27.10.1987
Sameinað þing: 9. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 400 í B-deild Alþingistíðinda. (294)

Stefnuræða forsætisráðherra

Félagsmálaráðherra (Jóhanna Sigurðardóttir):

Herra forseti. Góðir áheyrendur. Þriggja herbergja 80 m2 íbúð fjögurra manna fjölskyldunnar hafði farið á nauðungaruppboð. Fjölskyldan var sundruð. Faðirinn, sem að jafnaði vann 14 tíma á sólarhring, leigði eitt herbergi. Móðirin sem einnig vann úti bjó með börnin tvö hjá ættingjum. Fjölskyldufaðirinn var mættur í viðtalstíma félmrh. Þó í svipmóti hans öllu mætti greina uppgjöf horfði hann á mig hvössum augum þegar hann spurði: Hvort ráðleggur þú okkur að skilja til að konan mín hafi möguleika á verkamannabústaðaíbúð með börnin eða að fjölskyldan verði áfram sundruð í nokkur ár þangað til röðin kemur að okkur á biðlista Húsnæðisstofnunar?

Sá næsti í viðtalstímanum var fráskilin einstæð móðir með tvö börn. Þegar búi þeirra hjóna var skipt kom í ljós að það nægði ekki fyrir skuldum. Hún hafði fengið inni með börnin sín tvö hjá móður sinni í tveggja herbergja íbúð. Hennar erindi til félmrh. var þetta: Þessar aðstæður hafa slæm áhrif á börnin mín. Þarf ég að bíða í tvö ár eftir láni hjá Húsnæðisstofnun?

Í bréfi til mín fyrir skömmu skrifaði sjómaður eftirfarandi: „Þyngsta skref sem ég hef stigið um ævina er að þurfa að leita á náðir félmrh., en ég er tilneyddur. Við hjónin erum að gefast upp.“ — Fjölskylda þessa sjómanns var í annað skipti að missa íbúð undir hamarinn.

Átta af hverjum tíu heimsóknum sem ég hef fengið í viðtalstíma í viku hverri sl. þrjá mánuði sem félmrh. eru erindi af þessum toga. Fjölskyldur eru að brotna niður. Upplausn á heimilum vegna aðstæðna í húsnæðismálum. Fólk sér ekki fram úr þungri greiðslubyrði húsnæðislána. Í húsnæðisfrv., sem nú liggur fyrir Alþingi, er beðið um heimild fyrir húsnæðismálastjórn til að mega skerða eða hafna láni til þeirra sem eiga stórar skuldlausar eignir fyrir og eru að minnka við sig og þeirra sem eiga fyrir tvær eða fleiri íbúðir til að losa um fjármagn til þeirra verst settu. Nei, þetta er ekki hægt, segja sumir. Reglur þurfa að vera almennar, eins fyrir alla. Það má ekki skammta lánin, ómögulegt að setja málið í hendur Húsnæðisstofnunar, segja gagnrýnisraddirnar. Fyrir gagnrýnishópinn vil ég leggja tvær spurningar.

1. spurning: Í Byggingarsjóði ríkisins verða 6 milljarðar á næsta ári. Það er 1 milljarði meira en allur tekjuskattur einstaklinga. Þessir 6 milljarðar duga liðlega fyrir lánsloforðum til þeirra sem eru að kaupa sína fyrstu íbúð og þeirra sem eru að stækka við sig vegna fjölskyldustærðar. Hvar á að taka þá 2–3 milljarða sem vantar til þeirra 2000 umsækjenda sem þá eru eftir og húsnæðiskerfið veitir fyrirheit um lán til á hverju ári? Á að hækka skattana? Eða hvar á að taka peningana? 1 milljarð á núgildandi verðlagi þarf að fjórum árum liðnum til að greiða niður vexti til allra þeirra sem sjálfvirkt hafa nú aðgang að húsnæðiskerfinu. Það er sama upphæð og á næsta ári fer í Framkvæmdasjóð fatlaðra sem og rekstur á öllum stofnunum fyrir fatlaða í landinu.

2. spurning fyrir gagnrýnishópinn: Ef Húsnæðisstofnunin getur samkvæmt núgildandi lögum eftir eigin mati hafnað lánsumsóknum láglaunahópanna, af hverju er henni ekki treystandi til að leggja réttmætt mat á þegar hafna þarf eða skerða lán hjá þeim efnameiri? Samkvæmt upplýsingum Húsnæðisstofnunar má áætla að frá því að húsnæðislögin tóku gildi sé þessi hópur efnafólks um 700 manns sem taka til sín um 1 milljarð af fjármagni húsnæðiskerfisins. Það er sama fjárhæð og fer í allt félagslega húsnæðiskerfið á þessu ári. Þetta er álíka stór hópur og sá hópur láglaunafólks sem annaðhvort hefur verið synjað eða ekki fengið afgreiddar sínar umsóknir í nýja húsnæðislánakerfinu.

Hver eru önnur ákvæði húsnæðisfrv.? Jú, að það sé hægt af takmörkuðu fjármagni húsnæðiskerfisins að veita fjögurra manna fjölskyldu, sem býr í tveggja herbergja íbúð og þarf að stækka í þriggja herbergja íbúð, forgang fram yfir lán úr húsnæðiskerfinu til hjóna sem eru í raðhúsi og eru að fara í einbýlishúsið.

En hverjir eru þessir efnameiri í biðröðum Húsnæðisstofnunar? Er þetta ekki fólk sem hefur fengið lán áður úr lífeyrissjóðunum sínum til að kaupa íbúð, fólkið sem eignaðist húsnæði áður en lánin voru verðtryggð fyrir árið 1980, fólkið sem tilheyrir þeirri kynslóð, eins og ég og fleiri, sem áætla má að skuldaði nú 90 milljörðum meira í sínu húsnæði ef þeim hefðu verið búin sömu lánakjör og því fólki sem nú er að koma sér þaki yfir höfuðið og sem ekki má þó setja í forgang umfram þá efnameiri í biðröðinni?

Góðir áheyrendur. Ákvæði húsnæðisfrv. eiga ekki eingöngu að takmarka aðgang efnafólks að niðurgreiddu fjármagni húsnæðiskerfisins heldur einnig að koma í veg fyrir óeðlilega þenslu og verðhækkanir á fasteignamarkaðnum og að loka þurfi húsnæðiskerfinu á nýjan leik að nokkrum mánuðum liðnum. Ekki síst eiga þessi ákvæði frv. að skapa okkur svigrúm til að finna framtíðarlausn í húsnæðiskerfinu. Ég tel að almenna húsnæðiskerfið hafi fyrst og fremst skyldum að gegna við þá sem eru að kaupa í fyrsta sinn og þá sem eiga litla íbúð fyrir og eru að stækka við sig af fjölskylduástæðum. Síðan þarf bankakerfið að vera í stakk búið til að taka við öðrum og bjóða upp á lengri lánstíma og betri lánakjör en nú tíðkast. Að þessu þarf að vinna.

Hvað félagslega kerfið varðar stefndi í að ekki yrði um neinar nýframkvæmdir að ræða í félagslegum íbúðum á næsta ári. Á fjárlögum er nú gert ráð fyrir að fjármagn til félagslegra íbúða tvöfaldist og hægt sé að hefja byggingu á 600–700 félagslegum íbúðum á næsta ári, þar með taldar kaupleiguíbúðir.

Með kaupleiguíbúðum er opnuð ný leið í húsnæðismálum hér á landi þar sem fólk getur valið milli leigu eða kaupa á íbúð. Hér er einnig um mikið hagsmunamál landsbyggðarinnar að ræða þar sem húsnæðisekla hefur staðið atvinnulífinu fyrir þrifum. Í könnun, sem félmrn. hefur látið gera um áhuga og þörf fyrir kaupleiguíbúðir, kom í ljós mikill áhugi sveitarfélaga og félagasamtaka á þessum valkosti. Um þriðjungur sveitarfélaga eða 80 sveitarfélög auk átta félagasamtaka sem tóku þátt í þessari könnun telja þörf fyrir rúmlega 2000 kaupleiguíbúðir á næstu þremur árum.

Mikilvægt er einnig að leysa vanda þeirra sem lent hafa í miklum greiðsluerfiðleikum vegna íbúðakaupa. Á fjárlögum er gert ráð fyrir 300 millj. í þessu skyni. Einnig eru hafnar viðræður við forstöðumenn banka og sparisjóða um frekari úrlausn fyrir þessa hópa.

Á fjárlögum hafa framlög til málefna fatlaðra verið aukin verulega eða úr 639 millj. kr. í 968 millj. kr. sem er aukning um 51,4%. Undirbúningur er nú hafinn að framkvæmdaáætlun um uppbyggingu á framkvæmdum í þágu fatlaðra. Verður þar lögð sérstök áhersla á sambýli og verndaða vinnustaði.

Ríkisstjórnin hefur ákveðið að beita sér fyrir því að stíga fyrsta skrefið í heildarendurskoðun verkaskiptingar ríkis og sveitarfélaga á árinu 1988 með því að flytja nokkur verkefni til sveitarfélaganna. Við þetta er talið að um 200 millj. kr. útgjöld færist frá ríki til sveitarfélaga. Sveitarfélögunum verða jafnhliða tryggðar auknar tekjur sem þessu nemur.

Um nokkurra ára skeið hafa tekjur Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga verið skertar. Á þessu þarf að verða breyting. Talið er að þessi skerðing hefði á næsta ári orðið rúmar 500 millj. kr. að óbreyttum reglum. Við undirbúning fjárlagafrv. fyrir árið 1988 náðist sá áfangi að dregið er úr skerðingunni um helming eða 250 millj. kr. Í sambandi við flutning verkefna frá ríki til sveitarfélaga er nauðsynlegt að breyta reglum um Jöfnunarsjóð sveitarfélaga þannig að verulega auknu fjármagni verði veitt til jöfnunar milli sveitarfélaga. Styðja þarf minni og vanmegnugri sveitarfélögin þannig að þau geti haldið uppi eðlilegri félagslegri þjónustu við íbúa sína. Í starfsáætlun ríkisstjórnarinnar er lögð áhersla á að störf kvenna hjá hinu opinbera verði endurmetin og unnið verði að jafnrétti í launakjörum og hlunnindagreiðslum hjá ríkinu. Að þessu er nú unnið.

Í samræmi við ákvæði í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar hefur einnig verið skipuð nefnd sem ætlað er að leita leiða til að stytta vinnutímann hér á landi án þess að tekjur skerðist.

Góðir áheyrendur. Í starfsáætlun ríkisstjórnarinnar er að finna mörg mikilvæg ákvæði sem eiga að auka jafnrétti og tryggja félagslegar umbætur og réttlæti í þjóðfélaginu. Þeirri stefnu þarf að fylgja fast eftir. — Góðar stundir.