22.12.1987
Sameinað þing: 37. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 3176 í B-deild Alþingistíðinda. (2232)
1. mál, fjárlög 1988
Frsm. minni hl. fjvn. (Margrét Frímannsdóttir):
Herra forseti. Við 2. umr. um fjárlagafrv. vakti minni hl. fjvn. athygli á því í nál. sínu hve forsendur fjárlagafrv. eru ótryggar. Þó ekki sé liðin nema vika frá því að 2. umr. fór fram hafa dag eftir dag birst í ræðum manna hér á hv. Alþingi og í fjölmiðlum upplýsingar og staðreyndir sem sanna þetta álit. Fulltrúar Þjóðhagsstofnunar höfðu greint fjvn. frá því fyrir 2. umr. að ýmsar mikilvægar forsendur þjóðhagsspár fyrir árið 1988, sem fjárlagafrv. byggir á, hefðu breyst frá því að frv. var unnið og lagt fram í október sl. Í því sambandi nefndu þeir fjögur atriði mikilvægust.
1. Viðskiptakjör hafa versnað verulega og horfur um viðskiptakjör næsta árs mun lakari en reiknað var með í október, álverð reiknað í dollurum hefur lækkað og mikil óvissa ríkir um verð á sjávarafurðum. Gert er ráð fyrir að eftirspurn eftir íslenskum útflutningsvörum verði minni en ella. Í þjóðhagsáætlun var gert ráð fyrir að viðskiptakjörin í heild yrðu óbreytt milli áranna 1987 og 1988. En ef tekið er mið af stöðu viðskiptakjara nú í desember er ljóst að þau verða mun lakari á árinu 1988 en þau eru í ár.
2. Allt bendir til þess að framleiðsla sjávarafurða verði minni á næsta ári en miðað var við í þjóðhagsáætlun. Samdráttur þorskafla um 40–50 þús. tonn gæti þýtt 4–5% samdrátt í vöruútflutningi og 1–2% samdrátt í þjóðartekjum.
3. Fulltrúar Þjóðhagsstofnunar bentu á að halli á viðskiptum við útlönd á þessu ári verði langtum meiri en reiknað var með í endurskoðaðri þjóðhagsspá fyrir árið 1987 í október. Þá var reiknað með að viðskiptahalli á þessu ári næmi 2,4 milljörðum kr. sem samsvarar rúmlega 1% af þjóðarframleiðslu. Nú er ljóst að þessi spá reynist ekki rétt. Í fyrsta lagi hefur innflutningur aukist meira á síðustu mánuðum en reiknað var með og í öðru lagi verða tekjur af útflutningi minni en gert var ráð fyrir. Í þjóðhagsáætlun var gert ráð fyrir því að viðskiptahalli á árinu 1988 yrði um 4,5 milljarðar kr., um 2% af landsframleiðslu. Miðað við núverandi ástand er ljóst að hann verður mun meiri.
4. Þá er ljóst að staða útflutningsfyrirtækja hefur almennt versnað. Innlendur kostnaður hefur hækkað meira en verð útflutningsafurða í íslenskum krónum. Sérstaklega er staða fiskvinnslunnar talin slæm, einkum í frystingu sem nú er rekin með verulegu tapi.
Þetta var staðan að mati Þjóðhagsstofnunar 12. des. sl. Hinn 19. des. komu fulltrúar Þjóðhagsstofnunar aftur á fund fjvn. og ekkert bjartsýnni en þeir höfðu verið. Engar breytingar höfðu orðið sem gefa ástæðu til meiri bjartsýni að þeirra mati. Enn ríkir því sama óvissan um forsendur fjárlagafrv. fyrir árið 1988, óvissa sem viðurkennd er af hæstv. ríkisstjórn og ráðgjöfum hennar. Samt skal afgreiða fjárlög.
Hæstv. fjmrh. hefur við afgreiðslu fjárlaga undanfarin ár verið einn af hörðustu gagnrýnendum á gerð fjárlaga, m.a. gagnrýnt harðlega hversu lítt trúverðug fjárlög hvers árs hafa verið. Nú þegar hann situr sjálfur í stól fjmrh. og leggur fram sitt fyrsta frv. til fjárlaga hafa forsendur þjóðhagsáætlunar, sem jafnframt eru forsendur frv., sjaldan verið eins ótryggar. Verið er að vinna að endurskoðun þjóðhagsáætlunar. Stefnt er að því að ljúka þeirri endurskoðun fljótlega eftir áramót þannig að fjárlagafrv. mætti taka til endurskoðunar strax í janúar eftir jólafrí þingsins ef eitthvert verður. En það má ekki. Frv. skal í gegn. Trúverðugt eða nú þegar ómarktækt plagg skiptir ekki máli. Það skal í gegn.
Stefnt er að hallalausum ríkissjóði við áramót 1988/1989. Það er vissulega virðingarvert markmið, en hversu mikil alvara er að baki þegar ljóst er við hvaða aðstæður er verið að afgreiða fjárlögin?
En það er einn þáttur fjárlaganna sem liggur ljósari fyrir hv. þm. en hann gerði við 2. umr. fjárlaga. Tekjuhlið frv. hefur tekið verulegum stakkaskiptum, reyndar gjaldahliðin líka. Nú er áætlað að heildartekjur ríkissjóðs nemi 63 milljörðum 91 millj. kr. Þar vegur sölugjaldið hvað mest í hækkuninni vegna breikkunar á söluskattsstofni. Í fjárlagafrv. var miðað við að söluskatturinn um nk. áramót yrði 22% þegar fjöldi nýrra vöruflokka, svo sem matvæla, fengju á sig þennan skatt. En þetta var aðeins sýnd veiði en ekki gefin. 4. des. tilkynnti ríkisstjórnin að söluskatturinn yrði ekki 22% heldur 25%, en nokkrar vörur, svo sem mjólk, ostur og dilkakjöt, mundu ekki hækka í verði. En þannig vildi til að aðeins nokkrum dögum áður en ríkisstjórnin tilkynnti þessa söluskattshækkun, áður en tilkynningin kom frá ríkisstjórninni höfðu einmitt þessar vörur hækkað í verði.
Í nál. minni hl. fjvn. við 2. umr. fjárlaga gagnrýndum við matarskattinn harðlega, einnig þá stefnu ríkisstjórnarinnar að jafnvægi í ríkisfjármálum á að ná með því að leggja enn þyngri skattbyrðar á almenning. Og það versta er svo að þó við vitum nokkuð hver skattbyrði almennings verður á næsta ári vitum við í raun ekkert um aðrar aðstæður, t.d. hver launin verða. Kjarasamningar eru í nánd og ef almennar kauphækkanir eru miðaðar við að tryggja kaupmátt lágmarkslauna þannig að kaupmátturinn verði sá hinn sami á næsta ári og hann er í ár og gert er ráð fyrir óbreyttri stefnu í verðlagsmálum, að gengi erlendra gjaldmiðla fylgi kostnaðarbreytingum, þyrfti að koma til á næsta ári yfir 30% kauphækkun til þess að kaupmáttur launa héldist frá því sem nú er.
Kaupmáttur launa er nú 5% lægri en meðaltal kaupmáttar þessa árs. Laun þyrftu því að hækka strax um 5% til að endurheimta fyrri kaupmátt, auk þess hátt í 5% til viðbótar til að vega upp þær hækkanir sem fyrirsjáanlegar eru.
Í frv. til fjárlaga er gert ráð fyrir um 7% hækkun launa og um 10% hækkun vísitölu framfærslukostnaðar. En hvernig lítur dæmið um framfærslukostnaðinn út núna? Árið 1987, á 1. ársfjórðungi, hækkaði vísitala framfærslukostnaðar um 5,21%, á 2. ársfjórðungi um 4,92%, á 3. ársfjórðungi um 5,57% og 4. ársfjórðung um 5,5%. Miðað við þetta, svo og þá staðreynd að vísitala kaupmáttar hefur farið lækkandi nú seinni hluta árs, var á 1. ársfjórðungi 101,3 ef miðað er við vístöluna 100 árið 1980 en er nú rúmlega 97 og fer lækkandi, þá virðast forsendur frv. um 7% launahækkun og 10% hækkun framfærslukostnaðar vera út í hött. Óöryggi heimilanna í landinu er því mikið, ekki aðeins að maturinn verði dýrari, skattarnir hærri, kaupmáttur launa fari lækkandi, samdráttur blasi við á vinnumarkaðnum heldur býr fólk líka við hótanir hæstv. ráðherra um að vegna óstöðugleika í efnahagshorfum verði að grípa til róttækra ráðstafana strax eftir áramót. Hverjar þær ráðstafanir eru og hvað þær þýða fær hins vegar enginn að heyra.
Til þess að draga úr hótunum einstakra ráðherra um þessar róttæku ráðstafanir kom sú framtíðarsýn Seðlabankans um framfærsluvísitölu og verðbólgu á árinu 1988, framtíðarsýn sem byggð er á sömu úreltu forsendunum og fjárlagafrv. sem nú á að afgreiða, enda kom forstjóri Þjóðhagsstofnunar strax fram á sjónarsviðið og sagði að þessi jólagjöf þjóðarinnar frá Seðlabankanum væri ónothæf. Þetta er grunnurinn að fjárlagafrv. Svona er hann tryggur. Það hefði hins vegar í ár átt að vera auðveldara að setja saman fjárlög en oft áður ef tekið er mið af því góðæri sem þjóðin hefur lifað undanfarin ár. Við höfum búið við hagstæðari ytri aðstæður en áður hafa þekkst, aukinn afla, hækkun afurðaverðs á erlendum mörkuðum, mikla aukningu landsframleiðslu og hærri þjóðartekjur á mann en áður eru dæmi um. Við ættum því að vera undir það búin að taka því þó eitthvað harðni í ári.
En svo vel hefur ekki verið staðið að málum. Síðustu ríkisstjórn Framsfl. og Sjálfstfl. tókst þrátt fyrir stórkostlega aukningu ríkistekna að spila þannig úr að hvert góðærisárið var rekið með bullandi halla. Árið 1985, ef tekið er á meðalverðlagi þessa árs, var hallinn 3 milljarðar, árið 1986 2,6 milljarðar og nú er útlit fyrir halla sem nemur rúmum 2 milljörðum. Þessa hallasúpu á svo að leysa með aukinni álagningu á almenning og miðað við forsendur fjárlaga með því að lækka launin. Það hefur að vísu gefist vel áður. Í upphafi stjórnartíma síðustu ríkisstjórnar voru launin skorin niður um fjórðu hverja krónu þannig að þegar stjórnin skildi við fjórum árum seinna hafði vísitala kaupmáttar rétt náð því stigi sem hún hafði þegar ríkisstjórnin tók við.
Nú er útlit fyrir að leika eigi sama leikinn, ekki bara þarna heldur hvað varðar aðrar ráðstafanir ríkisstjórnarinnar. Áætlað er að leggja söluskatt á mat, síðan boðið að draga pínulítið af honum til baka ef verkalýðsfélögin verði til friðs. Jöfnunarsjóður sveitarfélaga er skertur svo nemur hundruðum millj. kr. á undanförnum árum. Síðan er boðið upp á að draga úr skerðingunni ef sveitarfélögin taki á sig verkefni sem ríkið hefur sinnt áður. Þannig er endalaust hægt að telja upp atriði í þessum blekkingarleik stjórnvalda. Sveitarfélögin fá verkefni frá ríkinu án þess að fá á móti aukna nýja tekjustofna sem var þó forsenda þess að þessi tilfærsla verkefna ætti sér stað.
Uppgjörsstaða ríkisins við sveitarfélögin er ekki ljósari nú en hún var við 2. umr. fjárlaga. Ekki er búið að afgreiða sem lög frá Alþingi verkefnaskiptingu ríkis og sveitarfélaga. Hún skal samt í gegn skv. fjárlagafrv. Ekki er búið að afgreiða sem lög frá Alþingi ýmsa tekjustofna fjárlagafrv. Það skal samt í gegn. Hér hafa hv. alþm. staðið að samþykktum laga um framlög til ýmissa málaflokka. Þær samþykktir eru aftur og aftur virtar að vettugi við gerð og samþykkt fjárlaga ár hvert.
Ég hef ekki farið hér neinum orðum um þær brtt. sem gerðar eru af fjvn. milli 2. og 3. umr. Minni hl. fjvn. hefur ekki staðið að brtt. við B-hluta frv. og ekki ákvörðunum sem fela í sér breytingar á gjaldskrám ýmissa fyrirtækja ríkisins eins og Pósts og síma og Ríkisútvarpsins. Við teljum að rétt hefði verið að láta afgreiðslu fjárlaga bíða þar til endurskoðun þjóðhagsáætlunar liggur fyrir og afgreidd hafa verið frv. sem varða tekjuhlið frv. Og síðast en ekki síst teljum við að afgreiðsla fjárlaga eigi að bíða þangað til ljóst er hverjar þær efnahagsráðstafanir eru sem ríkisstjórnin ætlar að sögn að grípa til eftir áramót.
Alþb. hefur lýst stuðningi við það markmið að reka hallalausan ríkissjóð. Reyndar hefur Alþb. þar látið verkin tala á undanförnum árum. Við viljum hins vegar aðrar leiðir að þessu markmiði hvað varðar tekjuöflun og ég vísa þá til tillagna Alþb. sem m.a. birtast í nál. við skattafrv. hæstv. ríkisstjórnar. Við viljum líka aðra forgangsröðun varðandi gjaldahlið frv. og höfum lagt þar fram tillögur.
En ég þakka nefndarmönnum fjvn. mjög gott samstarf. Nefndin hefur staðið í ströngu. Stærsti hluti tíma hennar hefur farið í að taka á móti sendinefndum sveitarfélaga, félagasamtaka og stofnana. Það var hins vegar ekki stór hluti af fjármagni ríkisins sem nefndin fékk til að úthluta, þ.e. þeirri hækkun útgjalda sem orðið hefur milli umræðna. Þar var um 3 milljarða og 500 millj. að ræða. 250 millj. af þessari upphæð voru vegna verðlags- og launaleiðréttinga. Samkvæmt tilmælum ríkisstjórnarinnar var úthlutað 2,7 milljörðum. Fjvn. fékk þannig í sinn hlut um 550 millj. til úthlutunar. Lítil upphæð það. Ég þakka líka samstarfsfólki fjvn. mjög gott samstarf.
Herra forseti. Það væri auðvitað fjöldamargt annað sem ástæða væri til að ræða í tengslum við þessa sérkennilegu afgreiðslu fjárlaganna. En af ástæðum sem varla ætti að þurfa að rekja fyrir hv. þm. hef ég kosið að stilla máli mínu í hóf. Með því móti vil ég leggja mitt af mörkum til þess að umræðu ljúki á hóflegum tíma og starfsfólk Alþingis, sem hefur á síðustu sólarhringum verið undir óhóflegu vinnuálagi, komist heim í jólaleyfi sem fyrst. Það ástand sem ríkt hefur í störfum Alþingis síðustu sólarhringa og fyrirsjáanlegt er strax eftir jól er vinnubrögðum ríkisstjórnarinnar að kenna. Því ætti stjórnarandstaðan að gera það sem í hennar valdi stendur til þess að þetta öngþveiti bitni ekki á starfsfólki Alþingis meira en orðið er.