11.02.1988
Sameinað þing: 47. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 4524 í B-deild Alþingistíðinda. (3135)

257. mál, stefnumörkun í raforkumálum

Jón Sæmundur Sigurjónsson:

Herra forseti. Í Morgunblaðinu í dag birtist grein eftir Ófeig Gestsson, sveitarstjóra á Hofsósi, þar sem hann beindi athyglinni að því að upphitun húsa á Hofsósi, sem fer fram með rafmagni, er um það bil þrefalt dýrari en á Sauðarkróki, næsta byggðarlagi, þar sem upphitun húsa fer alla jafna fram með mjög ódýrri hitaveitu. Ég vil taka þátt í þessari umræðu til að vekja enn frekari athygli á þeim aðstæðum sem íbúar Hofsóss þurfa að búa við og reyndar íbúar allra þeirra byggðarlaga sem búa utan hitaveitusvæða og eru háðir því að þurfa að hita upp hús sín með rafmagni.

Þessa rafhitunarpólitík má rekja allt aftur til áranna 1971–1973 þegar iðnrh. Alþb. fór mikinn og sagði rafhitun sem byggðist á innlendum orkugjöfum lausn allra vandamála. Þessi pólitík hefur nú verið rekin í hálfan annan áratug og því miður ekki borið þann árangur sem til var ætlast, enda þótt hugmyndin sé allra góðra gjalda verð. Nú er svo komið að víða um land sjá menn sárlega eftir því að hafa tekið upp rafhitun í stað olíukyndingar og kem ég að því síðar.

Á Hofsósi hafa rafmagnsreikningar skapað alvarlegt vandamál í húshaldi margra íbúa þar. Þegar þessir reikningar bárust fólkinu nú fyrir tveimur dögum kom í ljós að þeir höfðu hækkað meira og minna upp undir helming frá því í nóvember sl. Reikningar vegna hitunarkostnaðar fyrir 100 m2 íbúð námu allt að 15 000 kr. og yfir 30 000 kr. fyrir yfir 180 m2 einbýlishús fyrir rúma tvo mánuði. Þetta er um það bil þrisvar til fjórum sinnum hærri upphitunarkostnaður en íbúar á góðu hitaveitusvæði þurfa að greiða eins og t.d. á Sauðárkróki í næsta nágrenni Hofsóss. Þar greiða menn mun minna í hitunarkostnað húsa sinna. Á Hofsósi er árgjaldið fyrir 100 m2 íbúð u.þ.b. 84 þús. kr. meðan menn á Sauðárkróki greiða eitthvað um 22 þús. kr. fyrir svipaða íbúð. Fyrir einbýlishús 150–180 m2 að stærð greiða menn á Hofsósi um 120 þús. kr. á ári einungis fyrir upphitun húsa sinna en á Sauðárkróki greiða menn fyrir sambærilegt hús 28 þús. kr. Kostnaðurinn er þrisvar til fjórum sinnum meiri. Þetta er verðmismunur sem nær auðvitað ekki nokkurri átt. Það gengur ekki að íbúum þessa lands sé mismunað á þennan hátt. Á Hofsósi kemur um þessar mundir líka annað og meira til. Þar hafa flestir vinnandi menn uppsagnarbréf í höndum frá frystihúsi staðarins, helsta atvinnurekandanum í þorpinu, og það rétt í þann mund sem fyrir dyrum stendur að gera upp reikninga jólahátíðarinnar. Það er sem sagt ekki nóg með að í fyrsta lagi sé fjárhagsleg framtíð í óvissu og í öðru lagi að árstíðabundið uppgjör jólahátíðar fari fram heldur koma í þriðja lagi einnig þessir óheyrilegu reikningar fyrir upphitun húsanna.

Sveitarstjóri Hofsóss segir í Morgunblaðinu í dag, með leyfi forseta: „Ofan á þetta bætist að um nokkurra missira skeið hefur sérstakt orkusparnaðarátak iðnaðarráðuneytisins staðið yfir og hefur fólk verið hvatt til að taka upp rafmagnshitun í stað olíuhitunar á þeim svæðum þar sem ekki er ódýr hitaveita. Þetta hefur einnig átt sér stað á Hofsósi þar sem ráðunautur iðnaðarráðuneytisins hefur hvatt fólk til að taka orkusparnaðarlán og breyta úr olíuhitun yfir í rafhitun. Olían hefur hins vegar hækkað um 24,64% á sama tíma og rafmagn hefur hækkað um 50,98%. Lítri af olíu kostaði í janúar 1987 6,90 kr. en er nú orðinn 8,60 kr. Á sínum tíma fengu menn sérstök lán til að breyta kyndibúnaðinum, svonefnd orkusparnaðarlán.“ Sem dæmi má svo nefna að þau lán sem voru í kringum 50 þús. við lántöku eru orðin 150 þús. kr. Það er sem sagt ekki nóg að menn hafi breytt sinni kyndingaraðferð úr olíu sem var tiltölulega ódýr yfir í rafhitun og sitji nú uppi með háa reikninga, heldur sitja þeir nú einnig uppi með tiltölulega dýr lán. „Að því var unnið með oddi og egg," heldur Ófeigur Gestsson sveitarstjóri áfram, „að fá fólk til að nota innlenda orku í stað erlendrar og nú standa menn frammi fyrir þessum hækkunum auk þess að þurfa að greiða af orkusparnaðarlánum sem tekin voru hjá Húsnæðisstofnun.“

En hvernig stendur á því að reikningarnir núna eru svo sérstaklega háir umfram venju þannig að til mikilla geðshræringa hefur komið hjá íbúum Hofsóss? Það er einkum þrennt sem kemur til? Í fyrsta lagi hafa afnotagjöldin hækkað nú um áramótin. Í öðru lagi er sú áætlun sem lögð er til grundvallar um eyðslu fyrir þetta ár — það er aðeins lesið af rafmagnsmælum tvisvar sinnum á árinu og stuðst er við áætlun um eyðslu — mun hærri en raunveruleg eyðsla reyndist vera. Í þriðja lagi er greiðslutímabilið sem mönnum er ætlað að greiða af um þessar mundir mun lengra á þeim reikningum sem nú liggja fyrir en á fyrri reikningum. Nú eru sendir út reikningar fyrir 73 daga notkun meðan venjulega er einungis sendur út reikningur fyrir 59–60 daga notkun. Þetta er um hálfum mánuði lengra tímabil en venjulega og það á þeim tíma sem er bæði árstíðabundinn og svo fyrst og fremst atvinnulega mjög viðkvæmur fyrir fólkið á staðnum.

Ég beini því þeirri beiðni sérstaklega til hæstv. iðnrh. og formanns RARIK, hv. 2. þm. Norðurl. v. Pálma Jónssonar, að þeir beiti áhrifum sínum til að ná fram tveimur atriðum.

Í fyrsta lagi að umrædd áætlun um rafmagnsnotkun verði endurskoðuð og færð í það horf sem eyðsla síðasta árs sagði til um.

Í öðru lagi að greiðslutímabilið verði stytt úr 73 dögum í 50 daga eða a.m.k. að fyrirliggjandi reikningum verði skipt í tvennt þannig að um tvo mismunandi greiðsludaga verði að ræða. Það er ekki hægt að ætlast til þess að fólk sem hefur alla jafna milli 45 og 50 þús. kr. á mánuði í laun eigi að reiða fram 1530 þús. kr. einungis í upphitunarkostnað. Svona reikningar og svona mismunun, ef ekki verður að gert, er beinlínis orðsending frá yfirvöldum um að fólk skuli hypja sig burt af staðnum. Það er auðvitað hægara sagt en gert. Því vil ég ítreka tilmæli mín til þeirra ágætu manna sem áhrifum geta beitt að þessi reikningsgerð verði milduð þannig að sanngjarnt megi teljast. Það verður þó aðeins tímabundin aðgerð.

Þetta leiðir hugann þess vegna að því hvernig bregðast má við vandanum sjálfum, þ.e. hvernig á að létta af þessari mismunun íbúa landsins. Í Morgunblaðsgreininni segir Ófeigur Gestsson, með leyfi forseta:

„Nú spyrja menn á Hofsósi sig að því hvort það sé eðlilegt að upphitunarkostnaður þeirra sé þrefalt hærri en í nágrannabyggðum þar sem orkan er ódýr, hvers vegna þeir megi ekki sitja við sama borð í orkukaupum og þegar þeir greiða afnotagjöld sjónvarps, mjólk, bensín og brennivín. Þetta er mjög áleitin spurning. Þarna er um jöfnunargjald að ræða en ekki á orkunni. Við erum með jöfnunargjald fyrir hinar ýmsu vörur og þjónustu en ekki fyrir orku. Við hljótum fyrr eða seinna að reka þá pólitík að slík mismunun eigi sér ekki stað.“

Nú um þessar mundir er verið að vinna að breyttri verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga. Mikilvægasta tækið í þessu sambandi er Jöfnunarsjóður sveitarfélaga sem meiningin er hjá öllum hlutaðeigandi að verði raunverulegur jöfnunarsjóður. Ef það er hins vegar tilfellið liggur beinast við að hér í þinginu verði unnið að breyttri tilhögun sem yrði mun fljótvirkari heldur en ætlun flm. þeirrar till. sem hér er til umræðu, breyttri tilhögun Jöfnunarsjóðs, þannig að þau sveitarfélög sem staðsett eru utan hitaveitusvæða og verða að hita öll sín hús með dýru innlendu rafmagni fái sérstakt framlag umfram önnur sveitarfélög sem notað yrði til að lækka útsvör eða notað yrði til beinna framlaga til íbúa viðkomandi sveitarfélaga. Ég er hræddur um að nefndaskipan eins og sú sem lögð er til í till. þeirra alþýðubandalagsmanna sé allt of seinvirkt tæki til að leiðrétta bráðan vanda. Ég mun a.m.k. vinna að því með tillögugerð að þessum vanda verði mætt með breyttri tilhögun Jöfnunarsjóðs þannig að hægt verði að koma til móts við vanda þess fólks strax á þessu ári.