07.01.1988
Neðri deild: 48. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 3723 í B-deild Alþingistíðinda. (2595)
63. mál, lánsfjárlög 1988
Fjármálaráðherra (Jón Baldvin Hannibalsson):
Herra forseti. Frv. til lánsfjárlaga fyrir árið 1988, sem lagt var fyrir Alþingi í októbermánuði, hefur nú verið afgreitt frá hv. Ed. Í meðförum Ed. voru gerðar nokkrar breytingar frá upphaflegu frv. Heildarlánsfjárráðstöfun hækkar um 369 millj. kr., erlendar lántökur hækkuðu um 469 millj. en innlendar lántökur lækkuðu um 100 millj. Samkvæmt þessu verða heildarlántökur 20 619 millj. kr. Þar af er ráðgert að afla 12 150 millj. innan lands og 8469 millj. kr. erlendis á árinu 1988.
Erlendar lántökur skiptast þannig að 1044 millj. kr. renna til opinberra aðila, 550 millj. kr. til opinberra lánastofnana og 6875 millj. kr. til atvinnufyrirtækja, atvinnuvegasjóðs og fjármögnunarleiga.
Sem fyrr er stefnt að hallalausum ríkissjóði A-hluta og engum erlendum lántökum á árinu 1988. Rétt þykir að fara hér fáeinum orðum um helstu breytingar sem gerðar voru í Ed. Í frv. til lánsfjárlaga fyrir árið 1988 voru lántökur sveitarfélaga áætlaðar alls 350 millj. kr., en þessi liður hefur einkum gengið til að mæta fjárþörf hitaveitna, ýmist til framkvæmda eða skuldbreytinga. Þegar frv. til lánsfjárlaga er lagt fram að hausti liggja einatt ekki fyrir nægilega haldgóðar upplýsingar um fjárþörf ýmissa sveitarfélaga og hitaveitna og koma mál þeirra því fyrir í meðförum þingsins sérstaklega. Til að mæta slíkum beiðnum voru ætlaðar í frv. 212 millj. kr., óskipt fjárhæð, þar af var miðað við að afla 100 millj. kr. innan lands og 112 millj. kr. erlendis. Nú liggja fyrir óskir þessara hitaveitna og skiptast þær þannig:
1. Hitaveita Suðurnesja 150 millj. kr.
2. Hitaveita Siglufjarðar 20 millj. kr.
3. Hitaveita Rangæinga 10,5 millj. kr.
4. Fjarhitun Vestmannaeyja 45 millj. kr.
5. Aðrar framkvæmdir eða skuldbreytingar 30 millj. kr.
Alls nema lántökur sveitarfélaga 394 millj. og er ráðgert að afla þessa fjár að öllu leyti erlendis. Byggðastofnun var veitt viðbótarheimild til erlendrar lántöku að fjárhæð 200 millj. kr. vegna lánveitinga til viðgerða og endurbóta á skipum innan lands. Hér er ekki um að ræða nettóaukningu á erlendum lántökum heldur er hér með ákveðið að þær fari um annan farveg en áður var ætlað. Upphaflega var ráðgert að með þessar lánveitingar væri farið samkvæmt heimildum langlánanefndar um farveg viðskiptabanka. Nú hefur verið ákveðið að þessir fjármunir fari í gegnum Byggðastofnun en gert er ráð fyrir að þeir að öðru leyti lúti sömu skilmálum um lánskjör eins og í gildi eru að því er varðar lánveitingar Fiskveiðasjóðs. Þetta er gert til þess að jafna þann aðstöðumun sem innlendar skipasmíðastöðvar búa við samanborið við erlenda aðila.
Tekin var inn 100 millj. kr. lántökuheimild vegna smíði Breiðafjarðarferju en smíði hennar er þegar hafin og gengið var frá smíðasamningi við Skipasmíðastöð Þorgeirs og Ellerts hf. á Akranesi fyrr á þessu ári. Ráðgert er að ferjan verði afhent seinni hluta árs 1988 eða snemma á árinu þar á eftir.
Þegar frv. var lagt fram var tekið sérstaklega fram að einstök atriði að því er varðar framlög til landbúnaðarmála væru í skoðun hjá nefnd sem væri skipuð fulltrúum stjórnarflokka. Sú nefnd hefur skilað sínum tillögum og í samræmi við þær voru gerðar nauðsynlegar breytingar á frv. í Ed. Hér er um að ræða að framlög til jarðræktar hækka úr 100 millj. kr. í 141 millj. kr. En vegna búfjárræktarlaga 9 millj. kr.
Frekari breytingar, sem gerðar voru á II. kafla frv., varða skil á tekjum til Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga sem þá var ráðgert að hækkuðu úr 1485 millj. kr. í 1585 millj. en að því máli vík ég síðar í máli mínu að því er varðar nauðsynlegar breytingar á lánsfjárlögum í umfjöllun Nd.
Horfið var frá fullri skerðingu á framlagi Iðnlánasjóðs og rennur til hans 25 millj. kr. framlag sem ráðgert er að fella niður eftir árslok 1988.
Þá er fellt út skerðingarákvæði vegna framlags til vegamála.
Að lokum er tekin inn ný grein sem heimilar landbrh. að innheimta gjald af sláturleyfishöfum til greiðslu kostnaðar sem leiðir af kjötmati.
Bætt var inn í frv. heimildargreinum sem gera Landsvirkjun og Framkvæmdasjóði betur kleift að nýta sér hagstæð lánskjör á erlendum lánamörkuðum. Þetta er nauðsynleg heimild fyrir aðila sem skulda stórar upphæðir erlendis og þurfa að hafa vakandi auga með markaðnum og bregðast skjótt við ef hagstæðari lánskjör bjóðast á erlendum lánamörkuðum.
Þá var bætt inn heimild fyrir ríkissjóð að hafa milligöngu um 160 millj. kr. erlent lán fyrir Rafmagnsveitur ríkisins en fyrirtækið þurfti að taka bráðabirgðalán í Landsbankanum á árinu 1987 til þess að forða vanskilum frá fyrri árum.
Að lokum var tekin inn í frv. heimild fyrir fjmrh. að semja við Hitaveitu Suðureyrar, Hitaveitu Rangæinga og Hitaveitu Siglufjarðar um nauðsynlegar ráðstafanir til að bæta fjárhag þessara veitna í framtíðinni.
Óhjákvæmilegt sýnist vera að gera nokkrar breytingar á frv. í meðförum Nd. eins og það liggur fyrir nú. Þær breytingar leiðir beint af lokaafgreiðslu fjárlaga og þeim drætti sem orðinn er á afgreiðslu lánsfjárlaga fram yfir áramót.
Það sem hér umræðir er í aðalatriðum eftirfarandi:
1. Hækka þarf innlenda lántökuheimild ríkissjóðs í 1. gr. frv. úr 4200 millj. kr. í 4260 millj. kr. Það er í samræmi við afgreiðslu fjárlaga. Hækkunin skýrist af milligöngu ríkissjóðs um lán til Rafmagnsveitna ríkisins vegna framkvæmda við línu niður á Krosssand. Ekki liggur fyrir hvar ráðgert er að afla ríkissjóði þessa fjár innan lands en vænlega sýnist að tengja þau lántökuáform fyrirhuguðum lántökum hjá bankakerfinu innan lands.
2. Nauðsynlegt er að breyta heimildum 33. gr. vegna þess dráttar sem orðinn er á afgreiðslu lánsfjárlaga. Eins og frv. stendur í dag er verið að heimila lántökur á árinu 1987 og verður að breyta þeim heimildum og færa þær yfir til ársins 1988. Í þessu tilliti er rétt að taka fram að þessi breyting felur m.a. í sér að erlendar lántökur til langs tíma hækka um 160 millj. kr., hins vegar er þar með ekki verið að auka erlendar skuldir þjóðarbúsins þar sem lánið verður notað til að greiða til baka erlend skammtímalán sem bankakerfið tók á árinu 1987.
3. Í lánsfjárlögum 1987 voru heimildir til erlendrar lántöku vegna togarans Merkúr og fjögurra raðsmíðaskipa að fjárhæð samtals 760 millj. kr. Í þessu skyni voru tekin bráðabirgðalán á árinu 1987 en heimildir til langtímafjármögnunar voru ekki nýttar á árinu. Þessar lántökur munu því eiga sér stað á árinu 1988. Í erindi Ríkisábyrgðasjóðs er þetta mál skýrt frekar. þessu erindi verður að sjálfsögðu beint til hv. fjh.- og viðskn. Þar er einkum bent á tvær leiðir fyrir ríkissjóð varðandi þessa lántöku. Annars vegar að ríkissjóður taki erlent lán og greiði bráðabirgðalánin upp. Á móti fái ríkissjóður skuldabréf með sömu kjörum og gilda hjá Fiskveiðasjóði frá kaupendum skipanna. Hins vegar að kaupendur skipanna fái lánin fyrir milligöngu banka en ríkissjóður ábyrgist greiðslu þeirra gegn því að kaupendurnir greiði ríkissjóði síðan í samræmi við lánskjör Fiskveiðasjóðs.
Fjmrh. mælir með því að fyrri aðferðinni verði beitt enda er sú seinni býsna flókin í framkvæmd. Leggja ber áherslu á að þessar lántökur koma ekki til með að auka erlendar skuldir þjóðarbúsins heldur ganga þær til að greiða niður erlendar skammtímaskuldir.
Samkvæmt framansögðu ætti í raun að leggja til að bætt verði inn í 1. gr. frv. heimild fyrir ríkissjóð til erlendrar lántöku að fjárhæð um 760 millj. kr. vegna endurlána í tengslum við raðsmíðaskipin og togarann Merkúr.
4. Nauðsynlegt verður að gera frekari breytingar á 28. gr. frv. vegna framlags í Jöfnunarsjóð sveitarfélaga. Í fyrsta lagi stendur í frv. eins og það er nú að framlagið skuli ekki nema hærri fjárhæð en 1585 millj. kr. Við afgreiðslu fjárlaga var þessi fjárhæð lækkuð um 52 millj. eða í 1533 millj. kr. vegna þess að ekki var fallist á tilflutning tónlistarfræðslu til sveitarfélaga og stendur sú fjárhæð í fjárlögum. Nú þykir hins vegar rétt að hækka þessa fjárhæð um 7 millj. kr. eða í 540 millj. og skýrist sú hækkun af því að við endanlega afgreiðslu fjárlaga voru endurskoðaðar forsendur verðlags og veltu í tengslum við söluskatt. Þá er nauðsynlegt að bætt verði inn fyrirvara eða varnaglaákvæði gangi áformin um tilflutning verkefna frá ríki til sveitarfélaga ekki eftir. Það er gert til þess að koma í veg fyrir að ríkissjóður þurfi að greiða 1540 millj. kr. til Jöfnunarsjóðs verði ekki komist að samkomulagi um tilflutning verkefna til sveitarfélaganna í samræmi við áætlun fjárlaga. Jafnframt þarf að huga að skerðingarákvæði á framlagi til Félagsheimilasjóðs í 27. gr. í þessu ákvæði með fyrirvara um það ef verkaskiptingin gengur ekki eftir.
5. Við afgreiðslu fjárlaga var framlag til Kvikmyndasjóðs hækkað úr 40 millj. í 60 millj. kr. Af þeim sökum er nauðsynlegt að breyta 18. gr. frv. í samræmi við þessa hækkun.
6. Rétt er að geta þess að æskilegt er að til viðbótar komi viðbótarákvæði við 29. gr. frv. Þar er um að ræða heimild til ríkissjóðs til að selja ríkisvíxla í tvíþættum tilgangi. Í fyrsta lagi vegna endurgreiðslu eldri víxla og í annan stað til að bæta stöðu á viðskiptareikningi ríkissjóðs í Seðlabanka. Þessi heimild er mikilvægt stjórntæki til að stemma stigu við yfirdrætti Seðlabanka og hamla gegn óhóflegri aukningu peningamagns í umferð.
Þetta eru þær ábendingar sem rétt er að koma á framfæri nú við 1. umr. í Nd. um æskilegar eða nauðsynlegar breytingar sem leiðir af annars vegar afgreiðslu fjárlaga og hins vegar þeim drætti sem orðið hefur á afgreiðslu lánsfjárlaga fram í ársbyrjun 1988.
Herra forseti. Að lokum er rétt að vekja athygli hv. þm. á því að meðan lánsfjárlög hafa ekki verið samþykkt skortir ríkissjóð lagaheimildir til þess að standa að útgáfu spariskírteina nú í upphafi árs. En þannig háttar til að vænta má innlausnarkröfu á eldri spariskírteinum sem gætu numið einhvers staðar á bilinu 1100–1400 millj. kr. og gætu komið til greiðslukröfur strax í upphafi næstu viku eða á mánudag. Upphaflega þótti það nokkurt álitamál hvort heimildir ríkissjóðs til útgáfu spariskírteina á móti þessu væru ekki tryggar en niðurstöður lögvísra manna eru þær að þær heimildir skorti þangað til lánsfjárlagafrv. hefur verið samþykkt og er orðið að lögum. Af þessum sökum er það mjög brýnt út frá hagsmunum ríkissjóðs að heimildir til útgáfu spariskírteina liggi fyrir ekki seinna en í lok þessarar viku því ella gæti það haft hinar afdrifaríkustu afleiðingar á hag ríkissjóðs og reyndar Seðlabanka ef innlausnarkröfur reynast jafnháar og ætla má án þess að heimildir til útgáfu nýrra spariskírteina á móti væru fyrir hendi.
Ég leyfi mér því að beina því mjög eindregið til hv. þm. að þeir taki tillit til þessara aðstæðna og að samstaða takist um að afgreiða lánsfjárlög frá hinu háa Alþingi ekki seinna en í lok þessarar þingviku.
Herra forseti. Ég legg til að að lokinni 1. umr. um þetta mál verði málinu vísað til hv. fjh.- og viðskn.