestskosningar í núverandi mynd, bæði á Alþingi og utan þess. Lögin um prestskosningar hafa staðið nær óbreytt frá því að þau voru sett 1915. Þó hafa komið fram á Alþingi allt frá 1930 nokkur frumvörp er lúta að breytingum á lögunum og einnig hafa komið fram þingsályktunartillögur um sama efni. Um þetta vísast nánar til nál. er fylgir frv.

Á flestum kirkjuþingum allt frá stofnun þess hefur þetta mál borið á góma. Komið hafa fram ákveðnar tillögur og lagafrv. Í því sambandi er rétt að minna á frv. er kirkjuþing samþykkti 1972 og aftur 1976. Um þetta frv. hefur kirkjuþing fjallað og lýst stuðningi sínum við það.

Þeir sem andsnúnir eru núverandi reglum um prestskosningar tilfæra ýmsar ástæður. Þeir telja m.a. að prestskosningar leiði oft til sundurlyndis í söfnuðum vegna deilna sem oft séu fremur sprottnar af persónulegri en málefnalegri afstöðu. Kosningabarátta sé dýr fyrir umsækjendur og sé oft háð án þeirra vilja.

Það er skoðun margra presta að núgildandi reglur um kosningar þeirra og skipun í embætti leggi of miklar hömlur á eðlilega tilfærslu þeirra í embættum og réttlátan og eðlilegan frama og eigi m. a. sök á því að margir kandídatar fást síður til þess að fara í hin lakari brauð þar sem þeir eigi oft þeirra kosta einna völ að sitja í sama embætti alla ævi eða ganga hreinlega úr þjónustu kirkjunnar. Svo eru aftur aðrir sem telja núverandi fyrirkomulag, að sóknarmenn fái við almennar kosningar að velja sér prest, lýðræðislegasta og heppilegasta fyrirkomulagið. Nefndin, sem samdi þetta frv., hefur haft bæði þessi sjónarmið í huga og reynt að finna málamiðlunarleið.

Þótt menn greini á í þessum efnum er ljóst að endurskoða þarf ákvæði núgildandi laga um veitingu prestakalla. Þar má nefna t.d. að ýmis ákvæði laganna um framkvæmd kosningar eru úrelt.

Með frv. fylgir álitsgerð þeirrar nefndar sem samdi frv. á sínum tíma. Þar er m.a. talað um nauðsyn þess að fjölga sóknarnefndarmönnum og þar með kjörmönnum í hinum fjölmennu sóknum. Rétt er að benda á að þetta hefur þegar verið gert með lögum nr. 25/1985 er ég vitnaði til áður.

Hæstv. forseti. Að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til 2. umr. og hv. menntmn.