04.01.1988
Neðri deild: 45. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 3570 í B-deild Alþingistíðinda. (2512)
196. mál, söluskattur
Albert Guðmundsson:
Hæstv. forseti. Það er virðingarvert að hæstv. fjmrh. fékkst til að tala þó hann fáist ekki til að hlusta. Hann hóf mál sitt með sama stærilæti og oft áður að hann hefði heyrt allar spurningar áður, sem komið höfðu frá stjórnarandstöðunni, og hefði eiginlega svarað þeim öllum í frumræðu sinni. Slíkur er hans hugsunarháttur og slíkt er hans stærilæti. Hann telur sig hafa svarað öllu sem hefur komið fram í öllum umræðum frá stjórnarandstöðunni fyrir fram með því að opna á ruglingslegan hátt munninn í framsögu sem enginn botnaði upp né niður í svona til að byrja með. Ég held að eftir því sem maður reynir að fá botn í hans framsögu komist maður að þeirri niðurstöðu að hún sé ekki söluvara á við fjárlagaræðuna þó að merkilegt megi kannski virðast í hans augum.
Þessar umræður hafa einkennst af þátttökuleysi stærsta stjórnarflokksins. Merkur maður, ekki ómerkari maður en Woodrow Wilson, forseti Bandaríkjanna, sagði að íhaldsmaður væri maður er situr og hugsar, situr aðallega. Það má segja um íhaldsmennina í þessari ríkisstjórn, þessari vinstri ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar, að þeir hafa setið, setið lengi og hugsað, en aðallega setið. Og þannig hefur það eiginlega verið með stjórnarandstöðuna að hún hefur furðað sig á því að stjórnarliðar virðast hafa dregið sig út.úr stjórnmálunum og hugsað sem svo: Það er best að láta Alþfl. um þetta. Enda segir að þótt fæðingarnar séu stundum erfiðar — eins og vitnað var til hér í morgun í Alþýðublaðið hafi barnið þó verið efnilegt. Og ég hef leitað mér upplýsinga um það að fjmrh. var mjög efnilegt barn, mjög efnilegt á þeim aldri sem fyrirsögnin vitnar til. Það er hörmulegt að sjá hvernig framhaldið varð. Hörmulegt. En það er nú annað mái.
Það er furðulegt að fjmrh. kemur trekk í trekk fram í fjölmiðlum, miklu oftar en hann svarar stjórnarandstöðunni á Alþingi, og er að reyna að telja fólki trú um að það skipti engu máli þó að niðurstöðutala fjárlaga hækki um 50% á milli ára. Það skipti bara engu máli hvort niðurstöðutalan er 43 milljarðar eða 63 eða 65 milljarðar. En það skiptir þó máli að fá tekjur á móti, hver sem kostnaðarniðurstaðan er. Og til þess að mæta 50% hækkandi niðurstöðu kostnaðarliða, útgjaldaliða á fjárlögum, þá þarf að innheimta meira. Hæstv. fjmrh. heldur áfram að telja fólki trú um að það breyti engu fyrir efnahag þess eða fyrir vísitölu í þjóðfélaginu, að þegar búið er að draga frá allar lækkanir og bæta við hækkunum í útgjöldum þá vantar 50% frá árinu áður. Að það skipti bara engu máli fyrir þjóðfélagið eða fyrir fólkið í landinu.
Svo ég vitni í þessa litlu bók sem ég er hér með, þar segir einn ágætur maður, og ég veit að svo vel menntaður maður sem fjmrh. er veit að sjálfsögðu hver Caskie Stinnett var, það hlýtur að vera, en þar segir, og það minnir mig svolítið á fjmrh., þar segir um diplómata, nokkuð sem minnir mig á þessar furðulegu fullyrðingar og tilraunir fjmrh., að diplómat sé maður sem getur sagt þér að fara til helvítis á þann hátt að þú hlakkir til ferðarinnar. Það er það sem fjmrh. er að gera. Hann er að segja fólkinu að taka á sig meiri vanda en fólkið getur gert og fagna því að hann skuli vera sá frelsari fólksins sem skaffar því vandamál. Ég efast ekkert um að hann getur skaffað því meiri vandamál og hann á eftir að skaffa því miklu meiri vandamál áður en yfir lýkur. Og þó að ég óski honum ekki velfarnaðar á þeirri braut þá verð ég að dást að hugrekkinu að láta sér detta það í hug að framkvæma slíkar hugdettur sem þessi fjárlög eru á þann hátt og með þeim rökum sem fram hafa komið. Á sama tíma og á sama hátt og með sömu rökum er fjmrh. að fá fólkið til að fagna því og trúa því að það sé því í hag að borga um 6 milljarða í matarskatt og fá tvo til þrjá milljarða til baka á einhvern hátt — þetta er furðulegt, þetta er alveg furðulegt — í persónuafsláttum af þessu eða hinu eða framlögum frá því opinbera sem á að jafna allt þannig að allir komi sléttir út þrátt fyrir það að á þessum eina lið eigi ríkissjóður að sitja eftir með kannski 2–4 milljarða. Þetta eru alveg furðuleg rök. Aldeilis alveg furðuleg.
Það er ekki nema eðlilegt að fjmrh. sjái ekki marga galla á þeirri ræðu sem hann flutti fyrir rúmu ári síðan og stjórnarandstæðingar hafa vitnað í og flutt svona til að rifja upp fyrir honum. En svo mikil mótsögn er í því sem þar er sagt og því sem fjmrh. gerir, þegar hann kemst svo í aðstöðu til að gera það sem hann var að heimta af öðrum fjármálaráðherra að gera, að hann skilur ekki grínið í því að flytja ræðuna, háðið á hann sjálfan með því að láta hann sjálfan tala til sjálfs sín. Auðvitað er ræðan betri m.a. vegna þess að hún var vel flutt. En það er svo furðulegt að það endurspeglast hér í þessum húsakynnum nú við þessa afgreiðslu allt það sem kemur fram og er sagt í sögu Alþfl. sem ég er að lesa í bók sem heitir Gullna flugan. Slíkir tækifærissinnar eru alþýðuflokksmenn.
Ég er margbúinn að biðja um upplýsingar um þessa væntanlegu kerfisbreytingu. Ég sé hana ekki. Það er ekki kerfisbreyting að fella niður undanþágu af vörum sem ekki báru söluskatt. Þær voru í þeim vörulista sem var til umræðu þegar söluskatturinn var settur á, en það var bara ákveðið að hafa ekki söluskatt á þeim vörutegundum. Við getum kallað það, og réttilega, að verið sé að útvíkka vörutegundir sem söluskatturinn kemur á. Það er verið að setja hann á matvörurnar til viðbótar. Það er ekki söluskattsbreyting. Og þegar talað er um að einfalda söluskattsstigin með því að hafa eitt söluskattsstig þá erum við í raun og veru að setja á fjögur söluskattsstig í staðinn fyrir tvö. Það er 0%, það er 10%, sem á að greiðast af neyslufiski, það er 12%. Er það rangt hjá mér að það eigi að borga 12% söluskatt? (Fjmrh.: 25% söluskattur á fiski er niðurgreiddur.) Ég ætla að koma að því. Það er nettó 10% söluskattur, sem á að greiða af fiski, virðulegur hæstv. fjmrh. Ég endurtek: Það er 0%. Það er fiskurinn sem á að niðurgreiðast á sérstakan hátt, sem ég kem að, úr 25% niður í 10%. Það eru 12% á alls konar þjónustustörf, lögfræðistörf, arkitekta o.fl., sem er skipt skv. 3. kafla í þrjá liði og fjölmenna flokka. Og það eru 25%. Sem sagt: Það er ekki verið að einfalda heldur gera söluskatt, bæði innheimtuna og skattinn sjálfan, flóknari en hann hefur nokkurn tímann verið. Þar að auki er verið að skapa kerfi innan kerfis söluskattsinnheimtunnar. Og þá erum við komnir í kerfi sem hægt er að segja að sé franskt að því leytinu til að það er lagður skattur á lúxusvörur til að borga niður matvörur. Söluskatturinn af fiski, af neyslufiski, er greiddur niður, ekki samt úr ríkissjóði nema að óverulegu leyti. Það er lagður á lúxusvörur, vellyktandi og hreinlætisvörur, skattur sem á að gefa 130 millj. En það er talið að niðurgreiðsla á neyslufiskinum, því hlutfalli sem á að greiðast niður, mér skilst að það eigi að skipta því svo aftur innbyrðis þannig að það eru 60% og 40% hlutföll, komi af þessum lúxusskatti sem er að sjálfsögðu miklu flóknara kerfi en fyrir var. Það er það sem er gert sums staðar erlendis, þar sem hæstv. fjmrh. hefur vitnað til, t.d. í Frakklandi. Það er mjög hár skattur á lúxusvörum, en enginn skattur á matvörum. Enginn. Og þá er hann orðinn margskiptur sá skattur. Það virðist ekki vera neitt vandamál, ég hef ekki heyrt það. Ég bjó í Frakklandi í sjö ár og ég minnist þess ekki að hafa átt í neinum vandræðum við það opinbera sem einstaklingur í þjóðfélagi sem er með þennan virðisaukaskatt.
Nei, hæstv. ráðherra fjármála, þú minnir mig afskaplega mikið á þennan diplómat sem ég vitnaði í áðan, sem lætur mann hlakka til hinna ótrúlegustu ferðalaga. En kerfisbreytingin er neikvæð, hún er flóknari. Ég á eftir að sjá að innheimtan skili sér betur í þessu kerfi með fjórum söluskattsstigum, þremur á hefðbundinn hátt eins og við þekkjum, í staðinn fyrir tvö, 0 og 25, þá eru það 0, 12 og 25, og svo nýtt söluskattskerfi með niðurgreiðslu á neyslufiski með sérstakri innheimtu á lúxusskatti. Fyrir utan annað, hæstv. fjmrh., að ég vona að það hafi ekki hvarflað að ríkisstjórninni að það séu lögfræðingar, arkitektar, verkfræðingar eða þessir þjónustuaðilar, sem eru taldir upp í þriðja kaflanum, sem borgi skattinn. En blekkingin er á því sviðinu eins og öðrum. Það er talað um þessa aðila eins og þeir séu söluskattsgreiðendur. Það er enginn kaupmaður söluskattsgreiðandi umfram það sem hann verslar fyrir eigið heimili. Auðvitað fer þetta beint á fólkið sem þarf á þjónustunni að halda. Þeir sem veita þessa þjónustu, arkitektar, lögfræðingar o.fl., eru ekkert öðruvísi Íslendingar en verslunarmaðurinn. Ef það á að halda því fram að verslunarmaðurinn eða einhver tegund af Íslendingum svíki undan skatti, en önnur tegund komi ekki til greina með það, hvers konar sundurliðun er þetta þá á þjóðfélaginu? Úr því að hæstv. fjmrh. veit nákvæmlega hverjir eru svikarar í þjóðfélaginu og hverjir ekki, er þá ekki betra að hann gerist ekki meðsekur með því að sitja inni með þá vitneskju, að hann láti hana koma fram og gegni þá þessari skyldu sinni, sem hann er búinn að gera kröfur um til annarra fjármálaráðherra, að innheimta hjá þessum aðilum? Hann er eini þm. sem ég hef heyrt fullyrða hverjir séu svikararnir. En hann hefur ekkert nafngreint þá öðruvísi en bara stéttirnar.
Svo á framkvæmd kerfisbreytingarinnar að felast í auknu eftirliti, auknu eftirliti frá verðlagsstjóra. Ég hélt að það væri nokkurn veginn frjálst verðlag og verðlagning. Það er ætlast til þess að fólkið sjálft fylgist með verðlagningunni. Verðlagsstjóri sem slíkur hefur ekki þessu hlutverki að gegna. Ríkið er enginn varðhundur á einstaklinginn eða einstakar atvinnugreinar. Það er ekkert hægt að siga verðlagsstjóra. Eftir hvaða lögum? Eftir hvaða lögum? Tekur Sjálfstfl. þátt í þessu? Er hann kannski höfundurinn að þessu innan ríkisstjórnarinnar að siga varðhundum á atvinnurekendur? Ég veit það ekki, en ég er ansi hræddur um að fólkið í landinu sjái í gegnum þennan diplómat sem segir fólki að fara til andskotans og lætur það hlakka til ferðarinnar. Virðulegur forseti, (Forseti: Ég vildi aðeins áminna menn um að nota ekki blótsyrði í ræðustól.) ég er hér með litla bók sem var gefin út á venjulegan hátt, og það hefur ekki verið gerð nein athugasemd við það að hún var gefin út, og ég var að lesa upp úr þeirri bók. Ef virðulegur forseti vill lesa það sjálfur þá óska ég eftir því og þá kynni hann að telja ástæðu til að taka til baka þessa áminningu á ræðumann.
En hvað sem því líður þá eru þetta nú íslenskar bókmenntir og ég ætla að fá að taka hana áður en ég gleymi henni. Þetta er mjög áríðandi bók, það skal ég segja ykkur, og ætti eiginlega að vera til vasaútgáfa fyrir hvern einasta þm. Ég las upp hér áðan eftir einn fyrrv. forseta Bandaríkjanna og ég ætla að lesa það aftur vegna þess að nú er formaður íhaldsflokksins íslenska viðstaddur. En þar segir eftir Woodrow Wilson: „Íhaldsmaður er maður sem situr og hugsar," eins og sjálfstæðismenn hafa gert hér allar þessar umræður, „situr aðallega.“ Svona er nú það. Ég vona að ég fái ekki aðvörun vegna þessa. Forseti sér ekki ástæðu til þess að taka aftur áminninguna? Ég var að lesa þarna upp úr íslenskum bókmenntum. (Forseti: Þetta var nú alls ekki áminning heldur aðeins tilmæli. Ég vona að hv. ræðumaður taki það eins og það var sagt. ) Já, ég skil það betur núna eftir þessi orð forseta og tek það eins og það var sagt.
Ég verð nú að segja alveg eins og er að ég skil ekki hvaða jöfnuður er í því eða hvers konar hagsmunagæsla það er — alla vega vil ég ekki láta það í ljós sem mína túlkun fyrir mig prívat — sem felst í því að hafa núll toll og núll gjöld á myndlyklum. Ég skil það ekki. Ef einhver ákveður að fara út í viðskipti og velur að hafa samskipti við erlenda aðila sem eru dýrir aðilar, þá er það ekki hlutverk íslenskra stjórnvalda að hlaupa undir bagga og gera þá starfsemi ódýrari en eðlilegt er. Ef á annað borð á að flytja inn tæki og það er tollur og það eru gjöld á viðkomandi hliðstæðum tækjum — og ég tel sjónvarp og allt það sem er til þess að sjónvarp geti gengið hliðstæð nauðsynleg tæki — þá á íslenska ríkið að láta það afskiptalaust. Það kemur ekki fjmrn. við frekar en að Rolls Royce getur aldrei verið í sama verðflokki og Volkswagen þó að mig langi til að eiga Rolls Royce en ég hafi ekki efni á að eiga annað en Volkswagen. Bara af því að einhver annar maður getur eignast stóran bíl og dýran. Nei, ég harma það að svona afskiptasemi, sem á ekki að eiga sér stað, skuli vera höfð í frammi.
Ég spurði líka á sínum tíma: Hvað af þessum tekjum ríkissjóðs frá söluskatti á matvæli kemur frá ríkinu sjálfu? Það er reiknað með að þessi 25% söluskattur á matvæli gefi samkvæmt tölum, svo að ég fari nú ekki út í nýjustu tölur heldur upphaflegu tölurnar, 5750 millj. kr. Hæstv. fjmrh.,— ég ætla að fá að bíða bara svona í tuttugu mínútur eða svo, (Fjmrh.: Ég heyri.) Jæja. En það er bara ekki nóg ef menn heyra þegar þeir eru mállausir. Svara ekki. Ég er að spyrja vegna þess að við erum hér við 3. umr. á söluskattslögunum og ég hef spurt við hinar tvær umræðurnar: Hvað kostar það ríkið að setja 25% söluskatt á matvæli? Ríkið er með mötuneyti, það er með sjúkrahús, það er með elliheimili, það hefur daggjöld á ýmsum stöðum og það er jafnvel með heimavistir í skólum o.fl. Hvað er það mikið af þessum 5750 millj. sem eiga að vera hluti af þeim tekjum sem mæta 50% hækkun milli ára á útgjaldalið fjárlaga? Hvað er það mikið sem ríkið sjálft verður að borga sjálfu sér af þessum tekjum af matarskattinum? Ég hef ekki fengið svar. Það er alveg ófyrirgefanlegt ef hæstv. fjmrh. hefur ekki hugmynd um hve mikið nettó kemur inn. Það er alveg ófyrirgefanlegt vegna þess að það þýðir ekkert annað en að fjárlögin eru röng, fyrir utan það að við vitum fyrir fram að þau eru af öðrum ástæðum röng, eins og kom fram þegar hæstv. fjmrh. lagði fjárlögin fram fyrir Alþingi. Alþingi afgreiddi þau til fjvn. og framkvæmdarvaldið tekur án heimilda fjárlögin til sín aftur og breytir þeim um 1000 millj. Því segi ég nú: Hvað eru fjárlögin mikið röng bara af þessari einu ástæðu? Það er tekjuhliðin sem við erum að ræða.
Við í stjórnarandstöðunni gerum okkur grein fyrir því að endanlega höfum við ekki nein áhrif á lokaniðurstöðu við afgreiðslu þessa máls. Það er aldrei hægt að gera meiri kröfur til neins, hvorki okkar í stjórnarandstöðunni hér á Alþingi né heldur til manna annars staðar úti í atvinnulífinu en að þeir geri sitt besta og noti tímann, og hann allan, til þess að reyna að hafa þau áhrif sem þeir telja að séu þjóðinni fyrir bestu. Við höfum gert allt sem í okkar valdi er og þingsköp leyfa til að koma vitinu fyrir ríkisstjórnina í sambandi við matarskattinn.
Við viljum matarskattinn í burtu. Hann er óþarfur. En enginn má við margnum þegar til kastanna kemur. En við viljum hann burt og þegar upp er staðið þá skal þjóðin fá að vita að minni hlutinn gerði allt sem í hans valdi stóð til að losa þjóðina við matarskattinn. Það þarf ekki neinn hagspeking til þess að vita að hann lendir fyrst og fremst á litla manninum. Hann lendir fyrst og fremst á þeim tekjulága. — Nú er frú Aðalheiður komin í salinn, hv. 16. þm. Reykv., og ég segi henni aftur að svo sé, ég segi frú Aðalheiði, hv. 16. þm. Reykv., að matarskatturinn lendi fyrst og fremst á þeim tekjulágu.
Ég þori varla að lesa frekar upp úr þeim bókmenntum sem ég las upp úr áðan, en, virðulegur forseti, í huganum endurtek ég það sem ég sagði og bið hæstv, fjmrh. að læra það utan að. Það eru ekki nema tvær, þrjár línur en það er mikil viska í því sem þar segir. Það er hægt að leiða menn á vonda staði með þeim orðum að menn hlakki til ferðalagsins.
Nei, það litla sem komið hefur frá ríkisstjórn í þessum umræðum er ekki til að skýra málið. Það er ruglingslegt. Það er ein allsherjar flækja sem heggur að undirstöðum þjóðfélagsins, undirstöðum sem ekki eru of sterkar fyrir. Hringl með kerfi, sem byggt hefur verið upp og er eldra en sjálfstæði þjóðarinnar og á að gjörbylta í einni eða tveimur atrennum á stuttum tíma, getur aldrei leitt til annars en bölvunar.
Virðulegur forseti. Ég sé ekki ástæðu til að fara í gegnum þetta frv. En ég harma það að á sama hátt og ríkisstjórnin lagði fram falsað frv. til fjárlaga og tók það aftur, framkvæmdarvaldið tók það aftur án heimildar löggjafans og breytti því um 1000 millj., þá er þetta plagg hér falsað líka þar sem talað er um 14% álagningu — nú er ég að rugla vörugjaldinu saman, það er vörugjaldið sem ég er að tala um núna, en allt er þetta um tekjuöflun ríkissjóðs — og bæta við grunninn álagningu sem er óþekkt í þjóðfélaginu til þess að gera vörugjaldsprósentuna á pappírnum 14% sem er í raun og veru 17,5%. Það er plagg eftir plagg sem kemur frá ríkisstjórninni sem er falsað á þennan hátt.
Ég sé ekki ástæðu, virðulegur forseti, til að hafa þessi orð fleiri. Ég verð að harma að þessi 25% matarskattur virðist óumflýjanlegur. Ég verð að harma að það er ekki hægt að fá upplýsingar um hvaða breyting á innheimtukerfi er boðuð, hvað það er sem fjmrh. er að tala um þegar hann talar um betri skil á söluskatti. Ég verð að harma að hann hefur ekki hugmynd um hve mikið af þeim tekjum, sem eiga að standa undir útgjöldum, koma frá ríkinu sjálfu og þó að ég spyrji fæ ég engin svör um hvað það er mikið af þessum 5750 millj. sem 25% söluskattur á matvæli eigi að gefa ríkissjóði, hvað það er mikið af þessari upphæð sem kemur úr ríkissjóði sjálfum og það þýðir af kostnaðarliðum sem þessir tekjuliðir eiga að standa undir. Þetta er svo furðulega vitlaust að það er með eindæmum. Ég er hræddur um að það væri ekki hægt að reka fyrirtæki svona. Það er alveg furðulegt. En ég ætla að vona að ef hæstv. fjmrh. liggur uppi, eða liggur inni eða liggur úti, eða hvar sem hann liggur með þessar upplýsingar, að hann gefi okkur þessar upplýsingar. Ef ekki, þá verð ég bara að harma það og við verðum að bíta í það súra epli eins og margt annað í sambandi við þetta.
En þegar upp er staðið, þá getur stjórnarandstaðan lagst til svefns, hvílt sig eftir vel unnin störf í því að reyna að koma í veg fyrir að þjóðin verði fyrir þessu áfalli sem söluskatturinn er. Og ég bið hæstv. fjmrh. og ríkisstjórnina alla að vera ekki að reyna að telja fólki trú um að það skipti engu máli að auka útgjöldin um milljarða, úr 43 milljörðum í yfir 60 milljarða á einu ári og auka skattheimtuna til þess að mæta þessum útgjöldum og segja svo við fólkið í landinu: Þetta skiptir engu máli. Það breytir engu. Við hvern halda menn að þeir séu að tala? Það breytir miklu. Það er það sem fólkið finnur að sjálfsögðu frá degi til dags. Eða túlkunin, sem ég á nú eftir að ræða prívat við ágætan starfsmann fjmrn., sem ég vil ekki fara út í hér af þeirri einföldu ástæðu að hann er ekki hér, hún er ríkisstjórninni ekki til neins sóma. En að mínu mati er sú túlkun pöntuð, þetta er stórt orð, vegna þess að hún gengur ekki upp. Hún gengur bara ekki upp. Dæmið er svo einfalt.
Hæstv. forseti. Ég vona að þetta ríði ekki þjóðinni að fullu þó þungt verði. En það kom fram ágætt dæmi hjá hv. 2. þm. Vestf. Ólafi Þ. Þórðarsyni. Hann er víst ekki viðstaddur en ég ætla samt að leyfa mér að vitna í hann. Það kom ágætt dæmi þegar hann talaði um sölu á graskögglaverksmiðjum hér um daginn úr þessum ræðustól, að góðærin, það voru góðærin, það var allt sem gekk svo vel að það drap reksturinn. Það er akkúrat það sem ríkisstjórnin virðist ekki þola, það eru góðærin. Þjóðfélagið gengur svo vel að það er að kæfa ríkisstjórnina. Þetta gengur ekki upp í mínum huga að ef eitt fyrirtæki, hvort sem það heitir þjóðfélag eða hlutafélag, býr við góðæri, þá skuli það ríða því að fullu. Það er með eindæmum.